Starożytny Egipt

Warunki naturalne

Powstanie cywilizacji starożytnego Egiptu było ściśle związane z rzeką Nil. Dolina Nilu doskonale nadawała się do zasiedlenia. Ludzie zamieszkiwali długi, wąski pas urodzajnej ziemi wzdłuż rzeki oraz jej deltę – trójkątny obszar przy ujściu Nilu do morza. Na południe od delty deszcz był rzadkością, dlatego rolnictwo egipskie opierało się niemal wyłącznie na wylewach Nilu. Rozbudowana sieć kanałów doprowadzała wodę do bardziej oddalonych pól.

Ze względu na swoje położenie geograficzne Egipt przez wiele wieków nie był narażony na najazdy z zewnątrz. Chroniły go: Pustynia Libijska na zachodzie, Morze Czerwone i wąski przesmyk łączący Pustynię Arabską z Półwyspem Synaj na wschodzie, od południa katarakty - naturalne progi wodne na Nilu, a od północy Morze Śródziemne i bagnista, pozbawiona portów delta.

Polecenie 1

Wyjaśnij, korzystając z mapy:

1. Wpływ rzek Tygrys i Eufrat na powstanie cywilizacji Sumerów.

2. W jaki sposób powstały pierwsze miasta‑państwa w Mezopotamii.

3. Czy znajdujesz podobieństwa związane z powstaniem cywilizacji Sumerów i starożytnego Egiptu?

R47Fc1bdEYQ3i

Mapa przedstawiająca zasięg starożytnego Egiptu. Żółtym kolorem zaznaczono obszar: Egiptu Górnego, Egiptu Dolnego, Półwyspu Synaj, Fenicji i Mezopotamii. Palmą oznaczono oazy: Siwa, Mała Oaza, Wielka Oaza, Fajurri. Piramidami zaznaczono grobowce w Gizie, kolumnadą i attyką grobowce faraonów w Memfis i Tebach. Miasta przedstawione na mapie w ramach terytorium Egiptu: Abu Simbel, Asuan, Teby, Luksor, Tinis, Achet‑Aton, Memfis, Giza, Tanis, Jerozolima, Jerycho, Tyr, Sydon, Byblos, Damaszek, Ugarit, Karkemisz. Poza obszarem Egiptu: Pustynia Libijska, Kreta, Cypr, Mezopotamia, Grecja. Miasta: Troja, Milet. Morze: Morze Śródziemne.

R14hV9Jkalocm

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

1. W dolinach rzek Eufrat i Tygrys mogły powstawać pola uprawne i hodowle zwierząt, ze względu na dostęp do wody;

2. Dzięki stałemu dostępowi do wody, uprawom rolnym ludzie gromadzili się w skupiska, co sprzyjało zakładaniu większych osad. Ich mieszkańcy decydowali się na ochronę przed obcymi czy dzikimi zwierzętami, prowadzili handel wymienny z przybywającymi do nich kupcami, a także tworzyli w obrębie osady własną strukturę społeczną. To powodowało powstawanie miast - państw cywilizacji sumeryjskiej.

3. Rolnictwo miało ograniczoną możliwość rozwoju na terenach pustynnych, ze względu na dostęp do wody. Stąd też pola uprawne zakładano w pobliżu zbiorników wodnych. Dotyczyło to zarówno rzek Eufrat i Tygrys, jak i biegu rzeki Nil aż do jej delty. Zarówno w przypadku Sumerów, jak i Egipcjan, większe miasta były zlokalizowane w dolinach rzek, z czasem łączone w większe organizmy polityczne.

Polecenie 1

Wyjaśnij i napisz, czy znajdujesz podobieństwa związane z powstaniem cywilizacji Sumerów i starożytnego Egiptu.

R1VpGNiPUuRGG

(Uzupełnij).

Polecenie 2

R1Tfnn3lIVa8a

Nocne zdjęcie Egiptu zrobione z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Widoczna delta rzeki, rozświetlona światłem sztucznym miast ulokowanych wzdłuż doliny i delty rzeki. W dalszej perspektywie widok na basen Morza Śródziemnego, Azję Mniejszą i południe Europy.

Porównaj zasiedlenie współczesnego i starożytnego Egiptu, wykorzystując mapę i zdjęcie przedstawione wyżej.

