Strefy klimatyczne świata
Po co ludzie budują domy? Papuas w swoim chroni się przed deszczem i słońcem, Arab – przed upałem w dzień i chłodem w nocy, a także przed suchym wiatrem. Polak potrzebuje domu, by ukryć się przed deszczem, śniegiem i mrozem, Eskimos natomiast przed mrozem i wiatrem.
że pogoda to chwilowy stan atmosfery w danym miejscu;
że klimat to charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk i procesów atmosferycznych, określony na podstawie obserwacji i pomiarów meteorologicznych dokonanych w okresie przynajmniej 30 lat;
jakie są przyczyny i konsekwencje strefowego zróżnicowania dopływu promieniowania słonecznego do powierzchni Ziemi.
wskazywać poszczególne strefy klimatyczne na mapie świata;
określać warunki klimatyczne panujące na danym obszarze z uwzględnieniem czynników geograficznych;
wyróżniać poszczególne typy klimatów;
odczytywać dane z map klimatycznych.
1. Czym charakteryzują się strefy klimatyczne?
Klimat na kuli ziemskiej jest znacznie zróżnicowany, bowiem o jego właściwościach decydują zarówno czynniki strefowe, związane z szerokością geograficzną, jak i astrefowe. Po określeniu charakterystycznych warunków klimatycznych udało się wyróżnić obszary o podobnym klimacie, w tym o zbliżonym rocznym przebiegu temperatury, opadów, wilgotności i ciśnienia atmosferycznego. Tereny te układają się na powierzchni Ziemi w pasy o przebiegu równoleżnikowym, które nazywamy strefami klimatycznymistrefami klimatycznymi. Mają one wiele wspólnych cech. Jedną ze stosowanych często klasyfikacji klimatu jest podział na 5 stref klimatycznych: równikową, zwrotnikową, podzwrotnikową, umiarkowaną (ciepłą i chłodną) oraz okołobiegunową. W każdej z nich wyróżnia się kilka typów klimatutypów klimatu. W poszczególnych strefach klimatycznych Ziemi występują klimaty z przewagą cech morskich (oceanicznych), kontynentalnych i przejściowych, klimaty bardziej wilgotne, suche lub skrajnie suche.
W każdej ze stref występują także różne typy klimatów astrefowychklimatów astrefowych, uwarunkowane położeniem w stosunku do mórz i oceanów, pokryciem terenu, wzniesieniem nad poziomem morza czy działalnością człowieka. Należą do nich m.in. klimat górski oraz klimat obszarów zurbanizowanych. Klimat właściwy dla poszczególnych stref ma wiele właściwości sprzyjających lub utrudniających osadnictwo i działalność gospodarczą człowieka. Nie ma klimatu idealnego i pewne warunki klimatyczne właściwe dla wszystkich lub tylko niektórych pór roku są w każdej strefie uciążliwe. Uogólnione dane dotyczące wybranych cech klimatów występujących w poszczególnych strefach klimatycznych, w tym temperatury powietrza, opadów i warunków życia człowieka, przedstawia zamieszczona poniżej tabela.
Strefa | Przebieg temperatury | Opady | Warunki dla życia i działalności człowieka | |
klimatów równikowych | przez cały rok powyżej +20°C; małe amplitudy dobowe i roczne | wysokie opady niemal codziennie przez cały rok | bardzo gorąco i zbyt wilgotno | |
klimatów zwrotnikowych | powyżej +10°C zimą i powyżej +20°C latem, bardzo duże dobowe i roczne amplitudy temperatury | małe lub bardzo małe opady wyłącznie latem | duże amplitudy temperatury, miejscami skrajnie sucho, co często uniemożliwia działalność gospodarczą | |
klimatów podzwrotnikowych | zimy powyżej 0°C (tylko we wnętrzu kontynentów zdarzają się mrozy), lata powyżej +20°C | suche lata, deszczowe zimy | najkorzystniejsze warunki zarówno termiczne, jak i opadowe | |
klimatów umiarkowanych | ciepła | zimą od -10°C w głębi kontynentu do 0°C na wybrzeżach, latem od +15°C na wybrzeżach do +20° w głębi lądu | opady przez cały rok, najwyższe latem, zimą opady śniegu | łagodny klimat z krótką i chłodną zimą, korzystny dla gospodarki |
chłodna | od -20°C w głębi kontynentu do -10°C na wybrzeżach zimą oraz między +10° a +20°C latem | opady przez cały rok, najwyższe latem, zimą opady śniegu | umiarkowane warunki klimatyczne z długą i mroźną zimą, trudne dla rolnictwa | |
klimatów okołobiegunowych | średnia roczna znacznie poniżej 0°C, w miesiącach letnich na obrzeżach możliwy wzrost temperatury do +10°C | niewielkie opady i niemal wyłącznie śniegu | silne mrozy przez większą część roku, krótkie i chłodne lato na obrzeżach strefy lub brak klimatycznego lata | |
Z mapy stref klimatycznych odczytaj treść klimatogramów, które ukazują roczną zmienność temperatury powietrza i opadów we wskazanych miejscach. Zwróć uwagę zarówno na roczny przebieg średniej temperatury powietrza, jak i na roczną zmienność oraz wysokość opadów. Spróbuj wyjaśnić zaobserwowane prawidłowości.
