Władysław Kopaliński Chleb

[1] Najpowszechniejsze pożywienie człowieka na wszystkich kontynentach to jakaś forma chleba – z żyta, pszenicy, fasoli, ziemniaków, trawy, kory drzew, ryżu i grochu, a w niektórych okolicach Dalekiego Wschodu także z kasztanów i bukwi (owoców buka). Bardzo wcześnie ludzie odkryli wartość odżywczą ziarna zbożowego, które naprzód po prostu rozgryzano w ustach i łykano, później rozgniatano między kamieniami na mąkę, poczemj0000008GJB5v22_000tp002poczem, dodając wody, wyrabiano z mąki ciasto. Chleb zaczęto wypiekać w młodszej epoce kamienia, około 12 000 lat temu, zapewne z ziarna pokruszonego na grubą śrutęj0000008GJB5v22_000tp003śrutę, zarobioną wodą, z czego ugniecione ciasto w formie placków kładziono na rozgrzane kamienie i przykrywano gorącym popiołem. Placki te, najwcześniejsza forma chleba, jadane są do dziś, zwłaszcza w Azji i Afryce. Piecze się je głównie z kukurydzy, jęczmienia, prosa, gryki. [...]

[2] Jak się zdaje, Egipcjanie pierwsi dokonali, około roku 2600 p.n.e., wiekopomnegoj0000008GJB5v22_000tp004wiekopomnego wynalazku rozpulchniania placków przez pozostawianie ciasta samorzutnej fermentacji nadającej im strukturę gąbczastą, zachowaną w konsystencji wypieczonego placka‑chleba, który stawał się strawniejszy i smaczniejszy od przaśnegoj0000008GJB5v22_000tp005przaśnego placka‑podpłomyka. Do wywołania fermentacjij0000008GJB5v22_000tp006fermentacji używali oni zakwasu (kawałka ciasta z poprzedniego zaczynu) albo drożdży z osadów winiarskichj0000008GJB5v22_000tp007osadów winiarskich, a więc piekli chleb metodami w zasadzie podobnymi do dzisiejszych. Z czasem piekarnictwo egipskie produkowało przeszło pięćdziesiąt gatunków pieczywa rozmaitego kształtu, używając dla zapachu sezamu, kamforyj0000008GJB5v22_000tp008kamfory i ziaren maku. Chleb znajdowany przez archeologów w grobowcach jest jednak mniej wyrośnięty i bardziej gruboziarnisty niż nasze pieczywo. Egipcjanie wynaleźli też pierwsze piece piekarskie. Najwcześniejsze znane przykłady to naczynia walcowate ulepione z gliny nilowej i wypalone, zwężone u góry na kształt stożka. [...]

[3] Akadowie (ludność semickaj0000008GJB5v22_000tp009semicka południowej Mezopotamiij0000008GJB5v22_000tp00AMezopotamii, zamieszkująca ją od III tysiąclecia p.n.e.) uważali spożywanie chleba za dowód kultury. W „Poemacie o Gilgameszu”, epopei starobabilońskiej z około roku 2000 p.n.e., Enkidu, dziki stwór ulepiony z gliny, żyjący w towarzystwie zwierząt, staje się człowiekiem (a później bohaterem i przyjacielem Gilgamesza, króla sumeryjskiego miasta Druk) między innymi dlatego, że nauczył się jeść chleb.

[4] Chleb był też głównym pożywieniem starożytnych Żydów. Wyrażenie: „jeść chleb” znaczyło również „posilać się”. Chleb stał się symbolem pożywienia w ogóle, np. w Modlitwie Pańskiej („Ojcze nasz”): „Chleba naszego powszedniego daj nam dziś” chleb oznacza po prostu jadło. Chleb był otoczony czcią, nie karmiono nim zwierząt; gdy kawałek chleba spadł na ziemię, podnoszono go i czyszczono starannie z pyłu. W Biblii prorok Izajasz mówi: „Ułam łaknącemu chleba twego”. Krajanie chleba nożem było uważane za czyn zdrożnyj0000008GJB5v22_000tp00Bzdrożny, co zapewne stanowiło pozostałość czasów, kiedy chleb znano tylko w postaci suchego, twardego, cienkiego placka, niedającego się ukrajać. I dziś Arabowie pytają człowieka zabierającego się do krajania chleba nożem: „Czy chcesz zabić chleb?” To łamanie się chlebem jest obyczajem zachowanym w krajach śródziemnomorskich Europy od starożytności do dziś. My raczej krajemy chleb przed podaniem go do stołu, a dopiero ukrajaną kromkę łamiemy w ręku. W krajach południowych pan domu sam odłamuje kawałki chleba z bochenka i rozdaje biesiadnikom. Znaczenie chleba dla starożytnych Żydów odzwierciedla się w wielu miejscach Biblii. W Księdze Rodzaju Bóg mówi do Adama wygnanego z Raju: „W pocie oblicza twego będziesz pożywał chleba”. Jezus w Ewangelii według Jana powiada: „Jam jest chleb życia”. Chleb stał się więc symbolem obecności i działalności Chrystusa w Kościele, stąd wyrażenie „łamać się chlebem” znaczy w Nowym Testamencie „brać udział w komunii św.”, czyli w „chlebie Pańskim”. [...]

j0000008GJB5v22_00000_BIB_001Władysław Kopaliński, Chleb, [w:] tegoż, Opowieści o rzeczach powszednich, Warszawa 1994, s. 203–204.