Pozwalają nadać wypowiedzi wartość emocjonalną, np. synek, syneczek, synuś, chlebuś, wiaterek, równiutki. Dzięki niektórym zdrobnieniom nadawca wyraża swą życzliwą postawę wobec odbiorcy, np. kończąc e‑mail lub SMS, może napisać: cieplutkie pozdrowionka. Czasami jednak wyrazy zdrobniałe są sygnałem ironii – służą pomniejszeniu rangi osób lub rzeczy, np. profesorek, paniusia, interesik, partyjka.

Niosą negatywną ekspresję i wyrażają lekceważenie, wstręt, niechętne ustosunkowanie nadawcy do tematu wypowiedzi, np. panisko, ptaszysko, artykulisko, wierszydło, lub politowanie: koszulina, aktorzyna, kobiecina. Służą też naśladowaniu mowy pewnych środowisk, np. Całe towarzycho wydało wszystkie pieniąchy, a potem zjadło dwa kilogramy kiełbachy, zagryzając ją kiszonymi ogórami.

W mowie codziennej wykorzystuje się też takie przyrostki, jak -uch, -us, -al, -ol, -as, np. leniuch, lizus, brzydal, głupol, urzędas, nadające wypowiedziom negatywny odcień.

To wyrazy i wyrażenia charakterystyczne dla stylu urzędowego, a więc pojawiające się w regulaminach, instrukcjach, przepisach, np. upraszać, uiścić, organ, paragraf, usługobiorca, niezwłocznie.

To słowa używane tylko w stylu potocznym; posługiwanie się nimi w sytuacjach formalnych jest niestosowne i traktowane jest jako błąd stylistyczny, np. kumpel, ciuchy, bajzel, przynudzać, zbaranieć, wałkoń, wredny.

To słowa i wyrażenia spotykane tylko w stylu artystycznym, np. goreć, niwa, białoskrzydły.

To wyrazy dawne, które wyszły już z użycia, np. gospodzin, stągiew, samotrzeć, bydlić.

Szczególnie nadużywane przez użytkowników języka, np. kultowy, profesjonalny, kreatywny, globalny, projekt, integracja, formuła, image.

To elementy językowe pojawiające się w mowie mieszkańców wsi znajdujących się na określonym terytorium; przykładem mogą być wyrazy używane w gwarze podhalańskiej: bryndza, kierpce, perć, upłaz, wierch.

To wyrazy charakterystyczne tylko dla mieszkańców (również wykształconych) określonego regionu Polski, np. do regionalizmów wielkopolskich zaliczamy następujące wyrazy: modrak ‘chaber’, sklep ‘piwnica’, pyry ‘ziemniaki’, petronelka ‘biedronka’.

Przeniesienie nazwy jednego przedmiotu na drugi przez skojarzenie dwóch zjawisk, dostrzeżenie ich podobieństwa lub innych cech wspólnych, np. śliski temat, płonąć gniewem, słodko się uśmiechać. Metafory stosowane są po to, by ozdobić wypowiedź, ale pełnią też funkcję poznawczą. Dzięki operowaniu konkretem pomagają nadawcy w opisaniu, a odbiorcy – w zrozumieniu pojęć abstrakcyjnych.

Przypisywanie przedmiotom, zjawiskom przyrody lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. jęczący gaj, ziemia troszczy się, miasto śpi.

Przypisywanie zwierzętom, roślinom, przedmiotom, zjawiskom lub pojęciom abstrakcyjnym cech ludzkich, np. ptaki toczyły zażarte dyskusje, kwiaty szeptały z wielkim przejęciem.

Jest odmianą metafory; sprowadza się do zastąpienia jednej nazwy inną, przy czym obie nazwy związane są relacjami przyczynowo‑skutkowymi, np. przedmiot zamiast użytkownika (dobre pióro zamiast dobry pisarz); autor zamiast dzieła (oglądać Matejkę zamiast oglądać obraz Matejki), miejsce zamiast wydarzenia (Smoleńsk bardzo poróżnił Polaków zamiast Katastrofa smoleńska bardzo poróżniła Polaków), część ciała zamiast jej funkcji (mieć wrażliwe ucho zamiast mieć wrażliwy słuch).

To przesadny, wyolbrzymiający, przejaskrawiony opis osoby, przedmiotu lub zjawiska, np. pęknąć ze śmiechu, umierać z ciekawości. Hiperbola umożliwia nadawcy wyrażenie skrajnych emocji i służy wywołaniu takiego samego stanu u odbiorcy.

Jest przeciwieństwem hiperboli, czyli celowym pomniejszaniem znaczenia jakiejś osoby, przedmiotu lub zjawiska, np. zamiast dużo – niemało, zamiast bałagan – nieład, nieporządek.

