Czynniki klimatotwórcze
Jeżeli w najbliższym roku temperatura powietrza pewnej nocy spadnie w Polsce do -38°C, to jeszcze nie będzie oznaczało, że zaczęła się epoka lodowcowa. Jeśli natomiast pewnego dnia wzrośnie do 38°C, to nie będzie znak, że nastąpiło zapowiadane ocieplenie klimatu. Co to wobec tego jest klimat?
jakie jest znaczenie nachylenia osi ziemskiej dla zróżnicowania oświetlenia kuli ziemskiej;
w jaki sposób ruch obiegowy Ziemi wiąże się ze zmiennością pór roku;
jak cyrkulacja atmosfery wpływa na klimat różnych obszarów kuli ziemskiej.
rozróżnać składniki pogody i oceniać ich znaczenie;
przeprowadzać proste pomiary meteorologiczne;
interpretować obserwacje i pomiary składników pogody;
oceniać znaczenie czynników geograficznych dla klimatu;
odczytywać i interpretować wykresy klimatyczne.
1. Co to jest pogoda, a co to klimat?
Pogoda jest stanem atmosfery w danym miejscu i czasie, określanym przez jej składniki (elementy).
Zaliczamy do nich:
temperaturę powietrza,
ciśnienie atmosferyczne,
wilgotność,
opady i osady atmosferyczne,
prędkość i kierunek wiatru,
zachmurzenie,
natężenie promieniowania słonecznego,
zjawiska atmosferyczne.
KlimatKlimat natomiast to charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk i procesów atmosferycznych (czyli warunków pogodowych), kształtujący się pod wpływem właściwości fizycznych i geograficznych tego obszaru, określony na podstawie wyników wieloletnich obserwacji i pomiarów meteorologicznych w okresie przynajmniej 30 lat. Obrazują go elementy (składniki) klimatu, które są takie same jak składniki pogody, ale odnoszą się do dłuższych okresów. Są to przykładowo:
średnia miesięczna lub roczna temperatura powietrza,
średni roczny lub miesięczny układ ciśnienia atmosferycznego,
rozkład wilgotności powietrza (roczny, miesięczny),
miesięczne lub roczne zachmurzenie,
średnia suma opadu rocznego,
średnia liczba dni w roku z opadem, mgłą, burzą itp.,
średni roczny lub sezonowy układ wiatrów.
Klimat określa się na podstawie wieloletnich, systematycznych pomiarów i obserwacji składników pogody. W Polsce dokonuje się ich na stacjach meteorologicznych. Częstość i terminy obserwacji są różne w zależności od rodzaju stacji. Na stacjach synoptycznych (pracujących dla potrzeb prognozowania pogody) wykonuje się je co godzinę, na stacjach klimatologicznych – trzy razy na dobę: o godzinie 7.00, 13.00 i 19.00 czasu środkowoeuropejskiego. Na niektórych stacjach stosuje się także ciągłe, całodobowe pomiary, wykorzystując do tego przyrządy elektroniczne, w tym rejestratory automatyczne. Temperaturę powietrza i temperaturę gleby mierzy się za pomocą kilku różnych termometrów, a mniej dokładny, ale ciągły pomiar temperatury zapewnia termograftermograf. Ciśnienie powietrza mierzy barometr albo samopiszący barografbarograf, wilgotność natomiast higrometrhigrometr i higrografhigrograf. Ponadto używa się deszczomierzy, wiatromierzy i heliografówheliografów (wskazujących czas usłonecznienia). Stopień zachmurzenia nieba oraz szczególne zjawiska meteorologiczne (burza, tęcza itd.) są obserwowane przez pracowników stacji.
Wyjaśnij, dlaczego twoim zdaniem na stacjach meteorologicznych dokonuje się pomiaru temperatury na wysokości 2 m nad powierzchnią gruntu, przy gruncie oraz w glebie.
Kształcenie odpowiedzialności przy prowadzeniu badań przyrodniczych oraz systematyczności przy dokonywaniu obserwacji.
Określając rodzaj chmur, skorzystaj z poniższego atlasu.
notatnik lub zeszyt.
Przygotuj tabelę składającą się z pięciu kolumn opisanych: „data”, „zachmurzenie o 7.00”, „zachmurzenie o 13.00”, „zachmurzenie o 19.00” oraz „zjawiska meteorologiczne”. Tabela powinna mieć 8 wierszy. Najwyższy z opisem kolumn, a kolejne z datami siedmiu kolejnych dni obserwacji.
