Strefy krajobrazowe Ziemi
W Hiszpanii i Grecji latem zawsze jest zbyt gorąco i sucho. Zimą natomiast pada tam deszcz. A w Polsce letnia pogoda jest trudna do przewidzenia: czasem upał, a czasem chłody i deszcz. Zima bywa u nas zwykle mroźna, ale często zdarzają się odwilże i błoto. Dowiedz się, dlaczego tak się dzieje.
jakie czynniki wpływają na ukształtowanie oceanów i powierzchni lądów;
jakie wyróżniamy kontynenty i oceany i jak są rozmieszczone;
że oprócz kontynentów lądami są też wyspy i ich archipelagi.
tłumaczyć związek między klimatem a szerokością geograficzną;
wymieniać czynniki wpływające na klimat;
wymieniać strefy klimatyczne Ziemi;
omawiać znaczenie czynników klimatycznych dla życia roślin, zwierząt i ludzi.
1. Co to są strefy klimatyczne?
Pogoda to stan atmosfery w krótkich odstępach czasu. Klimat to wszystkie zjawiska pogodowe w długim czasie. Przy określeniu warunków klimatycznych trzeba brać pod uwagę informacje dotyczące wielu czynników pogodowych badanych przez wiele lat.
Czynniki wpływające na klimat to temperatura, różnice między najniższą i najwyższą temperaturą, opady, wiatr, nasłonecznienie czy ciśnienie. Na klimat mogą też wpływać prądy morskie, odległość od brzegów mórz, ukształtowanie terenu (np. w górach im wyżej, tym jest zimniej).
Biorąc pod uwagę roczny przebieg temperatury powietrza oraz jej rozkład w czasie, a także wielkość i rodzaj opadów, wyznaczono 5 stref klimatycznych. Są one ułożone na obu półkulach, symetrycznie względem równika. Strefy te układają się na powierzchni Ziemi w pasy o przebiegu równoleżnikowym. Wiąże się to z kształtem Ziemi i faktem, że w pobliżu równika Słońce świeci najdłużej i najmocniej. Im dalej od równika, tym mniej dociera do Ziemi światła i ciepła słonecznego. Szerokość geograficzna jest więc czynnikiem decydującym o klimacie. Pozostałe czynniki, jak rozmieszczenie lądów, prądy morskie, odległość od morza, mają wpływ na przesunięcia granic stref klimatycznych i na odmiany klimatu w każdej ze stref. Warto pamiętać, że najcieplejszym miesiącem na półkuli północnej jest lipiec, a na półkuli południowej styczeń. Najzimniej jest w styczniu na półkuli północnej, a na południowej – w lipcu.
Strefy | Temperatura powietrza | Opady |
Równikowa | przez cały rok powyżej +20°C; małe dobowe i roczne wahania temperatury | wysokie, niemal codziennie przez cały rok |
Zwrotnikowe | średnie roczne temperatury powyżej 20°C; bardzo duże dobowe zmiany temperatury | małe lub bardzo małe opady deszczu, wyłącznie w miesiącach letnich |
Podzwrotnikowe | zimy ciepłe i krótkie, temperatura powyżej 0°C (tylko we wnętrzu kontynentów niewielkie mrozy), lato gorące | suche lata, deszczowe zimy, w górach |
Umiarkowane | zimą mrozy w głębi kontynentów, cieplej na wybrzeżach; latem między +10 a +25°C na wybrzeżach i nawet do +35°C w głębi lądu | przez cały rok, najwyższe latem; zimą na wybrzeżach głównie opady deszczu, a w głębi kontynentów śniegu |
Okołobiegunowe | niskie temperatury przez cały rok, bardzo długa i mroźna zima miejscami z temperaturą nawet poniżej -50°C; w miesiącach letnich na obrzeżach strefy możliwy wzrost temperatury do +10°C | niewielkie, głównie śniegu; opady deszczu możliwe latem, ale tylko na obrzeżach stref przy dodatniej temperaturze |
Wierzchołki wysokich gór leżących w strefie równikowej mają inny klimat i możliwe jest tam nawet występowanie lodowców. Przykładem jest wulkaniczna góra Kilimandżaro leżąca w równikowej części Afryki. Warunki panujące w coraz wyższych piętrach roślinności gór są podobne, tak jak w coraz bardziej oddalonych od równika strefach klimatycznych. Dzieje się tak, gdyż temperatura powietrza spada wraz z wysokością.
Klimat na kuli ziemskiej jest bardzo zróżnicowany w zależności od odległości od morza. W związku z tym istnieje wiele odmian każdego z klimatów. W poszczególnych strefach występują na przykład klimat morski, kontynentalny itp.
Sprawdź w Internecie lub innych źródłach, jak wyglądają krajobrazy w poszczególnych strefach klimatycznych.
2. Jakie warunki panują w różnych strefach klimatycznych?
Strefy klimatyczne różnią się od siebie bardzo mocno pod względem cech wpływających na życie roślin, zwierząt i ludzi. W niektórych strefach klimatycznych przeważają warunki korzystne, a w innych niekorzystne. Te same warunki klimatyczne mogą być jednak korzystne dla jednej grupy organizmów, a jednocześnie niesprzyjające dla innych.