Na powyższej mapie wskaż strefy klimatyczne, w których występują wymienione poniżej warunki klimatyczne:
gorące (powyżej +20°C), bezchmurne i bezdeszczowe lato,
śnieżna zima z temperaturą między 0°C a -10°C,
wilgotne i ciepłe (pomiędzy +10°C a +20°C) lato.
Warunki klimatyczne zmieniają się nie tylko w skali globalnej, ale także na obszarze kontynentu, kraju, a nawet regionu. Na przykład na terenie stosunkowo niewielkiego kraju, jakim jest Polska, średnia temperatura roczna zmienia się od +6°C w części północno‑wschodniej do +9°C na Dolnym Śląsku w części południowo‑zachodniej; opady oscylują od 500 mm/rok w centralnej Polsce, do 800 mm/rok na południu (nie licząc gór, gdzie są znacznie wyższe), a pokrywa śnieżna zalega średnio od 40 dni na zachodzie do 80 dni na Suwalszczyźnie.
Istnieje kilka podziałów klimatycznych Ziemi, różniących się liczbą wydzielanych stref. Wynika to z faktu, że ich autorzy stosowali różne, mniej lub bardziej szczegółowe, kryteria ich wyznaczania.
2. Czym charakteryzują się różne typy klimatów?
Każda strefa klimatyczna ma właściwy dla siebie klimat strefowyklimat strefowy. W każdej strefie istnieją różne typy klimatów.
W strefie klimatów równikowych wszystkie typy klimatu (poza szczytami najwyższych gór) odznaczają się wysoką temperaturą powietrza. Charakterystyczne dla tej strefy typy klimatów różnią się m.in. porami występowania opadów. Klimat równikowy wybitnie wilgotny cechuje się nieznacznymi amplitudami temperatury i opadami niemal codziennie przez cały rok; klimat podrównikowy wilgotny wyróżnia się nieco większymi wahaniami temperatury powietrza i trochę niższymi opadami; klimat podrównikowy suchy jest równie ciepły, ale występuje w nim kilkumiesięczna pora sucha.
RsKNVGSXprWoF1 
Przykłady klimatogramów dla wybranych typów klimatu w strefie równikowejW strefie klimatów zwrotnikowych wyróżniamy m.in.: klimat wilgotny w strefie występowania monsunów, klimat kontynentalny suchy dalej od wybrzeży, klimat skrajnie suchy we wnętrzu kontynentów.
W strefie klimatów podzwrotnikowych im dalej od wybrzeży, tym jest bardziej sucho: klimat wilgotny (śródziemnomorski) panuje na wybrzeżach, kontynentalny suchy dalej od morza, zaś klimat skrajnie suchy w głębi kontynentów.
W strefie klimatów umiarkowanych – zarówno ciepłej, jak i chłodnej – wyróżniamy m.in. typy klimatu: morski z małymi amplitudami rocznymi temperatury, przejściowy oraz kontynentalny z bardzo dużymi amplitudami rocznymi temperatury.
R1VQpLShjAfHf1 
Przykłady klimatogramów dla poszczególnych typów klimatu w strefie umiarkowanejW strefie klimatów okołobiegunowych, charakteryzujących się bardzo niskimi opadami i niską temperaturą, mamy do czynienia z klimatem subpolarnym, dla którego typowe jest krótkie zimne lato i długa mroźna zima, oraz klimatem polarnym z temperaturą ujemną przez cały rok.
Wyjaśnij, dlaczego na szczytach wysokich gór śnieg leży przez cały rok bez względu na strefę klimatyczną. Jakie inne składniki klimatu odróżniają klimaty górskie od sąsiadujących z nimi klimatów strefowych? Jak zmienia się klimat gór od ich podstawy do wierzchołków?
Poza górską odmianą klimatu, spotykaną we wszystkich strefach klimatycznych, wyróżniona została także odmiana monsunowa, typowa dla stref klimatów równikowych, zwrotnikowych, podzwrotnikowych i umiarkowanych. Za główne obszary występowania monsunowej odmiany klimatu uważa się Azję Południową i Południowo‑Wschodnią oraz północną Australię. Klimat monsunowy ma duże znaczenie dla rolnictwa zwłaszcza w Azji – umożliwia uprawę na obszarach położonych w głębi kontynentu.
Podsumowanie
Na Ziemi wyznaczone zostały strefy klimatyczne: równikowa, zwrotnikowe, podzwrotnikowe, umiarkowane i okołobiegunowe.
