RWuPCrHzNqgyE
Widok na pustynię Saharę. W tle widoczne piaszczyste wzniesienia. Na bliższym planie widoczne nieregularnie rosnąco krzewy i rozrzucone głazy. W centrum fotografii, w oddali, widoczny niewielki drzewostan, rosnący wokół pustej przestrzeni. Dalszy plan zamglony, ukazujący niewielkie wzniesienie. Zdjęcie współczesne.

Starożytny Egipt

Sahara
Źródło: a.nn., domena publiczna.

Warunki naturalne

Powstanie cywilizacji starożytnego Egiptu było ściśle związane z rzeką Nil. Dolina Nilu doskonale nadawała się do zasiedlenia. Ludzie zamieszkiwali długi, wąski pas urodzajnej ziemi wzdłuż rzeki oraz jej deltę – trójkątny obszar przy ujściu Nilu do morza. Na południe od delty deszcz był rzadkością, dlatego rolnictwo egipskie opierało się niemal wyłącznie na wylewach Nilu. Rozbudowana sieć kanałów doprowadzała wodę do bardziej oddalonych pól.

Ze względu na swoje położenie geograficzne Egipt przez wiele wieków nie był narażony na najazdy z zewnątrz. Chroniły go: Pustynia Libijska na zachodzie, Morze Czerwone i wąski przesmyk łączący Pustynię Arabską z Półwyspem Synaj na wschodzie, od południa katarakty - naturalne progi wodne na Nilu, a od północy Morze Śródziemne i bagnista, pozbawiona portów delta.

Polecenie 1

Wyjaśnij, korzystając z mapy:

1. Wpływ rzek Tygrys i Eufrat na powstanie cywilizacji Sumerów.

2. W jaki sposób powstały pierwsze miasta‑państwa w Mezopotamii.

3. Czy znajdujesz podobieństwa związane z powstaniem cywilizacji Sumerów i starożytnego Egiptu?

R47Fc1bdEYQ3i
Mapa starożytnego Egiptu
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.
R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 1

Wyjaśnij i napisz, czy znajdujesz podobieństwa związane z powstaniem cywilizacji Sumerów i starożytnego Egiptu.

R1VpGNiPUuRGG
(Uzupełnij).
Polecenie 2
R1Tfnn3lIVa8a
Nocne zdjęcie Egiptu zrobione z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
Źródło: a.nn., domena publiczna.

Porównaj zasiedlenie współczesnego i starożytnego Egiptu, wykorzystując mapę i zdjęcie przedstawione wyżej.

RjAQsn519UQIy
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Napisz, jakie miejsca ważne w historii starożytnego Egiptu, znajdujące się w dolinie rzeki Nil, są współcześnie często odwiedzane przez turystów.

RfuM1Xz91qEM1
(Uzupełnij).

Odpowiedź: Piramidy w Gizie i Dolina Królów w Luksorze.

Historia Egiptu

Państwo faraonów powstało na początku III tysiąclecia p.n.e. i przetrwało prawie 3 tys. lat do 30 r. p.n.e., wtedy włączone zostało do cesarstwa rzymskiego. Historię Egiptu dzieli się na podokresy: Stare Państwo, Średnie Państwo, Nowe PaństwoOkres Późny. Były one czasami stabilizacji politycznej oraz rozwoju gospodarki i kultury. Między nimi następowały tzw. Okresy Przejściowe. Nazwa ta odnosi się do okresów kryzysu i upadku. Jest ona nieco myląca – może się wydawać, że okresy te trwały krótko, gdy tymczasem każdy z nich liczył setki lat i stanowił odrębną epokę.

trZAZjrFjj_0000003M
RxDKkfhOrbCsa1
Oś czasu ukazująca historię Egiptu podzieloną na podokresy
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Dzieje Egiptu można także rozpatrywać z perspektywy dynastycznej: w starożytności panowało aż 31 dynastii (władców pochodzących z tego samego rodu), przez mniej więcej 2800 lat. Najdłużej, bo aż 257 lat, rządziła XVIII dynastia Tutenchamona
(XV–XIII w. p.n.e.). Najkrócej – XXVIII dynastia, przy czym jeden z władców z niej się wywodzący władał Egiptem tylko przez sześć lat.

R1LxalrUfcN2D1
Oś czasu ukazująca historię Egiptu podzieloną na dynastie.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Państwo faraona

RFIgvLCOuQPrw1
Horus, bóg Słońca. Posąg obecnie znajduje się w Luwrze w Paryżu
Źródło: a.nn., domena publiczna.