RjAQsn519UQIy

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Tak jak w czasach starożytnych, gęstość zaludnienia w państwie egipskim koncentruje się wzdłuż rzeki Nil aż do jej ujścia na północy.

Polecenie 2

Napisz, jakie miejsca ważne w historii starożytnego Egiptu, znajdujące się w dolinie rzeki Nil, są współcześnie często odwiedzane przez turystów.

RfuM1Xz91qEM1

(Uzupełnij).

Odpowiedź: Piramidy w Gizie i Dolina Królów w Luksorze.

Historia Egiptu

Państwo faraonów powstało na początku III tysiąclecia p.n.e. i przetrwało prawie 3 tys. lat do 30 r. p.n.e., wtedy włączone zostało do cesarstwa rzymskiego. Historię Egiptu dzieli się na podokresy: Stare Państwo, Średnie Państwo, Nowe Państwo i Okres Późny. Były one czasami stabilizacji politycznej oraz rozwoju gospodarki i kultury. Między nimi następowały tzw. Okresy Przejściowe. Nazwa ta odnosi się do okresów kryzysu i upadku. Jest ona nieco myląca – może się wydawać, że okresy te trwały krótko, gdy tymczasem każdy z nich liczył setki lat i stanowił odrębną epokę.

Dzieje Egiptu można także rozpatrywać z perspektywy dynastycznej: w starożytności panowało aż 31 dynastii (władców pochodzących z tego samego rodu), przez mniej więcej 2800 lat. Najdłużej, bo aż 257 lat, rządziła XVIII dynastia Tutenchamona
(XV–XIII w. p.n.e.). Najkrócej – XXVIII dynastia, przy czym jeden z władców z niej się wywodzący władał Egiptem tylko przez sześć lat.

Państwo faraona

RFIgvLCOuQPrw1

Horus, bóg Słońca. Figura męska z głową sokoła i pszentem, ukazana w postawie kroczącej ku prawej krawędzi. Dwie ręce wyciągnięte przed korpusem, otwarte dłonie. Gołe stopy, tunika przepasa biodro.

Naturalną konsekwencją rozwoju rolnictwa i szybkiego przyrostu ludności było powstanie na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e. państwa egipskiego. Doszło wtedy do połączenia Górnego i Dolnego Egiptu. Zjednoczonym państwem władał król, zwany faraonemFaraonfaraonem, Egipt był więc monarchią. Charakterystycznym insygnium faraona była połączona korona Górnego i Dolnego Egiptu, zwana pszent. Do symboli władzy królewskiej należał także ureusz - element nakrycia głowy w postaci połączonego wizerunku jastrzębia i kobry -uważany za święty. Był on symbolem boskości faraona, jak i jego strażnikiem, m.in strzegł po śmierci grobu przed intruzami, którzy mogli zakłócić wieczny spoczynek zmarłego władcy.

Monarcha był utożsamiany z największymi bóstwami: bogiem nieba, Horusem, i bogiem Słońca, Re. Władza faraona była nieograniczona, a państwo było jego własnością – nadzorował gospodarkę i administrację, a jako pośrednik między bogami a ludźmi kontrolował sprawowanie kultu. Był także naczelnym wodzem, decydował o wojnie bądź pokoju. Faraonów po śmierci chowano we wspaniałych grobowcach, czyli piramidach. W drugim wcieleniu zmarły władca, wedle wierzeń Egipcjan, stawał się bogiem. W kolejnych stuleciach można zaobserwować kult faraona, czczonego przez poddanych jeszcze za życia.

Ciekawostka

Raz w historii państwa egipskiego faraonem była kobieta, Hatszepsut. Była władcą pokojowym, nie prowadziła wypraw wojennych i skupiła się na rozwoju gospodarczym państwa. Wbrew tradycji postanowiła przekazać władzę kolejnej kobiecie – córce królowej, Neferure, jednak nigdy do tego nie doszło.

RNP6jgrHkitP3

Ilustracja przedstawia posąg Hatszepsut, przechowywany obecnie w Nowym Muzeum w Berlinie. Wyrzeźbiona z kamienia figura klęczącej kobiety z pszentem i fragmentem ureusza. Dłonie złączone na linii kolan, podtrzymujące nieokreślony kształtem przedmiot. Widoczne wyrzeźbione, złączone z postumentem, palce stóp. Oczy figury otwarte, zwrócone na wprost. Zdjęcie współczesne.