Strefa klimatyczna | Warunki życia roślin | Warunki życia zwierząt | Warunki dla życia i działalności człowieka |
równikowa | wysoka temperatura | bardzo dobre warunki dla wielu zwierząt | dobre warunki, choć czasem zbyt gorąco i zbyt wilgotno; możliwa uprawa wielu gatunków roślin |
zwrotnikowe | w obszarach skrajnie suchych (pustynie) praktycznie brak roślin | w obszarach pustynnych trudne warunki życia, ale są zwierzęta szczególnie dobrze przystosowane do długotrwałego braku wody | warunki bardzo trudne dla ludzi; duża dobowa amplituda temperatury i długotrwały brak opadów często utrudnia albo wręcz uniemożliwia działalność |
podzwrotnikowe | dobre warunki dla roślin odpornych na okresy gorące i wytrzymujących kilkumiesięczny brak opadów | bardzo dobre warunki dla większości zwierząt | najkorzystniejsze warunki dla życia i wszelkich form działalności człowieka; w tej strefie rozwijały się pierwsze cywilizacje ludzkie |
umiarkowane | dobre warunki dla roślin przystosowanych do okresów zimna i mrozów | dobre warunki dla wielu zwierząt, odpowiednio przystosowanych do zimy; ; zimą część gatunków wędruje w cieplejsze rejony lub zapada w sen zimowy | dobre lub przeciętne przez większą część roku; istnienie czterech pór roku wymusza cykliczną działalność rolniczą |
okołobiegunowe | bardzo złe warunki dla roślin; większość powierzchni to pustynia lodowa; roślinność porasta niewielkie obszary | skrajnie trudne warunki dla zwierząt; występują nielicznie | bardzo złe warunki do życia |
Dawniej człowiek był zależny od warunków klimatycznych. Stopniowo jednak ludzie nauczyli się wytwarzać ubrania, budować domy i stosować ogrzewanie albo klimatyzację. Dzięki temu jesteśmy obecnie jednym z nielicznych gatunków zasiedlających wszystkie strefy klimatyczne – nawet w najbardziej skrajnych warunkach. Inne gatunki o podobnie szerokim obszarze występowania (np. szczury) są związane z ludźmi.
Nie można jednoznacznie i kategorycznie wskazać, które cechy klimatu są korzystne. Na przykład silne mrozy w strefie umiarkowanej mogą wydawać się niekorzystne. W rzeczywistości wywołują one śmierć wielu owadów uważanych przez ludzi za szkodniki. Zbyt wczesne nadejście wiosny może na przykład zaburzyć rozwój niektórych roślin.
Podsumowanie
Zasadnicze znaczenie dla klimatu ma szerokość geograficzna.
Na podstawie średnich temperatur powietrza w ciągu roku i sum opadów miesięcznych wyznaczono pięć stref klimatycznych: równikową, zwrotnikową, podzwrotnikową, umiarkowaną i okołobiegunową.
Strefy klimatyczne mają przebieg zbliżony do równoleżnikowego.
Na podstawie dostępnych źródeł porównaj zasięg stref klimatycznych i krajobrazowych. Porównując swą wiedzę z wiadomościami z lekcji historii, dowiedz się, gdzie znajdowały się najwyżej rozwinięte cywilizacje.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Kontynenty na Ziemi
Cztery pory roku
Strefy oświetlenia Ziemi
Zadania
Wskaż najważniejsze składniki klimatu, na podstawie których wyróżniono strefy klimatyczne.
- temperatura powietrza
- opady atmosferyczne
- zaćmienie Słońca
- siła wiatru
- temperatura gleby
- ciśnienie atmosferyczne
- zaćmienie Księżyca
- ruch Ziemi
Wybierz najważniejszy czynnik wpływający na istnienie stref klimatycznych.
- szerokość geograficzna
- wilgotność względna
- temperatura dobowa
- kierunek wiatru
- ciśnienie powietrza
- ukształtowanie terenu
Wybierz strefę klimatyczną, która ma najlepsze warunki do wzrostu roślin.
- strefa równikowa
- strefa zwrotnikowa
- strefa okołobiegunowa
- strefa wysokich gór
- strefa lodowcowa
- strefa równin
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących stref klimatycznych i powiązanych z nimi stref krajobrazowych.
| Prawda | Fałsz | |
| W strefie równikowej rośnie wiele roślin, bo ciągle świeci Słońce i nigdy nie pada deszcz. | □ | □ |
| W strefie zwrotnikowej rośliny przystosowały się do największych amplitud temperatury. | □ | □ |
| W strefie podzwrotnikowej wszystkie rośliny mają dobre warunki, bo przez cały rok występują opady deszczu. | □ | □ |
| W strefie umiarkowanej są najlepsze warunki dla roślin, bo przez cały rok występuje dodatnia temperatura powietrza. | □ | □ |
| W strefie okołobiegunowej mogą rosnąć niektóre rośliny. | □ | □ |
Wskaż sposoby, jakie stosuje człowiek, aby zabezpieczyć się przed niekorzystnymi warunkami w strefie okołobiegunowej.
- odpowiednia odzież i obuwie
- zapuszczenie długiego owłosienia
- zgromadzenie zapasów węgla
- budowa domów o odpowiedniej konstrukcji
- stosowanie leków przeciwgorączkowych
Połącz w pary nazwy stref klimatycznych i ich charakterystyki.
niskie temperatury przez cały rok, suche i gorące lato oraz ciepła i deszczowa zima, krótkie, ale niemal codzienne ulewy, najbardziej suchy klimat, latem ciepło i deszcz, a zimą mrozy i śnieg
| równikowa | |
| zwrotnikowa | |
| podzwrotnikowa | |
| umiarkowana | |
| okołobiegunowa |