Naturalną konsekwencją rozwoju rolnictwa i szybkiego przyrostu ludności było powstanie na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e. państwa egipskiego. Doszło wtedy do połączenia Górnego i Dolnego Egiptu. Zjednoczonym państwem władał król, zwany faraonemFaraonfaraonem, Egipt był więc monarchią. Charakterystycznym insygnium faraona była połączona korona Górnego i Dolnego Egiptu, zwana pszent. Do symboli władzy królewskiej należał także ureusz - element nakrycia głowy w postaci połączonego wizerunku jastrzębia i kobry -uważany za święty. Był on symbolem boskości faraona, jak i jego strażnikiem, m.in strzegł po śmierci grobu przed intruzami, którzy mogli zakłócić wieczny spoczynek zmarłego władcy.

Faraon

Monarcha był utożsamiany z największymi bóstwami: bogiem nieba, Horusem, i bogiem Słońca, Re. Władza faraona była nieograniczona, a państwo było jego własnością – nadzorował gospodarkę i administrację, a jako pośrednik między bogami a ludźmi kontrolował sprawowanie kultu. Był także naczelnym wodzem, decydował o wojnie bądź pokoju. Faraonów po śmierci chowano we wspaniałych grobowcach, czyli piramidach. W drugim wcieleniu zmarły władca, wedle wierzeń Egipcjan, stawał się bogiem. W kolejnych stuleciach można zaobserwować kult faraona, czczonego przez poddanych jeszcze za życia.

Ciekawostka

Raz w historii państwa egipskiego faraonem była kobieta, Hatszepsut. Była władcą pokojowym, nie prowadziła wypraw wojennych i skupiła się na rozwoju gospodarczym państwa. Wbrew tradycji postanowiła przekazać władzę kolejnej kobiecie – córce królowej, Neferure, jednak nigdy do tego nie doszło.

RNP6jgrHkitP3
Posąg Hatszepsut, przechowywany obecnie w Nowym Muzeum w Berlinie
Źródło: a.nn., domena publiczna.

Piramidy

RFCiQeNFEsWa71
Przekrój piramidy Cheopsa – budowli wzniesionej dzięki skrupulatnym wyliczeniom matematyków oraz planom nakreślonym przez architektów starożytnego Egiptu
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., Sol90, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

PiramidyPiramidaPiramidy były imponującymi konstrukcjami w kształcie ostrosłupa. Budowano je na planie kwadratu. Wewnątrz piramidy umieszczano komorę grobową, do której składano trumnę zmarłego faraona. Wraz z nią umieszczano bogaty skarb złożony z przedmiotów, które miały służyć władcy po śmierci. Często grobowiec składał się z kilku komór. Pomieszczenie to, znajdujące się w środku konstrukcji, a nie pod nią, było sporym utrudnieniem dla inżynierów i do tej pory świadczy o dużych umiejętnościach ówczesnych budowniczych.

Piramida

Przed rabunkiem grobowiec wewnątrz był chroniony systemem korytarzy, który nierzadko prowadził w ślepe zaułki. Na ścianach w piramidzie zapisywano modlitwy chroniące faraona, a także klątwy skierowane do ewentualnych intruzów zakłócających wieczny spoczynek zmarłego. Mimo to grobowce były bardzo często rabowane.

Ciekawostka

Aby zabezpieczyć grobowiec faraona przed kradzieżą najwyżsi dostojnicy często uciekali się do podstępu. Organizowali fałszywe pogrzeby lub po kryjomu przenosili trumnę w ustronne miejsca. Nie uchroniło to jednak grobowców przed rabunkiem. Do dziś szacuje się, że większość z prawie 140 tych imponujących konstrukcji została okradziona, i to wielokrotnie, jeszcze w czasach starożytnych. Z czasem zrezygnowano z budowy olbrzymich konstrukcji, m.in. ze względów finansowych.

Piramidy w Gizie zbudowano dla faraonów: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Najwyższa z nich – piramida Cheopsa – jest najcięższą i największą budowlą świata. Waży ponad 6 mln ton i ma wysokość 139 m, czyli tyle, co mniej więcej 50‑piętrowy wieżowiec.

R1TLtLhg1APt9
Piramidy w Gizie
Źródło: a.nn., licencja: CC BY-SA 2.0.