Piramidy

RFCiQeNFEsWa71

Ilustracja przedstawia przekrój przez piramidę - ostrosłup o podstawie kwadratu, z zaznaczeniem korytarza głównego, komory grobowej ulokowanej u podnóża piramidy w jej wnętrzu, a także komór i korytarzy bocznych, utrudniających w zamyśle architektów plądrowanie grobowca. Przekrój prezentuje również schodkowy układ zewnętrznych ścian piramidy, zbiegających do góry konstrukcji. W podwyższeniu widoczny otwór przez przekrój piramidy, znajdujący się bliżej lewej krawędzi konstrukcji ostrosłupa. Całość rysunku schematyczna, wzorowana na istniejącej strukturze piramidy Cheopsa. Rysunek wykonano w kolorach odcieni szarości i piaskowego.

PiramidyPiramidaPiramidy były imponującymi konstrukcjami w kształcie ostrosłupa. Budowano je na planie kwadratu. Wewnątrz piramidy umieszczano komorę grobową, do której składano trumnę zmarłego faraona. Wraz z nią umieszczano bogaty skarb złożony z przedmiotów, które miały służyć władcy po śmierci. Często grobowiec składał się z kilku komór. Pomieszczenie to, znajdujące się w środku konstrukcji, a nie pod nią, było sporym utrudnieniem dla inżynierów i do tej pory świadczy o dużych umiejętnościach ówczesnych budowniczych.

Przed rabunkiem grobowiec wewnątrz był chroniony systemem korytarzy, który nierzadko prowadził w ślepe zaułki. Na ścianach w piramidzie zapisywano modlitwy chroniące faraona, a także klątwy skierowane do ewentualnych intruzów zakłócających wieczny spoczynek zmarłego. Mimo to grobowce były bardzo często rabowane.

Piramidy w Gizie zbudowano dla faraonów: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Najwyższa z nich – piramida Cheopsa – jest najcięższą i największą budowlą świata. Waży ponad 6 mln ton i ma wysokość 139 m, czyli tyle, co mniej więcej 50‑piętrowy wieżowiec.

R1TLtLhg1APt9

Zdjęcie współczesne piramid w Gizie. Sześć piramid stojących na pustyni - trzy mniejsze, a za nimi trzy większe. Zbudowane z żółto‑brązowego kamienia w układzie schodkowym. Na piramidach widać ślady działania czasu, na mniejszych piramidach część kamieni się rozsypała u ich podnóża. Za nimi trzy większe piramidy wznoszą się majestatycznie, przy centralnie przedstawionej piramidzie u jej podnóża widoczne otwory wejściowe. Przy mniejszej piramidzie, pierwszej z lewej strony, widoczna grupa ludzi z wielbłądami i końmi.

Przy wznoszeniu piramid pracowały tysiące chłopów, żołnierzy oraz jeńców wojennych. Umieszczenie olbrzymich kamiennych bloków na skarpie wymagało wysiłku wielu ludzi. Nierzadko budowa tak monumentalnego grobowca trwała kilkadziesiąt lat.

W Gizie zachowała się także największa na świecie rzeźba, wykuta w ogromnym bloku wapienia. Znajduje się ona nieopodal piramid i wyobraża sfinksa – mityczne stworzenie o ciele lwa i głowie człowieka. Prawdopodobnie przedstawia faraona Chefrena w chroniącej od słońca chuście.

Społeczeństwo egipskie

Na szczycie egipskiej hierarchii społecznej stał faraon. Wysoką pozycję mieli kapłani, którzy sprawowali kult, oraz urzędnicy. Egipt był krajem o bardzo rozbudowanej administracji. Dotyczyło to zarówno małych wsi, jak i centralnych urzędów na dworze faraona. Zadaniem urzędników był nadzór nad poborem podatków przeznaczonych m.in. na utrzymanie pałacu i dworu władcy. Podatki były zbierane w naturze, co oznacza, że ludność oddawała część wyhodowanych przez siebie zbóż, owoców, warzyw lub zwierząt. Urzędnicy nadzorowali również system irygacji pól, przechowywanie zapasów (część zbiorów magazynowano na wypadek nieurodzaju) i rozstrzygali ewentualne spory o ziemię i plony. W imieniu faraona krajem zarządzał wezyr. Podlegali mu będący fundamentem egipskiej administracji nomarchowie, zawiadujący nomami, czyli podstawowymi jednostkami administracyjnymi.