Obserwacja zachmurzenia jest subiektywna i polega na ocenie przez obserwatora stopnia zachmurzenia w skali od 0/8 (brak chmur), przez na przyklad 4/8 (pół nieba pokryte chmurami), do 8/8 (pełne zachmurzenie).
Przeprowadzając obserwacje zachmurzenia, spróbuj określić rodzaj chmur i zanotuj fakt oraz godzinę wystąpienia innych zjawisk meteorologicznych (opad, osad, mgła, zamieć, tęcza, burza itp.).
Codziennie rano o 7.00 i wieczorem o 19.00 wychodź z domu na otwartą przestrzeń z widokiem na całe niebo; przeprowadź obserwacje i zanotuj wynik.
Gdy jesteś w szkole, wyjdź z budynku szkoły w okolicach godziny 13.00 i przeprowadź obserwacje.
Halo jest zjawiskiem optycznym obserwowanym wokół tarczy słonecznej lub księżycowej. Występuje w postaci świetlistej, kolorowej lub białej obwódki, a czasami fragmentu pierścienia o rozmiarze kątowym 22°. Kolorowe obwódki przypominają tęczę, gdzie kolorem wewnętrznym jest czerwony, a zewnętrznym fioletowy. Zjawisko powstaje w wyniku załamania i wewnętrznego odbicia światła w kryształach lodu znajdujących się w wysoko położonych chmurach pierzastych (najczęściej cirrostratus).
2. Od czego zależy klimat?
Klimat na kuli ziemskiej jest silnie zróżnicowany, w związku z czym geografowie badają czynniki, które mają na niego znaczący wpływ. Wyróżniono trzy grupy geograficznych czynników klimatotwórczych.
Pierwsza z nich to czynniki strefowe – przede wszystkim szerokość geograficzna i związany z nią zróżnicowany strefowo dopływ promieniowania słonecznego. Mają one ogromny wpływ na klimat i przejawiają się w:
strefowym zróżnicowaniu temperatury powietrza, uzyskującej najwyższe wartości w strefie międzyzwrotnikowej;
globalnej cyrkulacji atmosferycznej, kształtującej układ ośrodków barycznych i strefy stałych wiatrów;
strefowym zróżnicowaniu rocznych sum opadów.
Druga grupa czynników klimatotwórczych to czynniki astrefowe. Zaliczamy do nich przede wszystkim:
rozkład lądów i mórz, który silnie modyfikuje czynniki strefowe, powodując zmniejszenie amplitud temperatury nad powierzchnią wody i w jej pobliżu oraz zwiększenie tych amplitud w głębi lądów; różnice temperatury między lądem i obszarami wodnymi są przyczyną cyrkulacji monsunowej i wiatrów o typie bryzy; także opady są przeważnie większe w sąsiedztwie zbiorników wodnych;
prądy morskie (oceaniczne), które przynoszą opady i podnoszą temperaturę na wybrzeżu (prądy ciepłe) albo wywołują suszę i ochładzają wybrzeża (prądy zimne), niekiedy stają się decydującym czynnikiem klimatycznym;
wysokość nad poziomem morza i rzeźba terenu – w górach i na wyżynach jest chłodniej, ciśnienie atmosferyczne jest niższe, a opady i usłonecznienie zależne od ekspozycji stoków gór; pasma górskie tworzą naturalną zaporę w przepływie mas powietrza; jest to przyczyną występowania specyficznych wiatrów typu fenowego i opadów orograficznych;
pokrycie terenu – szata roślinna wpływa na złagodzenie dobowych i rocznych wahań temperatury, zwiększa wilgotność i parowanie, stanowi barierę dla wiatrów wiejących blisko powierzchni; lasy równikowe są regulatorem warunków klimatycznych w skali globalnej dzięki ogromnej transpiracji i wiązaniu dwutlenku węgla w procesie fotosyntezy; obszary niepokryte bujną roślinnością ulegają mocnemu wpływowi promieniowania słonecznego w dzień oraz intensywnemu wypromieniowaniu w nocy, co prowadzi do dużych dobowych amplitud temperatury; obszary pokryte śniegiem i lodem w znacznym stopniu odbijają promieniowanie słoneczne.