To zastąpienie słowa oznaczającego osobę, przedmiot, czynność lub cechę wyrażeniem wielowyrazowym, bardziej rozbudowanym, np. pensjonariusz zakładu karnego – zamiast więzień; ojczyzna Homera zamiast Grecja. Dzięki peryfrazie wypowiedź może stać się bardziej uroczysta i patetyczna, ale też rozwlekła. Szczególnym przypadkiem peryfrazy jest eufemizm, czyli zastąpienie dosadnego, drastycznego lub nieprzyzwoitego wyrazu, wyrażenia lub zwrotu innym sformułowaniem, np. mokra robota – zamiast zabójstwo, zamknąć oczy – zamiast umrzeć.

Polega na zestawieniu wyrazów sprzecznych znaczeniowo, np. zimne słońce, żywy trup.

To zestawienie dwóch przedmiotów osób lub zjawisk na podstawie jakiejś wspólnej cechy, np. zdrowy jak rydz, blady jak ściana, buty jak kajaki, wygląda jakby kij połknął. Bardzo rozbudowane porównania nazywamy homeryckimi – od imienia Homera, który taki zabieg stosował w Iliadzie i Odysei.

Porównania składają się z dwóch członów połączonych słowami: jak, jakby, jak gdyby, niby, niczym, niż (tego wyrazu używamy wtedy, gdy pierwszy człon porównania przyjmuje postać przymiotnika w stopniu wyższym), np.:

Był tak czarny jakby wyszedł dopiero z kopalni.
Wypracowania gimnazjalistów uznano za ciekawsze niż prace licealistów.

To uroczysty zwrot do osoby, bóstwa, przedmiotu lub zjawiska. Silnie oddziałuje na odbiorcę i nadaje wypowiedzi patosu. Jest środkiem stylistycznym wykorzystywanym w stylu artystycznym, tekstach religijnych (np. początek „Modlitwy pańskiej”: Ojcze nasz lub „Pozdrowienia anielskiego”: Zdrowaś Mario), jak i w wypowiedziach, których głównym celem jest perswazja (Rodacy!; Drodzy Rodzice!).

Polega na posłużeniu się przeciwstawnymi znaczeniowo wyrazami lub wyrażeniami, np. mały batonik – wielka przyjemność; Zima wasza – wiosna nasza.

Nie wymaga odpowiedzi. Zadawane jest po to, by wyrazić treści oczywiste i doskonale znane słuchaczowi, np. Czy syty zrozumie głodnego?, Jak można było żyć w kraju zrujnowanym wojną?.

To użycie wyrazu lub wyrażenia w znaczeniu przeciwnym do ustabilizowanego. W wyniku zastosowania ironii zachodzi sprzeczność między dosłownym sensem wypowiedzi a ukrytym zamiarem nadawcy, np. Genialny matematyk z tego twojego brata: nie odróżnia koła od okręgu.

To wyraz określający rzeczownik, uwydatniający właściwości osoby, przedmiotu i zjawiska, np. wysoka dziewczyna, zniszczona książka, wiosenny deszcz. Dzięki epitetom nadawca może też ujawnić swój stosunek do przedmiotu wypowiedzi, np.zabawna dziewczyna, interesująca książka, uciążliwy deszcz.

Polega na pominięciu jakiegoś elementu w zdaniu. Dzięki kontekstowi to przekształcenie nie powoduje jednak zakłóceń w zrozumieniu komunikatu, a umożliwia przekazanie go w skondensowanej formie, np. Zmęczony? (zamiast: Jesteś zmęczony?); Smutek. To ta jesienna pogoda (zamiast: Ogarnął mnie smutek. Wywołała go jesienna pogoda).

To zamierzone powtórzenia konstrukcji składniowych. Mogą one przybierać postać anafory, czyli powtórzeń wyrazów lub wyrażeń na początku wypowiedzeń lub fraz (Wędrówki górskie fascynowały mnie od dziecka. Wędrówki górskie odprężają mnie i paradoksalnie likwidują zmęczenie fizyczne. Wędrówki górskie już niedługo będą dla mnie sposobem zarabiania na chleb) lub epifory, czyli powtórzeń wyrazów lub wyrażeń na końcu wypowiedzeń lub fraz (Entuzjazm do pracy – znikł, satysfakcja z pracy – znikła, chyba pora zmienić zajęcie). Oba zabiegi mają związek z paralelizmem składniowym, czyli podobną budową wypowiedzeń (socjolekt to społeczna odmiana języka, dialekt to regionalna odmiana języka). Wymienione tu zabiegi porządkują wypowiedź, rytmizują ją i skupiają uwagę odbiorcy na istotnych, zdaniem nadawcy, treściach.

Polega na zestawieniu podobnie brzmiących słów – spokrewnionych etymologicznie lub odległych znaczeniowo, np. Rząd żąda dyscypliny.

To zastosowanie nienaturalnego szyku w celu uwypuklenia znaczenia pewnych słów lub treści.