Niższą pozycję zajmowali żołnierze, którzy obok kapłanów i urzędników stanowili elitę społeczeństwa Egiptu. Żyła ona z pracy rzemieślników, kupców i najliczniejszej grupy – chłopów, uprawiających ziemię należącą do faraona lub świątyń. Ponadto chłopi brali udział w pracach budowlanych zlecanych przez władcę i utrzymywali w należytym stanie system kanałów.

RQcmCgNdxPHt0

Ilustracja przedstawia sylwetkę faraona ukazaną z profilu. W dłoniach trzyma insygnia władzy królewskiej: berło i bicz. Na głowie ma pomarańczową koronę z ureuszem. Jest przepasany beżowo‑pomarańczową tuniką. Na stopach nosi sandały. Na szyi ma kolię wysadzaną kamieniami w kolorze lazurowym, pomarańczowym, złotym, białym i różowym, zakończone trójkątnymi wypustami w kolorze złotym. Na nadgarstkach i ramionach widoczne bransolety w kolorach złotym i lazurowym.

R1XXaoFNnr2uy

Ilustracja przedstawia sylwetkę kapłana ukazaną z profilu. Na głowie ma beżową chustę, ciało okryte tuniką do kolan, na nogach nogawice i sandały. W prawej dłoni ukazanej lekko z tyłu tułowia widoczne berło z owalnym zakończeniem i nieregularnym, skośnym drzewcem.

Rbme93aKgXbLH

Ilustracja przedstawia sylwetkę klęczącego rzemieślnika ukazanego z profilu. Na biodrach ma przepasaną beżową tunikę. W prawej ręce trzyma garniec, który opiera o kolana. W lewej ręce trzyma rylec, którym ryje hieroglify na powierzchni naczynia.

R1ifapz7KNpkZ

lustracja przedstawia żołnierza ukazanego z profilu. Na głowie nosi chustę, na biodrach tunikę, na nogach sandały. W lewej dłoni trzyma pięciokątną tarczę z trójkątnym wykończeniem u góry, ozdobioną geometrycznymi kształtami w postaci dwóch trójkątów i okręgu, nałożonych na siebie. W prawej dłoni dzierży włócznię.

R1TuJXDPqteeu

Ilustracja przedstawia sylwetkę urzędnika ukazaną z profilu. Na szyi ma złoty naszyjnik, na ramionach bransolety. Na biodrach nosi tunikę, na stopach sandały. W prawej dłoni trzyma zwój papirusu.

R17fuLGmW96ve

Ilustracja przedstawia sylwetkę chłopa ukazaną z profilu. Obok niego stoi wół z uprzężą założoną na korpus. Mężczyzna jest bosy, na biodrach nosi tunikę. W ręku trzyma bat do popędzania bydła.

W co wierzyli Egipcjanie?

Życie religijne Egipcjan było niezwykle bogate i złożone. Czcili oni wielu różnych bogów, dlatego ich religię nazywamy politeistycznąPoliteizmpoliteistyczną. Niektóre z bóstw miały postać ludzką, inne zwierzęcą. Poza tym czczono także bogów, których wyobrażano sobie jako ludzi z głowami zwierząt. Boski aspekt miały wszystkie zjawiska i elementy natury. Najważniejsi byli: bóg Słońca Re, bóg ziemi Geb, bogini nieba Nut oraz bóg świata podziemnego Ozyrys (syn Geba). Każde z bóstw opiekowało się określoną dziedziną życia. Bardzo rozbudowane były opowieści o bogach, czyli mityMitologiamity.

Lokalni bogowie zyskiwali na znaczeniu, kiedy okazywało się, że z miasta, w którym byli czczeni, wywodził się panujący faraon lub jego dynastia. W ten sposób Ptah z miasta Memfis, Re z Heliopolis czy Amon z Teb stali się ogólnoegipskimi bóstwami, które pomogły zjednoczyć kraj w okresach upadku i wzmocnić monarchię.