Trzecia grupa to czynniki wynikające z działalności człowieka. Niektóre z nich zostały omówione w następnym zagadnieniu.
3. Czy działania człowieka mają wpływ na stan atmosfery ziemskiej?
Obecnie na Ziemi żyje ponad 7 mld ludzi. Wzrastający poziom konsumpcji i wykorzystywania zasobów naturalnych nieustannie doprowadza do zmian zachodzących na całej planecie, a w tym do zmian stanu atmosfery ziemskiej.
Miejskie wyspy ciepła
Środowiska wielkich miast zmieniają warunki przyrodnicze. W miastach zazwyczaj powietrze jest suchsze i cieplejsze o kilka stopni Celsjusza niż w obszarach okołomiejskich. Różnica temperatury może sięgać nawet 15°C. Na terenach zabudowanych obserwujemy także spadki prędkości wiatru. Wskutek nagrzania terenów miejskich w ciągu dnia i emisji ciepła ze źródeł sztucznych (komunikacja, przemysł) tworzą się silne prądy wstępujące (konwekcyjne), co powoduje powstanie nad miastem lokalnego ośrodka niskiego ciśnienia. Dzięki temu do miasta napływa chłodniejsze i bardziej czyste powietrze z obszarów pozamiejskich. Zjawisko to nazywamy bryzą miejskąbryzą miejską. Wpływ miejskich wysp ciepłamiejskich wysp ciepła na ogólny wzrost temperatury powietrza na świecie jest niewielki i wynosi 0,002°C na 10 lat.
Kwaśne deszcze
W wyniku działalności człowieka, głównie spalania paliw kopalnych (np. węgla kamiennego i brunatnego, ropy naftowej), emitowanych jest do atmosfery ponad 70 mln ton siarki rocznie. Tylko 30‑40% całkowitej emisji związków siarki pochodzi ze źródeł naturalnych (np. procesów wulkanicznych). Dwutlenek siarki łączy się z kropelkami wody zawieszonej w atmosferze, dając kwas siarkowy, który spada na powierzchnię Ziemi w postaci kwaśnych opadówkwaśnych opadów. Pewne znaczenie w powstawaniu kwaśnych opadów, zwłaszcza na terenach miejskich, ma także emisja dwutlenku węgla i tlenków azotu, charakterystyczna dla środków transportu. Kwaśne deszcze wpływają nie tylko na zakwaszenie gleby i wody, ale uszkadzają również tkanki roślin, doprowadzając w skrajnych przypadkach do zniszczenia upraw i dużych połaci leśnych.
Globalne ocieplenie klimatu
Para wodna to woda w stanie gazowym. Jest jednym z najważniejszych gazów w powietrzu, który wraz z chmurami odpowiada za 66‑85% efektu cieplarnianegoefektu cieplarnianego. Dwutlenek węgla jest odpowiedzialny za 9‑26% tego efektu, metan wraz z freonami i tlenkami azotu za 4‑9%, zaś ozon za 3‑7%. Inne gazy mają znikome oddziaływanie. Bez zjawiska cieplarnianego ilość energii pochodzącej ze Słońca wystarczałaby na utrzymanie temperatury na poziomie –19°C. Obecnie średnia temperatura Ziemi wynosi ok. 15°C. Naturalny efekt cieplarniany jest zatem zjawiskiem korzystnym dla biosfery. Dzięki niemu woda może istnieć na Ziemi w trzech stanach skupienia, co sprzyja rozwojowi życia. Wyniki badań składu atmosfery pokazują, że w ostatnich kilkudziesięciu latach wyraźnie wzrosły stężenia gazów cieplarnianych, co wzmocniło efekt cieplarniany i spowodowało wzrost temperatury powietrza na Ziemi. Mówi się więc o globalnym ociepleniu klimatu, za który w największym stopniu odpowiedzialny jest człowiek i jego działalność w środowisku.
Określ, który ze składników klimatu może być najsilniej zmieniany na skutek działalności człowieka. Wyjaśnij przyczyny tego zjawiska.
Południowe krańce Afryki opływają dwa prądy morskie o różnej temperaturze wody. Zimny Prąd Benguelski otacza zachodnie brzegi południowej Afryki, przyczyniając się do powstania skrajnie suchej Pustyni Namib. Po drugiej stronie Afryki płynący wzdłuż wschodnich jej brzegów, ciepły Prąd Mozambicki (w południowym biegu zwany Agulhas) powoduje, że na tych samych szerokościach geograficznych co Pustynia Namib występuje bujna roślinność.
