Kontynenty na Ziemi
W przeszłości wszystkie kontynenty były połączone w jeden duży albo rozpadały się na mniejsze, ale zawsze ich położenie było inne niż obecnie. Ruch kontynentów i oceanów po powierzchni naszej planety ciągle trwa.
jakie wyróżniamy oceany;
że warunki życia w poszczególnych strefach oceanów oraz w rzekach i jeziorach znacznie się różnią;
że w różnych regionach Polski panuje nieco inny klimat.
wymieniać kontynenty i porządkować je według wielkości;
wyznaczać granicę między Europą i Azją;
wymieniać najwyższe szczyty poszczególnych kontynentów;
defniować pojęcia „wyspa” i „archipelag”.
1. Kontynenty
Każdy fragment kuli ziemskiej, który nie jest zalany wodami mórz i oceanów, nazywamy lądem. Wśród lądów wyróżniamy wielkie obszary o powierzchni wielu milionów kilometrów kwadratowych, nazywając je kontynentami, oraz małe fragmenty lądów nazywane wyspami.
Azja to największy kontynent o powierzchni około 44,6 mln kmIndeks górny 22. Leży prawie w całości na półkuli północnej i wschodniej. Wielu badaczy uważa, że wraz z Europą stanowi jeden kontynent nazywany Eurazją (o powierzchni ponad 55 mln kmIndeks górny 22).
Afryka jest drugim pod względem powierzchni kontynentem. Jej obszar to ponad 30 mln kmIndeks górny 22. Leży na północ i południe od równika oraz na wschód i zachód od południka 0⁰, czyli na wszystkich półkulach. Afryka ma najwięcej państw ze wszystkich kontynentów.
Ameryka Północna ma powierzchnię ponad 24 mln kmIndeks górny 22 i położona jest w całości na półkulach północnej i zachodniej.
Ameryka Południowa ma nieco mniej niż 18 mln kmIndeks górny 22, a leży po obu stronach równika, ale tylko na półkuli zachodniej. Niektórzy badacze uważają obie Ameryki za jeden kontynent.
Antarktyda ma powierzchnię zaledwie 13 mln kmIndeks górny 22 i leży wokół bieguna południowego. To jedyny duży ląd na świecie, na terenie którego nie ma żadnego państwa i który do żadnego państwa nie należy.
Europa ma powierzchnię około 10,5 mln kmIndeks górny 22 i leży wraz Azją na półkuli północnej i wschodniej, ale jej zachodnie krańce sięgają półkuli zachodniej.
Australia jest najmniejszym kontynentem o powierzchni zaledwie 7,5 mln kmIndeks górny 22 bez przybrzeżnych wysp (z całą Oceanią – 8,5 mln kmIndeks górny 22). Leży na półkuli południowej i wschodniej. Jest w całości zajęta przez jeden kraj noszący tę samą nazwę.
Islandia, która leży na środku Oceanu Atlantyckiego, tradycyjnie uznawana jest za część Europy. Między innymi dlatego, że zamieszkują ją potomkowie ludzi, którzy przybyli na tę wyspę z Europy. Biorąc pod uwagę odległości, mogłaby być również uznana za część Ameryki Północnej.
Granice między kontynentami wyznaczane przez uczonych spotykają się czasem ze sprzeciwem. Istnieje precyzyjnie wyznaczona granica lądowa między Europą i Azją, jednak jej przebieg jest niekiedy wytyczany inaczej. Na przykład część uczonych uważa, że góry Kaukaz należą do Europy, a nie do Azji. Podobne spory dotyczą granic między obiema Amerykami oraz między Afryką i Azją. Zwykle przyjmuje się, że granicami są brzegi kanału Panamskiego (podział Ameryki) i Sueskiego (Azja/Afryka), ale należy pamiętać, że kanały te wykopane są przez ludzi i nie są to granice naturalne.
2. Góry, wyspy i archipelagi
Na powierzchni lądów istnieją ukształtowane dawniej lub tworzące się obecnie góry. Najwyższy łańcuch górski świata to Himalaje, a ich najwyższy szczyt – Mount Everest (znany też jako Czomolungma) – to najwyższa góra na świecie. Mierzy 8848 m n.p.m. Najwyższe łańcuchy górskie Europy to Alpy za szczytem Mount Blanc (4807 m n.p.m.), Pireneje i Karpaty. Tuż za granicą z Azją leżą jeszcze góry Kaukaz, czasami zaliczane do Europy, a ich najwyższym szczytem jest Elbrus (5642 m n.p.m.). Po zachodniej stronie obu Ameryk ciągną się Kordyliery w Ameryce Północnej (z najwyższym szczytem McKinley – 6194 m n.p.m.) i Andy w Ameryce Południowej, których najwyższym wzniesieniem jest Aconcagua (6961 m n.p.m.). W Afryce najwyższy jest wulkaniczny szczyt Kilimandżaro (5895 m n.p.m.), na Antarktydzie – Masyw Vinsona (4892 m n.p.m.), a w Australii – Góra Kościuszki (2230 m n.p.m.). Warto zauważyć, że jest ona niższa od najwyższej góry w Polsce – Rysów (2499 m).