W dziejach starożytnego Egiptu doszło do sytuacji, w której faraon ogłosił wywyższenie jednego boga ponad wszystkich innych. Na skutek rewolucyjnych zmian faraon Amenhotep IV - zwany też Echnatonem- wprowadził kult boga słońca Atona i utworzył nową stolicę w państwie- Achetaton (współczesne Tell el‑Amarna). Jednocześnie zakazał praktykowania wiary w pozostałych bogów. Doprowadziło to do zamknięcia świątyń i kryzysu w państwie. Wobec decyzji faraona narastał bunt kapłanów starej religii. Po śmierci władcy starano się wymazać pamięć o zmarłym, niszczono świątynie Atona i przywracano dawny porządek. Czas, gdy Echnaton próbował wprowadzić w Egipcie formę wiary w jedynego boga określa się mianem reformy amarneńskiej (rewolucji Echnatona).

Mumie

Starożytni Egipcjanie wierzyli w życie pozagrobowe, które mogło być szczęśliwsze niż życie doczesne. Uważali, że po śmierci następuje oddzielenie się duszy od ciała, jednak w pewnych wypadkach dusza może do niego powracać, odnajdując w nim schronienie. Podróży do krainy zmarłych miało dopomóc odpowiednie przygotowanie ciała – mumifikacjaMumifikacjamumifikacja, która zapobiegała jego rozkładowi. Na podstawie badań egiptologów udało się odtworzyć proces na przykładzie szczątków faraonów.

Zwłoki poddawano mumifikacji najczęściej w dniu śmierci, ze względu na wysokie temperatury panujące w Egipcie. Wyjmowano wnętrzności - żołądek, wątrobę, płuca - i umieszczano je w specjalnie przygotowanych naczyniach, zwanych urnami kanopskimi (kanopami). Następnie, za pomocą haków, wyciągano mózg przez nos. Pozostawiano serce wewnątrz ciała. Egipcjanie wierzyli bowiem, iż będzie ono ważone na szali w zaświatach przez boga podziemi - Ozyrysa. Waga serca, zależna od ilości dobrych lub złych uczynków, decydowała o wejściu zmarłego do krainy umarłych.

Ciało następnie zanurzano w naturalnych roztworach soli i pozostawiano tak, aby pozbawić je wody. Po kilkudziesięciu dniach zwłoki nacierano wonnościami i bandażowano. MumięMumiaMumię umieszczano w przygotowanym uprzednio sarkofagu. Trumnę składano do wnętrza grobowca wraz z kosztownościami i przedmiotami, które miały służyć zmarłemu w zaświatach.

Ciekawostka

Mumie zwierząt

Dla egipskiej religii charakterystyczny był kult utożsamianych z bogami zwierząt, które po śmierci również nierzadko mumifikowano. W ten sposób postępowano z tysiącami krokodyli, pawianów, kotów, ryb i ptaków. Być może chciano w ten sposób zapewnić zmarłym towarzystwo ulubionych zwierząt albo też zagwarantować im ulubione pożywienie.

RhdZZ8H3bpDJB1

Zdjęcie dwóch mumii. Pierwsza z lewej to ptak ze zmumifikowaną głową i dziobem, cały pokryty bandażami. Z prawej mumia kota, z widoczną głową, uszami i oczami, bandaże owijają całe ciało, na bandażach widoczne romboidalne kształty- romby wpisane jedne w drugie.

Dolina Królów

Miejsca pochówku znajdowały się zwykle na skraju pustyni, bo ziemia blisko rzeki była zbyt cenna i przeznaczano ją tylko pod uprawę. Najsławniejszym cmentarzem Egiptu jest Dolina Królów w okolicy Teb, gdzie w wykutych w skałach grobach chowano faraonów.

Właśnie w Dolinie Królów odkryto bardzo bogato wyposażony grobowiec Tutanchamona. Na zdjęciu poniżej: pochodząca z tego okazałego grobu złota maska faraona.

R3aQfia4uF73U

Zdjęcie współczesne artefaktu - złotej maski faraona Tutenchamona, zdobionej w lazurowe, granatowe i złote pasy wysadzanych kamieni. Utrzymana w kształcie popiersia przedstawiającego twarz i głowę młodzieńca, z chustą opadającą na ramiona i ureuszem na głowie. Na brodzie zdobiony węzeł włosów, zwinięty i złocony. Oprawa oczu i brwi koloru granatowego, w prawym uchu widoczny tunel na małżowinie.