Naukowcy przypuszczają, że podniesienie średniej rocznej temperatury powietrza na Ziemi o kilka stopni grozi bardzo poważnymi konsekwencjami. Przesuną się strefy klimatyczne, zmienią się warunki dla rolnictwa. Stopi się większość lądolodów i lodowców, co spowoduje podniesienie poziomu mórz i oceanów, a w konsekwencji zalanie wielu obszarów (oblicza się, że już nieznaczny wzrost temperatury, tylko o 1°C, może spowodować wzrost poziomu mórz od 31 cm do 110 cm). Mogą się pojawić silniejsze niż dotychczas susze, huragany i inne klęski żywiołowe.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film omawia problem ocieplenia klimatu. Na filmie widać obrywające się do morza brzegi lądolodu, potem falujące morze. Następnie widać obraz satelitarny Ameryki Północnej. Zbliżenie i szybki ruch kamery wzdłuż linii brzegowej kontynentu. Naukowiec omawia problem. W pewnym momencie pojawia się napis: lód się topi, poziom mórz podnosi się. W dalszej części animacje pokazujące podnoszenie poziomu wody i topnienie lodowców. Pojawia się kobieta – glacjolog i omawia zagadnienia związane z globalnym ociepleniem.
4. Charakterystyka klimatu na podstawie danych meteorologicznych
Umiejętność pomiaru, zapisu i prezentacji danych klimatycznych pozwala nam na analizę warunków klimatycznych na Ziemi. Najlepiej przedstawić wiele różnych składników klimatu z bardzo dużą dokładnością. Bardzo pomocne przy analizie klimatu są wykresy pokazujące przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w danym miejscu i w określonym czasie (najczęściej roku) nazywane klimatogramamiklimatogramami (wykresami klimatycznymi lub diagramami klimatycznymi).
Klimatogramy mogą także prezentować inne elementy klimatu (np. wilgotność względną). Przedstawiane na wykresach klimatycznych dane są wartościami uśrednionymi z kilkudziesięciu lat pomiarów i często ukazują średnie miesięczne, nie uwzględniając tym samym zjawisk ekstremalnych – szczególnie silnych mrozów czy upałów, ulewnych deszczów czy nadzwyczajnych susz. Średnie wartości bywają czasem mylące. Na pustyniach zwrotnikowych spotyka się bardzo duże dobowe amplitudy temperatury powietrza. Jeżeli w dzień temperatura wzrośnie do +40°C, a w nocy spadnie do 0°C, to średnio uzyskujemy bardzo przyjemną dla człowieka temperaturę 20°C. Dlatego dla prawidłowej charakterystyki klimatu nie wystarcza klimatogram i konieczne jest dołączenie dodatkowych informacji.
Poniżej przykład klimatogramu utworzonego na podstawie danych z okresu wieloletniego (1971‑2000), wykonanych w Wysokogórskim Obserwatorium Meteorologicznym im. Tadeusza Hołdysa na Śnieżce w Karkonoszach.
Dane dotyczące poszczególnych elementów klimatu (np. temperatury powietrza, sumy opadów, parowania) uzyskuje się na podstawie pomiarów prowadzonych kilkakrotnie w ciągu dnia. Następnie oblicza się średnie dobowe, później średnie miesięczne, wreszcie średnie roczne, które przy długiej serii obserwacyjnej można uśrednić dla okresu wieloletniego.
I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | |
Średnie miesięczne temperatury powietrza (°C) | -6,1 | -6,4 | -4,7 | -1,5 | 3,8 | 6,4 | 8,3 | 8,7 | 5,2 | 1,7 | -3,0 | -5,0 |
Sumy opadów atmosferycznych (mm) | 87 | 84 | 83 | 89 | 94 | 115 | 138 | 108 | 85 | 72 | 93 | 103 |
Na podstawie zamieszczonej tabeli narysuj klimatogram.