Przy wznoszeniu piramid pracowały tysiące chłopów, żołnierzy oraz jeńców wojennych. Umieszczenie olbrzymich kamiennych bloków na skarpie wymagało wysiłku wielu ludzi. Nierzadko budowa tak monumentalnego grobowca trwała kilkadziesiąt lat.

Ważne!

Poniżej znajduje się ilustracja, przedstawiająca budowę piramidy. Zapoznaj się ze szczegółami.

R6tbdFuScr2OK1
1. Architekci. Dokładne obliczenia matematyczne były niezwykle pomocne w planowaniu konstrukcyjnym., 2. Robotnicy. Do przesunięcia 40-tonowych bloków umieszczonych na platformach potrzeba było od 12 do 20 ludzi., 3. Rybacy. Egipcjanie łowili w rzece ryby oraz polowali na zwierzęta żyjące w wodzie i na bagnach., 4. Ofiary. Wielu robotników zmarło z powodu chorób, wyczerpania i zmęczenia lub wypadków. Grzebano ich na okolicznych cmentarzach., 5. Brygadziści. Towarzyszyli architektom w nadzorowaniu budowy i planowaniu codziennych prac., 6. Smarowanie. Aby ułatwić przesuwanie platform z kamiennymi blokami, piasek polewano wodą, co powodowało zmniejszenie tarcia., 7. Rampy. Służyły jako tory do przemieszczania kamiennych bloków., 8. Granit i wapień. Były głównymi surowcami stosowanymi przy budowie piramid.
Budowa piramidy
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 3

Przyjrzyj się uważnie powyższemu rysunkowi, a następnie wytłumacz, w jaki sposób ułatwiano sobie zadanie wciągnięcia na górę gigantycznych głazów.

R1RuTysePZKgQ
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Wyjaśnij, w jaki sposób wciągano na szczyt budowanych piramid gigantyczne głazy. Możesz posłużyć się opisem z materiału zamieszczonego powyżej lub poszukać informacji w wiarygodnych źródłach.

R1Kv1W0sW3MJb
(Uzupełnij).

Odpowiedź:  Przy pomocy drewnianych platform i usypanych wokół budowanej piramidy ramp wciągano kolejne bloki skalne. Całość była oparta o obliczenia matematyczne, wykonane przez architektów. Do pracy zatrudniano rzesze ludzi.

W Gizie zachowała się także największa na świecie rzeźba, wykuta w ogromnym bloku wapienia. Znajduje się ona nieopodal piramid i wyobraża sfinksa – mityczne stworzenie o ciele lwa i głowie człowieka. Prawdopodobnie przedstawia faraona Chefrena w chroniącej od słońca chuście.

R10bsASkaG3hq1
Widok współczesny na budowlę Sfinksa w Gizie z prawego profilu pod kątem. Konstrukcja budowli to ciało lwa, leżące majestatycznie z dwiema łapami wysuniętymi równo do przodu i tylnymi łapami ułożonymi wzdłuż konstrukcji wzorowanej na ciele zwierzęcia. Podniesiony do góry korpus, na którego szczycie znajduje się ludzka głowa z wyżłobionymi cechami anatomicznymi - oczami, linią brwi, ustami i widocznym z perspektywy fotografa prawym uchem, z pszentem, widoczny brak nosa na figurze. Układ zabudowy korpusu budowli złożony z bloków ułożonych schodkowo od dołu do góry. Zdjęcie współczesne wykadrowane na białym tle.
Sfinks
Źródło: a.nn., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Gdzie jest nos Sfinksa?

Wielki Sfinks, wzniesiony ok. 2550 r p.n.e., posiada liczne ślady uszkodzeń. Zagadkę stanowią okoliczności pozbawienia posągu nosa. Pojawiło się na ten temat wiele teorii, często niepotwierdzonych. Jedna z opowieści mówiła o francuskich piechurach, którzy w czasie kampanii Napoleona w Egipcie (1798 rok) mieli strzelać do figury. Inna z kolei mówiła o zniszczeniu posągu kilka stuleci wcześniej przez Arabów, których religia zakazywała przedstawiania boskich postaci. Niewykluczone też, że nos Wielkiego Sfinksa odpadł bez ingerencji człowieka. Miały to spowodować upływający czas i warunki atmosferyczne, które znacząco wpłynęły na figurę. Niezależnie od powyższych teorii oblicze Wielkiego Sfinksa, wykute w wapiennej skale, po dziś dzień fascynuje badaczy dziejów starożytnego Egiptu.

