1. Jak żyje się pod wodą?

Ilość docierającego światła słonecznego zależy od głębokości i przejrzystości wody; rośliny mogą żyć do głębokości, do której dociera światło słoneczne.

Gęstość wody jest ponad 600 razy większa niż gęstość powietrza i dlatego woda stawia większy opór żyjącym w nim organizmom; organizmy wodne mają różne przystosowania w budowie, dzięki którym mogą pokonać opór stawiany przez wodę.

Temperatura wody w dużych zbiornikach jest prawie stała, dlatego w wodzie żyje wiele różnorodnych zwierząt.

Zawartość tlenu w wodzie jest mniejsza niż w powietrzu. W wodzie zimnej jest więcej tlenu niż w ciepłej. Zwierzęta żyjące w wodzie pobierają tlen całym ciałem lub za pomocą skrzeli; ssaki wodne oddychają tlenem atmosferycznym za pomocą płuc, więc muszą co jakiś czas wychylić się ponad powierzchnię wody i zaczerpnąć powietrza.

Zasolenie wody jest większe w wodzie morskiej (wody słone) niż w rzekach, jeziorach i stawach (wody słodkie).

Niektóre przystosowania organizmów do życia w wodzie:

• opływowy kształt ciała zwierząt aktywnie pływających;

• zwierzęta żyjące przy brzegu narażone na gwałtownego falowanie wody lub zmianę jej poziomu prowadzą osiadły tryb życia, zagrzebują się w podłożu lub chowają się do muszli;

• glomy mogą mieć ciało wstęgowate, wiotkie, łatwo poddające się falowaniu wody;

• niektóre glony mają pęcherze pławne wypełnione gazem, dzięki którym mogą unosić się tuż pod powierzchnią wody;

• bardzo małe organizmy biernie unoszą się w wodzie.

RX7jxE7YDR1lP1

Ilustracja przedstawia w postaci pionowego pasa dostępność światła w oceanie na różnej głębokości. U góry żółta kreska oznacza poziom 0. Od niej w dół kolor błękitny do głębokości 80 m, gdzie żółta linia wskazuje dolną granicę występowania planktonu roślinnego. Barwa niebieska ciemnieje do kolejnej linii na głębokości 350 m, oznaczającej koniec strefy o ograniczonej ilości światła. Na głębokości 550 m opisano granicę widzenia dla oka ludzkiego, a na głębokości 800 m granicę reakcji skorupiaków na światło. Obok zamieszczono informację, ile trzeba czasu na zaciemnienie kliszy fotograficznej. Klisza fotograficzna ciemnieje, czyli reaguje na światło na głębokości 1000 m po 80 minutach, a na głębokości 1700 m po 120 minutach. Niżej jest już całkowita ciemność. Zaznaczono 4 km jako średnią głębokość oceanu.

2. Z biegiem rzeki

Czynniki, które mają wpływ na organizmy żyjące w rzece:

• przejrzystość wody,

• głębokość rzeki,

• ilość tlenu rozpuszczonego w wodzie,

• prędkość przepływu wody.

W górnym biegu rzeki woda płynie bardzo szybko, jest przejrzysta, dobrze natleniona i zimna. Organizmy są przystosowane do przeciwstawienia się siłom szybko płynącej wody: glony i mchy przytwierdzają się do kamieni; ciało ryb jest silnie umięśnione, wydłużone; przyssawki u larw niektórych owadów, np. meszek, umożliwiają przyczepienie się do kamieni.

W środkowym i dolnym biegu rzeki woda płynie wolniej, jest bardziej mętna, cieplejsza, mniej zasobna w tlen. Poziom wody może zmieniać się na przykład w zależności od ilości opadów i topnienia śniegu wiosną. Roślinność występuje do głębokości, do której dochodzą promienie słoneczne. Nad brzegiem występuje roślinność przybrzeżna. Zwierzęta nie muszą przeciwstawiać się szybkiemu prądowi wody jak w górnym biegu rzeki. Żyją tu małże, ślimaki, raki, larwy owadów, ryby (np. okoń, karp, płoć, szczupak, leszcz), ptaki (np. kaczka, łabędź) i ssaki (np. wydry, bóbr).