I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | |
Średnie miesięczne temperatury powietrza (°C) | -0,9 | 0,2 | 3,9 | 8,2 | 13,5 | 16,3 | 18,1 | 17,8 | 13,6 | 8,9 | 3,6 | 0,7 |
Sumy opadów atmosferycznych (mm) | 28 | 24 | 30 | 37 | 57 | 79 | 91 | 64 | 51 | 38 | 37 | 34 |
Bez szczegółowych danych liczbowych spróbuj narysować orientacyjne i uproszczone klimatogramy zawierające roczny przebieg średnich miesięcznych temperatur powietrza i miesięczne sumy opadów dla trzech miejsc:
równika w Brazylii,
zwrotnika Raka na Saharze,
bieguna południowego.
Klimatogramy sporządzone dla różnych miejsc na Ziemi są czasem bardzo podobne. Informują nas o podobieństwie cech klimatu.
Na podstawie samego klimatogramu nie jesteśmy w stanie wskazać jednego tylko miejsca na Ziemi, któremu on odpowiada. Jeżeli jednak znamy konkretne miejsce na mapie świata i mamy kilka istotnie różniących się od siebie klimatogramów, to łatwo możemy wybrać ten z nich, który przedstawia klimat wybranego miejsca.
Podsumowanie
Do ustalenia pogody służą odpowiednie obserwacje i pomiary jej składników: temperatury powietrza, ciśnienia atmosferycznego, wilgotności, wielkości opadów i osadów atmosferycznych, prędkości i kierunku wiatru, zachmurzenia, natężenia promieniowania słonecznego, zjawisk atmosferycznych.
Długotrwałe i systematyczne pomiary składników pogody pozwalają na określenie klimatu w danym miejscu.
Czynniki klimatotwórcze to: szerokość geograficzna, rozmieszczenie lądów i oceanów, prądy morskie, wysokość nad poziomem morza i ukształtowanie terenu, a w mniejszym stopniu pokrycie terenu i działalność człowieka.
Klimatogramy są graficznym przedstawieniem cech klimatu danego miejsca.
Na podstawie własnej wiedzy geograficznej lub danych znalezionych w różnych źródłach sporządź przybliżone i uproszczone klimatogramy dla miejsc o następujących współrzędnych geograficznych:
52°N, 0°,
52°N, 20°E,
52°N, 90°E.
Wytłumacz przyczyny różnic.
Zapoznaj się z następującymi hasłami ze słowniczka:
atmosferaatmosfera
barografbarograf
ciśnienie atmosferyczneciśnienie atmosferyczne
heliografheliograf
higrografhigrograf
higrometrhigrometr
klimatklimat
klimatogramklimatogram
kwaśne opadykwaśne opady
miejska wyspa ciepłamiejska wyspa ciepła
globalne ocieplenie klimatuglobalne ocieplenie klimatu
termograftermograf
wilgotność bezwzględnawilgotność bezwzględna
wilgotność względnawilgotność względna
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Przyczyny zróżnicowania temperatury powietrza w różnych częściach świataPrzyczyny zróżnicowania temperatury powietrza w różnych częściach świata
Jak powstaje wiatr?Jak powstaje wiatr?
Opady i osady atmosferyczneOpady i osady atmosferyczne
Strefy klimatyczne świataStrefy klimatyczne świata
Słowniczek
rodzaj barometru zapisujący dokonywane pomiary ciśnienia; wyniki są notowane na specjalnej taśmie papierowej zamocowanej na poruszającym się bębnie
wiatr lokalny tworzący się w wyniku różnicy ciśnienia powietrza pomiędzy terenami miejskimi a pozamiejskimi; powstaje wskutek silnego nagrzania terenów miejskich – tworzą się silne prądy wstępujące (konwekcyjne), co powoduje powstanie nad miastem lokalnego ośrodka niskiego ciśnienia i dzięki temu do miasta napływa chłodniejsze powietrze z obszarów pozamiejskich
zjawisko podwyższenia temperatury powodowane obecnością gazów cieplarnianych w atmosferze, które zatrzymują znaczną część promieniowania cieplnego wysyłanego przez powierzchnię Ziemi
wzrost średniej temperatury atmosfery przy powierzchni Ziemi i oceanów obserwowany od połowy XX wieku
przyrząd służący do pomiaru czasu usłonecznienia
rodzaj higrometruhigrometru notujący stan i zmiany wilgotności powietrza w czasie; wyniki są zapisywane na pasku papieru przymocowanym do ruchomego bębna
urządzenie mierzące wilgotność powietrza
ogół zjawisk pogodowych na danym obszarze ustalony na podstawie obserwacji prowadzonych przez kilkadziesiąt lat
wykres służący przedstawieniu wybranych cech klimatu, najczęściej temperatury i opadów danego miejsca
opady zawierające roztwory kwasów tworzących się w atmosferze na skutek połączenia emitowanych zanieczyszczeń gazowych (tlenków azotu, dwutlenku siarki, dwutlenku węgla, chlorowodoru i innych) z wodą; kwaśne deszcze uszkadzają szatę roślinną i wpływają niekorzystnie na środowisko
zjawisko meteorologiczne polegające na wzroście temperatury powietrza na terenie miasta w stosunku do obszarów otaczających
przyrząd mierzący temperaturę i rejestrujący jej przebieg; wyniki są zapisywane na taśmie papierowej zamocowanej na obracającym się bębnie
Zadania
Uzupełnij puste miejsca, wybierając brakujące elementy z listy.