Warunki klimatyczne w każdej strefie klimatycznej wynikają z szerokości geograficznej, ale mogą być zmodyfikowane występowaniem innych czynników geograficznych.
W każdej strefie klimatycznej spotykamy różne typy klimatów.
Niezależnie od stref klimatycznych występują także astrefowe odmiany klimatu, np. klimat górski.
Charakterystyczne cechy klimatu można w uproszczeniu przedstawić za pomocą klimatogramu.
Na podstawie mapy fizycznej Europy i mapy stref klimatycznych kuli ziemskiej określ, jaki typ klimatu występuje w następujących miejscach:
Warszawa,
Ateny,
Paryż,
Moskwa,
Przylądek Nordkap.
Zapoznaj się z następującymi hasłami ze słowniczka:
klimat astrefowyklimat astrefowy
klimat strefowyklimat strefowy
strefa klimatycznastrefa klimatyczna
typ klimatutyp klimatu
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Przyczyny zróżnicowania temperatury powietrza w różnych częściach świataPrzyczyny zróżnicowania temperatury powietrza w różnych częściach świata
Jak powstaje wiatr?Jak powstaje wiatr?
Opady i osady atmosferyczneOpady i osady atmosferyczne
Czynniki klimatotwórczeCzynniki klimatotwórcze
Wpływ klimatu na bioróżnorodność i zróżnicowanie glebWpływ klimatu na bioróżnorodność i zróżnicowanie gleb
Słowniczek
klimat kształtowany przez czynniki lokalne (np. położenie względem lądu i morza, wysokość nad poziomem morza, pokrycie terenu, działalność antropogeniczna) niezależne od szerokości geograficznej
klimat o cechach uwarunkowanych szerokością geograficzną i związanymi z nią czynnikami: zróżnicowanym dopływem promieniowania słonecznego do powierzchni Ziemi, globalną cyrkulacją atmosferyczną, układem ośrodków barycznych itp.
największa jednostka w podziale klimatycznym świata – część powierzchni Ziemi przyjmująca w przybliżeniu kształt równoleżnikowego pasa o zmiennej szerokości, w obrębie którego występują podobne parametry klimatu, np. temperatura powietrza, opad, ciśnienie atmosferyczne itp.
jednostka klasyfikacji klimatu świata wydzielona na podstawie zróżnicowania elementów klimatu wewnątrz stref klimatycznych
Zadania
Wybierz dwa zdania charakteryzujące położenie stref klimatycznych.
- Podobne strefy klimatyczne leżą na półkuli północnej i południowej.
- Podobne strefy klimatyczne leżą na półkuli wschodniej i zachodniej.
- Strefy klimatyczne mają przebieg zbliżony do południkowego.
- Strefy klimatyczne mają przebieg zbliżony do równoleżnikowego.
Uzupełnij puste miejsca.
Ciepło i wilgotno przez cały rok jest w strefie ....................... Średnia miesięczna temperatura powietrza poniżej zera przez cały rok występuje w strefie ................................. Chłodne i deszczowe zimy oraz upalne suche lata występują w strefie ............................... Chłodne zimy i cieple lata występują w strefie ......................... Duże amplitudy dobowe temperatury i bardzo mało opadów przez cały rok charakteryzują strefę .........................
Uzupełnij puste miejsca.
Strefy ...................... leżą najbliżej strefy równikowej. Na nieco większych szerokościach leżą strefy ............................. Jeszcze dalej od równika rozciągają się ...................... strefy klimatyczne. Strefy .............................. mają na swoim terenie bieguny.
Uzupełnij puste miejsca, wybierając brakujące elementy z listy.
całodniowa, codziennie, składu, kilkumiesięczna, obiegu, ogromnymi, nieznacznymi, zerowymi, temperatury, proporcji, ujemnymi, dwutygodniowa, całoroczna, co tydzień, wyłącznie śniegu, niedostrzegalnymi
Klimat równikowy wilgotny cechuje się ...................................... amplitudami temperatury i obfitymi opadami niemal ...................................... przez cały rok. Klimat podrównikowy wilgotny wyróżnia się nieco większymi wahaniami ...................................... powietrza w ciągu roku i trochę niższymi opadami. Klimat podrównikowy suchy jest równie ciepły jak wilgotny, ale występuje w nim ...................................... pora sucha.
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących zróżnicowania klimatów.
| Prawda | Fałsz | |
| Klimaty przejściowe mają cechy skrajne. | □ | □ |
| Klimaty morskie cechują równomierne opady i małe roczne amplitudy temperatury. | □ | □ |
| Klimaty kontynentalne charakteryzują się niższymi opadami i większymi rocznymi amplitudami temperatury. | □ | □ |
| Klimaty skrajnie suche występują głównie w strefie umiarkowanej. | □ | □ |