Rrkb6sdqYTfzD1

Mapa Polski przedstawia oznaczoną kolorowo Wisłę wraz z dopływami. U dołu mapy znajduje się turkusowy odcinek górny. Wyżej niebieski odcinek środkowy z zaznaczoną Warszawą. U góry mapy na granatowo zaznaczono odcinek dolny rzeki, z miastami: Toruń, Bydgoszcz i Gdańsk.

R1AhG3dxkZW7R1

Fotografia prezentuje górny bieg rzeki. Koryto rzeki jest wąskie, spadziste i kamieniste. Woda płynie szybko i jest rwąca. W miejscach, gdzie woda rozbija się o kamienie, powstaje biała piana.

R1Dq1pX8LNeSH1

Fotografia prezentuje środkowy bieg rzeki. Koryto rzeki jest szerokie, lustro wody gładkie. Na obu brzegach rzeki rosną drzewa.

R2Jg11BxvpfHn1

Dwie fotografie prezentujące dolny bieg rzeki. Na fotografii górnej widać koryto rzeki, jest szerokie i rozległe, a powierzchnia wody gładka. Brzegi mają postać piaszczystych plaż. Na fotografii dolnej widać szerokie koryto rzeki. Powierzchnia wody jest gładka. Na jednym z brzegów znajduje się przystań dla jachtów.

3. Nad jeziorem

W głębokim jeziorze wyodrębnia się trzy strefy życia: przybrzeżną, toni wodnej i denną. Strefa przybrzeżna obejmuje brzeg jeziora i dno w tej jego części, do której dociera światło. Występują tu rośliny zakorzenione w dnie, których pędy wystają nad powierzchnię wody. Strefa toni wodnej obejmuje tę część wód jeziora, do której dociera światło słoneczne. Występuje tu plankton roślinny. Strefa denna to dno jeziora oraz ta część jego wód, do której nie dociera światło, co uniemożliwia rozwój roślin.

Latem górna warstwa wody ogrzewa się do temperatury około 20°C, w dolnej warstwie woda ma temperaturę około 4°C. Jesienią powierzchniowa warstwa wody ochładza się i woda miesza się w całym zbiorniku. Zimą wskutek ujemnej temperatury powietrza powierzchniowa warstwa wody zamarza. Lód pływa po powierzchni wody dlatego, że gęstość lodu jest mniejsza niż gęstość wody. Na dnie panuje stała temperatura około 4° C, dzięki czemu rośliny i zwierzęta mogą tam przetrwać zimę. Wiosną pod wpływem promieni słonecznych lód topnieje i ponownie dochodzi do mieszania się wód jeziora.

REwTh6cmjtNuu1

Cztery grafiki przedstawiające zmiany temperatury wody w jeziorze w zależności od pór roku. Każda grafika prezentuje przekrój przez zagłębienie jeziora, na brzegu którego znajduje się drzewo. W lewym górnym rogu pokazano lato. Woda przy dnie ma około 4⁰C, wyżej znajduje się warstwa przejściowa o temp. od 20 do 4⁰C, przy powierzchni jest warstwa cyrkulacji wody oznaczona strzałkami od temp 20 do 22⁰C. Nad taflą wody znajduje się strzałka wskazująca kierunek wiatru z góry w stronę lewą. Drzewo na brzegu jest okryte zielonymi liśćmi. Obok w prawym rogu pokazano jesień. Woda cyrkuluje w całej objętości jeziora, utrzymując temp. około 4⁰C. Drzewo okryte jest kolorowymi liśćmi. Na dole od lewej pokazano zimę. Przy dnie temp 4⁰C, wyżej warstwa przejściowa o temp. 0 do 4⁰C, nad nią warstwa około 5⁰C. tafla jeziora pokryta lodem. Drzewo przy brzegu bez liści okryte śniegiem. Grafika obok to wiosna. Woda cyrkuluje w całej objętości jeziora, utrzymując temp. około 4⁰C. Drzewo na brzegu okryte jest rozwijającymi się liśćmi.

4. Morza i oceany

Ocean to rozległy obszar słonej wody na Ziemi oblewający lądy. Wyróżnia się cztery oceany, które zajmują 2/3 powierzchni planety. Są to:

• Ocean Spokojny (Pacyfik),

• Ocean Atlantycki,

• Ocean Indyjski,

• Ocean Arktyczny.