stratosfery, pyłów, gazy, zjednoczonym, lodowe, gamma, rentgenowskiego, atmosfery, słonecznego, promieniowanie, zjawiska, wyjątkowym, jądrowego, wydarzenia, atmosferyczne, denne
Pogoda jest stanem .............................. w danym miejscu i czasie. Do składników pogody zaliczamy: temperaturę powietrza, ciśnienie atmosferyczne, wilgotność, opady i osady .............................., prędkość i kierunek wiatru, zachmurzenie, natężenie promieniowania .............................. i szczególne .............................. atmosferyczne.
Uzupełnij puste miejsca, wybierając brakujące elementy z listy.
atmosferycznych, czynniki endogeniczne, geograficznych, szerokość geograficzna, czynniki egzogeniczne, 30, trzęsienia ziemi, rozciągłość równoleżnikowa, pogodowych, 10, czynniki społeczno-ekonomiczne, 100, czynniki klimatotwórcze, 1000, dynamicznych, długość geograficzna
Klimat jest ogółem stanów ................................................................ na danym obszarze występujących w okresie przynajmniej ................................................................ lat. O cechach klimatu decydują ................................................................, jak: ................................................................ , rozkład lądów i mórz, ukształtowanie terenu, wysokość nad poziomem morza, prądy morskie, pokrycie terenu i działalność człowieka.
Zaznacz trzy z wymienionych poniżej godzin, w których dokonuje się pomiarów meteorologicznych do celów badań klimatycznych.
- 7.00
- 5.00
- 8.30
- 13.00
- 19.00
- 12.00
Geograficzne czynniki klimatotwórcze dzielimy na trzy podstawowe grupy. Wskaż prawidłowy podział.
- czynniki strefowe, astrefowe i wynikające z działalności człowieka
- czynniki ciepłe, zimne i przejściowe
- czynniki lądowe, morskie i oceaniczne
Klimaty wyróżnia się na podstawie analizy różnych elementów, ale dwa z nich mają największe znaczenie. Wybierz te składniki.
- temperatura powietrza
- wysokość nad poziomem morza
- ciśnienie atmosferyczne
- opady atmosferyczne
Uzupełnij puste miejsca.
Temperatura powietrza w długich okresach zależna jest głównie od .................... strefowych. Zasadniczo im .............. równika, tym cieplej. Opady również najsilniej zależne są od czynników .................... w szerokościach międzyzwrotnikowych i ...................................
Każdy z opisów czynników astrefowych połącz z odpowiednim opisem ich wpływu na klimat.
prądy morskie, rozkład lądów i mórz, wysokość nad poziomem morza, ukształtowanie terenu
| większa wilgotność i mniejsze amplitudy temperatury na wybrzeżach, a sucho i wysokie amplitudy we wnętrzu lądu | |
| ocieplenie i wysokie opady albo ochłodzenie i susza | |
| zatrzymywanie wilgotnych mas powietrza, zmiana nasłonecznienia stoków | |
| niższa temperatura i ciśnienie, wysokie opady |
Oceń prawdziwość opinii o zastosowaniu klimatogramu.
| Prawda | Fałsz | |
| Klimatogram jest tabelą. | □ | □ |
| Klimatogram jest wykresem. | □ | □ |
| Klimatogram zwykle pokazuje roczny przebieg temperatury powietrza i opadów. | □ | □ |
| Klimatogram służy do zapisu odczytów klimatografu. | □ | □ |