Ciekawostka

Klątwa faraona

Odkrycie grobowca Tutanchamona było jednym z najbardziej niezwykłych momentów w historii egiptologii, czyli nauki zajmującej się badaniem starożytnego Egiptu. Dokonał tego w 1922 roku w Dolinie Królów w Tebach brytyjski archeolog Howard Carter (czyt. hołard karter), finansowo wspomagany przez hrabiego George’a Carnarvona (czyt. dżordża karnawona). Kiedy pierwszy z nich zajrzał do grobowca, doszło między nimi do sławnego dialogu. 'Widzi pan coś?' – zapytał Carnarvon. 'Tak, cudowne rzeczy' – odparł Carter. Była to wielka sensacja: po raz pierwszy udało się otworzyć nienaruszony grób władcy Egiptu, wypełniony tysiącami drogocennych zabytków. Samo opróżnianie grobowca i katalogowanie znalezisk zajęło 10 lat. Z wielkim odkryciem Cartera wiąże się legenda mówiąca o tzw. klątwie faraona, według której każdego, kto naruszył wieczny spoczynek władcy Egiptu, czekała niechybna zguba. Przedwczesna śmierć miała spotkać wielu z tych, którzy w momencie odkrycia weszli do grobowca. Ofiarą klątwy został okrzyknięty sam hrabia Carnarvon, który zmarł kilka miesięcy po otwarciu grobu Tutenchamona. Rzeczywistą przyczyną jego śmierci było zakażenie krwi spowodowane niefortunnym skaleczeniem w czasie golenia – w miejscu ukąszenia komara, który był nosicielem bakterii lub grzybów. Historia o klątwie faraona była najpewniej stworzona przez ówczesnych dziennikarzy żądnych zwiększenia nakładów swoich gazet.

RbsQvQqlpsEgQ

Zdjęcie z epoki, przedstawiające badaczy przed wejściem do komory grobowej Tutenchamona. Pierwszy z nich, stojący w centrum to Egipcjanin w jasnych szatach i turbanie. Jest odwrócony do widza tyłem. Przed nim, widoczny wyłącznie z profilu, jeden z badaczy w jasnej koszuli z wyciągniętą prawą ręką, skulony, uchwycony jest w momencie wejścia do grobowca. Z prawej strony ilustracji widoczny brytyjski archeolog w koszuli i spodniach. Po lewej stronie drzwi otwarte skrzydła grobowca do zewnątrz, na których widoczne są hieroglify i zapisy zaklęć chroniących faraona i jego wieczny spoczynek.

Pismo w obrazkach

Dla rozwoju kultury egipskiej ogromne znaczenie miało wynalezienie pisma. Najwcześniejszą jego postacią były hieroglify, czyli znaki obrazkowe. Na początku ich sens ograniczał się do rzeczy, które przedstawiały. Później oznaczały także kojarzone z tymi przedmiotami słowa i pojęcia, a wreszcie – sylaby i pojedyncze głoski. Na przykład znak przedstawiający słońce mógł oznaczać również światło, czas oraz dźwięk 'r'. Po kilku wiekach upowszechniła się uproszczona forma pisma hieroglificznego używana na co dzień przez urzędników, kupców i pisarzy, zwana pismem hieratycznym.

Polecenie 4

RZCYvrJETG41z

Pięć rzędów znaków hieroglificznych, zapisanych na glinianej tablicy.

Jakie przedmioty, części ciała i zwierzęta przedstawiają hieroglify na powyższej ilustracji? Postaraj się rozpoznać ich jak najwięcej.

R14hV9Jkalocm

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Wśród znaków można rozpoznać m.in. sylwetki ludzkie i ich fragmenty (oczy, ręce, nogi), sylwetki zwierząt (ptaki) czy broń.

Polecenie 4

Jakie symbole mogły być wykorzystywane przez starożytnych Egipcjan do sporządzania pisma hieroglificznego? Pisząc odpowiedź uwzględnij w niej to jak mieszkańcy Egiptu postrzegali otaczający ich świat.

RYV6w7iZK5f4v

(Uzupełnij).