Społeczeństwo egipskie

Na szczycie egipskiej hierarchii społecznej stał faraon. Wysoką pozycję mieli kapłani, którzy sprawowali kult, oraz urzędnicy. Egipt był krajem o bardzo rozbudowanej administracji. Dotyczyło to zarówno małych wsi, jak i centralnych urzędów na dworze faraona. Zadaniem urzędników był nadzór nad poborem podatków przeznaczonych m.in. na utrzymanie pałacu i dworu władcy. Podatki były zbierane w naturze, co oznacza, że ludność oddawała część wyhodowanych przez siebie zbóż, owoców, warzyw lub zwierząt. Urzędnicy nadzorowali również system irygacji pól, przechowywanie zapasów (część zbiorów magazynowano na wypadek nieurodzaju) i rozstrzygali ewentualne spory o ziemię i plony. W imieniu faraona krajem zarządzał wezyr. Podlegali mu będący fundamentem egipskiej administracji nomarchowie, zawiadujący nomami, czyli podstawowymi jednostkami administracyjnymi.

Niższą pozycję zajmowali żołnierze, którzy obok kapłanów i urzędników stanowili elitę społeczeństwa Egiptu. Żyła ona z pracy rzemieślników, kupców i najliczniejszej grupy – chłopów, uprawiających ziemię należącą do faraona lub świątyń. Ponadto chłopi brali udział w pracach budowlanych zlecanych przez władcę i utrzymywali w należytym stanie system kanałów.

Ważne!

Poniżej znajduje się galeria mediów. Poznaj, w jaki sposób przedstawiano wizerunki poszczególnych przedstawicieli piramidy społecznej starożytnego Egiptu.

Rgl7SFteqdK381
Ćwiczenie 1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1

Ułóż po kolei piramidę społeczną Egiptu, zaczynając od najwyższego urzędu:

Chłopi

Kapłani i urzędnicy

Faraon

Żołnierze

RJybAlnoydfXa
(Uzupełnij).

Odpowiedź: Faraon- Kapłani i urzędnicy- żołnierze- chłopi.

W co wierzyli Egipcjanie?

Życie religijne Egipcjan było niezwykle bogate i złożone. Czcili oni wielu różnych bogów, dlatego ich religię nazywamy politeistycznąPoliteizmpoliteistyczną. Niektóre z bóstw miały postać ludzką, inne zwierzęcą. Poza tym czczono także bogów, których wyobrażano sobie jako ludzi z głowami zwierząt. Boski aspekt miały wszystkie zjawiska i elementy natury. Najważniejsi byli: bóg Słońca Re, bóg ziemi Geb, bogini nieba Nut oraz bóg świata podziemnego Ozyrys (syn Geba). Każde z bóstw opiekowało się określoną dziedziną życia. Bardzo rozbudowane były opowieści o bogach, czyli mityMitologiamity.

Politeizm
R1Xv3Ddbi76ky
Ćwiczenie 2
Wskaż na ilustracji boga z głową sokoła.
Ćwiczenie - bogowie
Źródło: Contentplus sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2

Na podstawie informacji z wiarygodnych źródeł określ atrybuty i formy przedstawienia następujących egipskich bogów: Ozyrysa, Geb, Nut i Re (Ra).

R1LGmAAAKvbTV
(Uzupełnij).

Odpowiedź: Ozyrys - korona, berło lub bicz; Geb - gęś; Nut - nagie ciało kobiety, gwiazdy; Re (Ra) - głowa sokoła lub jastrzębia, tarcza słoneczna.

Lokalni bogowie zyskiwali na znaczeniu, kiedy okazywało się, że z miasta, w którym byli czczeni, wywodził się panujący faraon lub jego dynastia. W ten sposób Ptah z miasta Memfis, Re z Heliopolis czy Amon z Teb stali się ogólnoegipskimi bóstwami, które pomogły zjednoczyć kraj w okresach upadku i wzmocnić monarchię.