Morze jest częścią oceanu oddzieloną wyspami, cieśninami lub podwodnymi wzniesieniami. Zatoka to część zbiornika wodnego wcinająca się w głąb lądu. Cieśnina to wąski obszar wodny między obszarami lądowymi, łączący dwa duże zbiorniki wodne.

R17TzaqeuIylq1

Ilustracja przedstawia mapę Oceanu Spokojnego. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono sześcioma odcieniami koloru niebieskiego i opisano głębokości. Ciemniejszy kolor oznacza większą głębokość. W obrębie wód przeprowadzono granice między oceanami. Na mapie opisano nazwy kontynentów, wysp, głównych pasm górskich, morza i zatoki. Oznaczono i opisano największe miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

RuFlR5Vv2XyeW1

Ilustracja przedstawia mapę przeglądową Oceanu Atlantyckiego. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono sześcioma odcieniami koloru niebieskiego i opisano głębokości. Ciemniejszy kolor oznacza większą głębokość. W obrębie wód przeprowadzono granice między oceanami. Na mapie opisano nazwy kontynentów, wysp, głównych pasm górskich, morza i zatoki. Oznaczono i opisano największe miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

RVazNxC6CAjon1

Ilustracja przedstawia mapę przeglądową Oceanu Indyjskiego. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono sześcioma odcieniami koloru niebieskiego i opisano głębokości. Ciemniejszy kolor oznacza większą głębokość. W obrębie wód przeprowadzono granice między oceanami. Na mapie opisano nazwy kontynentów, wysp, głównych pasm górskich, morza i zatoki. Oznaczono i opisano największe miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

RGEwSCcTzBAMg1

Ilustracja przedstawia mapę Oceanu Arktycznego. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono sześcioma odcieniami koloru niebieskiego i opisano głębokości. Ciemniejszy kolor oznacza większą głębokość. W obrębie wód przeprowadzono granice między oceanami. Na mapie opisano nazwy kontynentów, wysp, głównych pasm górskich, morza i zatoki. Oznaczono i opisano największe miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

5. Warunki życia w morzu

Pływy to rytmiczne zmiany poziomu mórz otwartych i oceanów, spowodowane przyciąganiem Księżyca i w mniejszym stopniu Słońca. Przypływ to moment podnoszenia się poziomu wody, a odpływ – obniżenia się poziomu wody. Księżyc, przyciągając cząsteczki wody, powoduje podnoszenie się jej poziomu od strony, z której się znajduje i po stronie przeciwnej. W pozostałych miejscach jest odpływ.

Prądy morskie to uporządkowane ruchy wody w morzach i oceanach. Prądy ciepłe niosą wody cieplejsze od otaczających wód, a prądy zimne – zimniejsze.

Strefa przybrzeżna morza to strefa wód morskich, brzegu lądu zalewanego przez fale oraz dna, gdzie dociera światło słoneczne. Występują tam liczne rośliny częściowo lub całkowicie zanurzone w wodzie. Zwierzęta przystosowały się do falowania wody oraz pływów – występują tu organizmy zagrzebujące się w piasku oraz osiadłe.

Strefa toni morskiej to warstwa wód, do których dociera światło słoneczne. Żyje tam plankton roślinny i zwierzęcy. Planktonu zwierzęcego jest więcej w wodach zimnych ze względu na to, że w zimnej wodzie lepiej rozpuszcza się tlen.

Strefa głębin to część wód morskich, do których nie dociera światło. Brak światła w morskich głębinach uniemożliwia rozwój roślin. Żyjące tu zwierzęta przystosowują się do braku światła, wysokiego ciśnienia i niskiej temperatury wody.

RnQAjw6NEMGGg1

Ilustracja prezentuje mapę świata z rozmieszczeniem głównych prądów morskich ciepłych i zimnych. Prądy ciepłe oznaczono różowymi liniami zakończonymi strzałkami wskazującymi kierunek prądu, prądy zimne oznaczono liniami w kolorze niebieskim. Linie prądów morskich biegną wzdłuż kontynentów, docierając do równika zmieniają kierunek. Na liniach prądów morskich opisano ich nazwy własne, np.: Prąd Brazylijski, Prąd Norweski.

Test

Zadania