Przykładowa odpowiedź: w piśmie hieroglificznym Egipcjanie wykorzystywali znaki odnoszące się do świata zwierząt (w tym ptaków), natury (np. słońca), elementów ciała człowieka (noga, oko, cała sylwetka) lub znaków symbolicznych (np. poziomy zygzak mógł symbolizować nurt rzeki lub wodę).

Teksty zapisywano atramentem na płachtach z pociętych, rozmoczonych i sprasowanych łodyg trzciny papirusowej. Roślina ta rosła tylko w Egipcie. PapirusPapirusPapirus jako materiał pisarski stanowił dodatkowe źródło dochodu Egipcjan. Eksportowano
go w wielkich ilościach do wielu krajów. Był używany powszechnie aż do pojawienia się w średniowieczu papieru, którego nazwa pochodzi właśnie od papirusu.

Papirus wyrabiano z pociętej na wąskie paski rośliny, które układano warstwami na krzyż, a następnie ubijano młotkiem, żeby uzyskać jednolitą fakturę.

ROGwR2wp2kLMl

Zdjęcie przybliżone wysuszonych włókien trzciny, ułożonych w kratkę i zbitych ze sobą, tworzących powierzchnię do pisania po papirusie. Zdjęcie podświetlone zza materiału.

Ostatnie świadectwa używania pisma hieroglificznego pochodzą z IV w. n.e. Później jego znajomość zanikła. Hieroglify rozszyfrował w 1822 roku francuski znawca języków orientalnych Jean‑François Champollion [czyt. żan fransła szampoljon]. Stało się to możliwie dzięki dokładnej analizie fragmentu dekretu królewskiego z II w. p.n.e., który został wykuty w tzw. Kamieniu z Rosetty. Tekst zapisano w trzech wersjach: posługując się hieroglifami, pismem demotycznym, które rozwinęło się z pisma hieratycznego, oraz greckim alfabetem.

RNJHwhSWCbG9i

Kamień z Rosetty. Czarny głaz, zapisany trzema językami w wersetach na gładkim boku widocznym na wprost widza. Widoczne ubytki kamienia w postaci ułamań, pęknięć i przetarć. W górnej części widoczne hieroglify, w środkowej części znaki pisma demotycznego, u dołu zaś tekst zapisany greckim alfabetem.

Osiągnięcia starożytnych Egipcjan

Wynalezienie pisma nie było jedynym osiągnięciem Egipcjan. Znali bardzo dobrze matematykę i geometrię, które przydawały się w administracji oraz przy budowie piramid. Byli świetnymi inżynierami. Wznoszone przez nich wielkie budowle wymagały starannego projektowania i skomplikowanych obliczeń, dlatego posługiwali się podobnym do naszego dziesiętnym systemem liczbowym. Opanowali również umiejętność obliczania ułamków i dzielenia liczb.

Praktyczny wymiar miały ich badania z zakresu astronomii. Jako pierwsi stosowali kalendarz oparty na ruchach ciał niebieskich, w ich przypadku – Księżyca i gwiazdy o nazwie Syriusz. Według Egipcjan rok składał się z 365¼ dnia, 12 miesięcy i 3 pór roku, określanych wedle pór siewu, wylewu i zbioru. Obserwacja nieba i doskonalenie kalendarza umożliwiały przepowiadanie wylewów Nilu. Kalendarz, którym posługujemy się obecnie, jest wzorowany na kalendarzu egipskim.

Egipcjanie wynaleźli także zegar wodny.

Mumifikacja umożliwiła im poznanie ludzkiej anatomii oraz rozwój medycyny i farmaceutyki, m.in. zaczęli stosować olej rycynowy jako maść leczniczą, środek przeczyszczający i ważny składnik leków. Są oni autorami pierwszych podręczników sztuki lekarskiej i farmaceutycznej, utrwalonych na papirusowych zwojach.

Podsumowanie

Polecenia

1. Spróbuj wytłumaczyć, dlaczego Egipcjanie spisywali zdobytą przez siebie wiedzę z zakresu medycyny.

2. Wyjaśnij, jaki wpływ miały warunki naturalne na powstanie cywilizacji starożytnego Egiptu.

3. Scharakteryzuj rolę faraona w państwie egipskim.

4. Opisz społeczeństwo starożytnego Egiptu.

5. Przedstaw osiągnięcia starożytnych Egipcjan.

6. Opowiedz o wierzeniach starożytnych Egipcjan.