W dziejach starożytnego Egiptu doszło do sytuacji, w której faraon ogłosił wywyższenie jednego boga ponad wszystkich innych. Na skutek rewolucyjnych zmian faraon Amenhotep IV - zwany też Echnatonem- wprowadził kult boga słońca Atona i utworzył nową stolicę w państwie- Achetaton (współczesne Tell el‑Amarna). Jednocześnie zakazał praktykowania wiary w pozostałych bogów. Doprowadziło to do zamknięcia świątyń i kryzysu w państwie. Wobec decyzji faraona narastał bunt kapłanów starej religii. Po śmierci władcy starano się wymazać pamięć o zmarłym, niszczono świątynie Atona i przywracano dawny porządek. Czas, gdy Echnaton próbował wprowadzić w Egipcie formę wiary w jedynego boga określa się mianem reformy amarneńskiej (rewolucji Echnatona).

Mitologia

Mumie

Starożytni Egipcjanie wierzyli w życie pozagrobowe, które mogło być szczęśliwsze niż życie doczesne. Uważali, że po śmierci następuje oddzielenie się duszy od ciała, jednak w pewnych wypadkach dusza może do niego powracać, odnajdując w nim schronienie. Podróży do krainy zmarłych miało dopomóc odpowiednie przygotowanie ciała – mumifikacjaMumifikacjamumifikacja, która zapobiegała jego rozkładowi. Na podstawie badań egiptologów udało się odtworzyć proces na przykładzie szczątków faraonów.

Mumifikacja

Zwłoki poddawano mumifikacji najczęściej w dniu śmierci, ze względu na wysokie temperatury panujące w Egipcie. Wyjmowano wnętrzności - żołądek, wątrobę, płuca - i umieszczano je w specjalnie przygotowanych naczyniach, zwanych urnami kanopskimi (kanopami). Następnie, za pomocą haków, wyciągano mózg przez nos. Pozostawiano serce wewnątrz ciała. Egipcjanie wierzyli bowiem, iż będzie ono ważone na szali w zaświatach przez boga podziemi - Ozyrysa. Waga serca, zależna od ilości dobrych lub złych uczynków, decydowała o wejściu zmarłego do krainy umarłych.

Ciało następnie zanurzano w naturalnych roztworach soli i pozostawiano tak, aby pozbawić je wody. Po kilkudziesięciu dniach zwłoki nacierano wonnościami i bandażowano. MumięMumiaMumię umieszczano w przygotowanym uprzednio sarkofagu. Trumnę składano do wnętrza grobowca wraz z kosztownościami i przedmiotami, które miały służyć zmarłemu w zaświatach.

Mumia
Ciekawostka

Mumie zwierząt

Dla egipskiej religii charakterystyczny był kult utożsamianych z bogami zwierząt, które po śmierci również nierzadko mumifikowano. W ten sposób postępowano z tysiącami krokodyli, pawianów, kotów, ryb i ptaków. Być może chciano w ten sposób zapewnić zmarłym towarzystwo ulubionych zwierząt albo też zagwarantować im ulubione pożywienie.

RhdZZ8H3bpDJB1
Mumie zwierząt odkopane przez archeologów, obecnie przechowywane w Królewskim Muzeum w Toronto w Kanadzie
Źródło: a.nn., domena publiczna.

Dolina Królów

R1M4hEyheRj6t1
Widok współczesny na Dolinę Królów w Egipcie. Na bliższym planie przy prawej krawędzi fotografii niewielkie wzniesienie naturalne, kamieniste. Centralną częścią zdjęcia jest ukazany wąwóz i ścieżka prowadząca do wyrzeźbionych w skałach wejść do grobowców, oddzielonych od siebie zboczami, żłobionymi naturalnie na skutek działań warunków atmosferycznych i upływu czasu. w oddali po prawej stronie zdjęcia widoczne wyniesienia doliny i współczesne zabudowania. Na trasie widoczne są grupy turystów i pojedyncze osoby zwiedzające dolinę. Zdjęcie współczesne.
Dolina Królów
Źródło: a.nn., licencja: CC BY-SA 3.0.

Miejsca pochówku znajdowały się zwykle na skraju pustyni, bo ziemia blisko rzeki była zbyt cenna i przeznaczano ją tylko pod uprawę. Najsławniejszym cmentarzem Egiptu jest Dolina Królów w okolicy Teb, gdzie w wykutych w skałach grobach chowano faraonów.

Właśnie w Dolinie Królów odkryto bardzo bogato wyposażony grobowiec Tutanchamona. Na zdjęciu poniżej: pochodząca z tego okazałego grobu złota maska faraona.