Kontynenty nie są jedynymi lądami. Mniejsze obszary lądów noszą nazwę wysp. Największą wyspą świata jest leżąca na północnym Atlantyku Grenlandia. Wiele wysp zgrupowanych jest w skupiska zwane archipelagami. Liczne archipelagi otaczają Amerykę Północną, Europę i Azję. Stosunkowo mniej wysp znajduje się w pobliżu Ameryki Południowej, Afryki, Australii i Antarktydy.
Wskaż na mapie świata główne łańcuchy górskie i najwyższe szczyty wszystkich kontynentów.
Ciągle pojawiają się wątpliwości co do precyzji pomiaru wysokości Mount Everestu. Pomiary satelitarne sugerują, że może mieć wysokość 8850 m n.p.m., ale wyniki uzyskiwane innymi metodami to 8844 oraz 8846 m n.p.m. Należy pamiętać, że góra ta wraz z całymi Himalajami ciągle rośnie w tempie kilku milimetrów rocznie, a jednocześnie ulega niszczeniu przez mróz, wiatr i śnieg.
W wysokich górach giną niekiedy silni, doświadczeni i dobrze wyposażeni wspinacze. Nawet w znacznie niższych górach (takich jak na przykład w Polsce) co roku zdarzają się wypadki śmiertelne. Należy bezwzględnie zachować ostrożność podczas każdej wędrówki po górach.
Podsumowanie
Fragment kuli ziemskiej, który nie jest zalany wodami mórz i oceanów, nazywamy lądem.
Przeważnie wyróżnia się 7 kontynentów. Są to: Afryka, Ameryka Południowa, Ameryka Północna, Antarktyda, Australia, Azja, Europa.
Największym kontynentem jest Azja.
Najwyższe góry świata to Himalaje.
Największą wyspą świata jest Grenlandia.
Grupa kilku wysp w niedużej odległości i podobnym środowisku to archipelag.
Wskaż na mapie świata wybrane wyspy lub archipelagi w sąsiedztwie kontynentów oraz te położone daleko od kontynentów, na otwartym oceanie:
•Europa: Islandia, Sycylia;
•Azja: Archipelag Malajski, Filipiny;
•Afryka: Madagaskar, Wyspy Kanaryjskie;
•Ameryka Północna: Grenlandia, Wielkie Antyle;
•Ameryka Południowa: Ziemia Ognista, Wyspy Galapagos;
•Australia: Nowa Gwinea, Tasmania;
•Pacyfik: Fidżi, Hawaje;
•Ocean Indyjski: Seszele, Malediwy.
Zobacz także
Błękitna planeta Ziemia
Strefy oświetlenia Ziemi
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących rozmiarów kontynentów.
| Prawda | Fałsz | |
| Eurazja jest mniejsza od Azji. | □ | □ |
| Azja jest największym kontynentem. | □ | □ |
| Obie Ameryki razem są większe od Azji. | □ | □ |
| Australia jest najmniejszym kontynentem. | □ | □ |
| Europa jest najmniejszym kontynentem. | □ | □ |
Wskaż nazwy par kontynentów, które mają lądowe połączenia.
- Europa / Azja
- Azja / Afryka
- Ameryka Północna / Ameryka Południowa
- Europa / Afryka
- Azja / Ameryka Północna
- Azja / Australia
- Ameryka Południowa / Antarktyda
- Australia / Antarktyda
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących kontynentów.
| Prawda | Fałsz | |
| Europa nie ma granicy lądowej z Azją. | □ | □ |
| Granica w okolicach Kaukazu nie budzi wątpliwości. | □ | □ |
| Przebieg granicy między Europą i Azją od Oceanu Arktycznego do Morza Kaspijskiego nie budzi wątpliwości. | □ | □ |
| Granice Rosji są jednocześnie granicami między Europą i Azją. | □ | □ |
| Wszystkie granice lądowe między Europą i Azją biegną wzdłuż rzek. | □ | □ |
Wskaż nazwy najwyższego szczytu Himalajów i całej Ziemi.
- Czomolungma
- Mount Everest
- K2
- Kanczendzonga
- Mount Blanc
- McKinley
- Ayers Rock
Jaką wysokość ma najwyższy szczyt kontynentalnej Australii?
- 2230 m n.p.m.
- 2499 m n.p.m.
- 3230 m n.p.m.
- 1603 m n.p.m.
- 8230 m n.p.m.
- 8848 m n.p.m.
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących Grenlandii.
| Prawda | Fałsz | |
| Grenlandia jest większa od Antarktydy. | □ | □ |
| Grenlandia leży w Ameryce Północnej. | □ | □ |
| Grenlandia jest największą wyspą Europy. | □ | □ |
| Grenlandia jest najmniejszym kontynentem. | □ | □ |
| Grenlandia nie jest wyspą, ponieważ pokrywa ją lądolód. | □ | □ |