R3aQfia4uF73U
Złota maska grobowa Tutanchamona, obecnie przechowywana w Muzeum Kairskim
Źródło: a.nn., licencja: CC BY 2.0.
Ciekawostka

Klątwa faraona

Odkrycie grobowca Tutanchamona było jednym z najbardziej niezwykłych momentów w historii egiptologii, czyli nauki zajmującej się badaniem starożytnego Egiptu. Dokonał tego w 1922 roku w Dolinie Królów w Tebach brytyjski archeolog Howard Carter (czyt. hołard karter), finansowo wspomagany przez hrabiego George’a Carnarvona (czyt. dżordża karnawona). Kiedy pierwszy z nich zajrzał do grobowca, doszło między nimi do sławnego dialogu. 'Widzi pan coś?' – zapytał Carnarvon. 'Tak, cudowne rzeczy' – odparł Carter. Była to wielka sensacja: po raz pierwszy udało się otworzyć nienaruszony grób władcy Egiptu, wypełniony tysiącami drogocennych zabytków. Samo opróżnianie grobowca i katalogowanie znalezisk zajęło 10 lat. Z wielkim odkryciem Cartera wiąże się legenda mówiąca o tzw. klątwie faraona, według której każdego, kto naruszył wieczny spoczynek władcy Egiptu, czekała niechybna zguba. Przedwczesna śmierć miała spotkać wielu z tych, którzy w momencie odkrycia weszli do grobowca. Ofiarą klątwy został okrzyknięty sam hrabia Carnarvon, który zmarł kilka miesięcy po otwarciu grobu Tutenchamona. Rzeczywistą przyczyną jego śmierci było zakażenie krwi spowodowane niefortunnym skaleczeniem w czasie golenia – w miejscu ukąszenia komara, który był nosicielem bakterii lub grzybów. Historia o klątwie faraona była najpewniej stworzona przez ówczesnych dziennikarzy żądnych zwiększenia nakładów swoich gazet.

RbsQvQqlpsEgQ
Moment wejścia do grobowca Tutanchamona
Źródło: a.nn., domena publiczna.

Pismo w obrazkach

Dla rozwoju kultury egipskiej ogromne znaczenie miało wynalezienie pisma. Najwcześniejszą jego postacią były hieroglify, czyli znaki obrazkowe. Na początku ich sens ograniczał się do rzeczy, które przedstawiały. Później oznaczały także kojarzone z tymi przedmiotami słowa i pojęcia, a wreszcie – sylaby i pojedyncze głoski. Na przykład znak przedstawiający słońce mógł oznaczać również światło, czas oraz dźwięk 'r'. Po kilku wiekach upowszechniła się uproszczona forma pisma hieroglificznego używana na co dzień przez urzędników, kupców i pisarzy, zwana pismem hieratycznym.

Polecenie 4
RZCYvrJETG41z
Hieroglify
Źródło: a.nn., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jakie przedmioty, części ciała i zwierzęta przedstawiają hieroglify na powyższej ilustracji? Postaraj się rozpoznać ich jak najwięcej.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 4

Jakie symbole mogły być wykorzystywane przez starożytnych Egipcjan do sporządzania pisma hieroglificznego? Pisząc odpowiedź uwzględnij w niej to jak mieszkańcy Egiptu postrzegali otaczający ich świat.

RYV6w7iZK5f4v
(Uzupełnij).

Przykładowa odpowiedź: w piśmie hieroglificznym Egipcjanie wykorzystywali znaki odnoszące się do świata zwierząt (w tym ptaków), natury (np. słońca), elementów ciała człowieka (noga, oko, cała sylwetka) lub znaków symbolicznych (np. poziomy zygzak mógł symbolizować nurt rzeki lub wodę).

Teksty zapisywano atramentem na płachtach z pociętych, rozmoczonych i sprasowanych łodyg trzciny papirusowej. Roślina ta rosła tylko w Egipcie. PapirusPapirusPapirus jako materiał pisarski stanowił dodatkowe źródło dochodu Egipcjan. Eksportowano
go w wielkich ilościach do wielu krajów. Był używany powszechnie aż do pojawienia się w średniowieczu papieru, którego nazwa pochodzi właśnie od papirusu.

Papirus

Papirus wyrabiano z pociętej na wąskie paski rośliny, które układano warstwami na krzyż, a następnie ubijano młotkiem, żeby uzyskać jednolitą fakturę.

ROGwR2wp2kLMl
Papirus
Źródło: a.nn., domena publiczna.
Polecenie 5

1. Jak sądzisz, który z materiałów pisarskich był trwalszy: papirus czy kamień, w którym wykuwano litery? Napisz swoją odpowiedź.

2. Wymień korzyści, które płynęły ze stosowania papirusu jako materiału pisarskiego i porównaj jego przydatność z użytecznością kamienia.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Ostatnie świadectwa używania pisma hieroglificznego pochodzą z IV w. n.e. Później jego znajomość zanikła. Hieroglify rozszyfrował w 1822 roku francuski znawca języków orientalnych Jean‑François Champollion [czyt. żan fransła szampoljon]. Stało się to możliwie dzięki dokładnej analizie fragmentu dekretu królewskiego z II w. p.n.e., który został wykuty w tzw. Kamieniu z Rosetty. Tekst zapisano w trzech wersjach: posługując się hieroglifami, pismem demotycznym, które rozwinęło się z pisma hieratycznego, oraz greckim alfabetem.

RNJHwhSWCbG9i
Kamień z Rosetty. Obecnie przechowywany jest w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie
Źródło: a.nn., licencja: CC BY-SA 4.0.
Polecenie 6

Wyjaśnij, w jaki sposób porównywanie tego samego tekstu utrwalonego za pomocą trzech rodzajów pisma mogło być pomocne w rozszyfrowaniu hieroglifów.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
RZjLxeEwNXD1c
Ćwiczenie 3
Wskaż ilustrację, przedstawiającą pismo hieroglificzne.
Ćwiczenie - hieroglify
Źródło: Contentplus sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3

Wskaż różnicę pomiędzy hieroglifami a alfabetem łacińskim.

R1HGN5kyJ7POL
(Uzupełnij).

Odpowiedź: Alfabet złożony jest ze znaków w formie liter, hieroglify to z kolei znaki symboliczne, przedstawiające przedmiot lub czynność.

Osiągnięcia starożytnych Egipcjan

Wynalezienie pisma nie było jedynym osiągnięciem Egipcjan. Znali bardzo dobrze matematykęgeometrię, które przydawały się w administracji oraz przy budowie piramid. Byli świetnymi inżynierami. Wznoszone przez nich wielkie budowle wymagały starannego projektowania i skomplikowanych obliczeń, dlatego posługiwali się podobnym do naszego dziesiętnym systemem liczbowym. Opanowali również umiejętność obliczania ułamków i dzielenia liczb.

Praktyczny wymiar miały ich badania z zakresu astronomii. Jako pierwsi stosowali kalendarz oparty na ruchach ciał niebieskich, w ich przypadku – Księżyca i gwiazdy o nazwie Syriusz. Według Egipcjan rok składał się z 365¼ dnia, 12 miesięcy i 3 pór roku, określanych wedle pór siewu, wylewu i zbioru. Obserwacja nieba i doskonalenie kalendarza umożliwiały przepowiadanie wylewów Nilu. Kalendarz, którym posługujemy się obecnie, jest wzorowany na kalendarzu egipskim.

Egipcjanie wynaleźli także zegar wodny.

Mumifikacja umożliwiła im poznanie ludzkiej anatomii oraz rozwój medycynyfarmaceutyki, m.in. zaczęli stosować olej rycynowy jako maść leczniczą, środek przeczyszczający i ważny składnik leków. Są oni autorami pierwszych podręczników sztuki lekarskiej i farmaceutycznej, utrwalonych na papirusowych zwojach.

RyO8X0ys4ACVS1
Papirus zapisany pismem hieratycznym z około 1600 r. p.n.e., będący najstarszym zachowanym traktatem na temat chirurgii. Obecnie znajduje się w Nowojorskiej Akademii Medycznej
Źródło: a.nn., domena publiczna.

Podsumowanie

Polecenia

  1. Spróbuj wytłumaczyć, dlaczego Egipcjanie spisywali zdobytą przez siebie wiedzę z zakresu medycyny.

  2. Wyjaśnij, jaki wpływ miały warunki naturalne na powstanie cywilizacji starożytnego Egiptu.

  3. Scharakteryzuj rolę faraona w państwie egipskim.

  4. Opisz społeczeństwo starożytnego Egiptu.

  5. Przedstaw osiągnięcia starożytnych Egipcjan.

  6. Opowiedz o wierzeniach starożytnych Egipcjan.