Śmierć stanowi jedną z największych zagadek ludzkiej egzystencji. Stosunek do niej zmieniał się na przestrzeni epok. Wywołuje ona uczucia przerażenia, niepokoju, lęku trudnego do sprecyzowania. Dla jednych stanowi kres istnienia, dla drugich – moment przejścia do innego świata lub wcielenia. Próbuje się ją oswajać, personifikować, zrozumieć. Dekadenccy artyści, znużeni życiem, widzieli w niej wyzwolenie, ukojenie bólu istnienia. Zafascynowani jej fenomenem, z nadzieją i zniecierpliwieniem oczekiwali kresu swojego życia lub teatralnie sami je kończyli z wiarą, że jest to jedyna możliwość ucieczki od wszechobecnego cierpienia.
1) Na podstawie poznanych już dzieł literackich i plastycznych scharakteryzuj wizerunek śmierci w różnych epokach. Zapisz cechy jej wyglądu i atrybuty.
2) Przypomnij znaczenie wyrażeń: memento morimemento mori, danse macabredanse macabre, non omnis moriarnon omnis moriar.
3) Wyszukaj w internecie fotografii In Voluptas MorsIn Voluptas Mors i jej opisu, wykonanej przez Salvadora DalegoSalvadora Dalego i Philippe'a HalsmanaPhilippe'a Halsmana w 1951 roku.
4) Odnajdź inne wizerunki śmierci wraz z opisami stworzone przez współczesnych artystów (takich jak Damien Hirst, Marina Abramović, Katarzyna Kozyra).
Wokół śmierci
Wyjasnij, w jaki sposób artysta wyraża sens umierania w swoim dziele. Zanalizuj przykład wybrany przez siebie.
Ustal, która epoka literacka przejawiała szczególne zainteresowanie tematem śmierci. Wyjaśnij, w jaki sposób postrzegano to zagadnienie.
Opisz tytułową bohaterkę Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Rozważ, jakie emocje może budzić taki wizerunek śmierci u współczesnego czytelnika.
Wyjaśnij, kim był mityczny Tanatos i opisz, jak starożytni wyobrażali sobie śmierć.
Określ, czy młodopolska śmierć była mężczyzną, czy kobietą. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Opisz wizerunek śmierci przedstawiony na obrazie Śmierć i grabarz Carlosa SchwabegoCarlosa Schwabego .
Opisz śmierć przedstawioną na obrazie Śmierć grabarza Carlosa Schwabego.
O przyjdź!
Wiersz O przyjdź! pochodzi z wydanego pośmiertnie w 1910 roku tomu poetyckiego Nim serce ucichło Stanisława Koraba‑Brzozowskiego.
W 1901 roku poeta popełnił samobójstwo. Jego przyczyną była prawdopodobnie niespełniona miłość do młodopolskiej femme fatale, żony Stanisława Przybyszewskiego – Dagny. Poeta starannie zaplanował i wyreżyserował swoje samobójstwo. Między innymi o tym wydarzeniu można przeczytać w książce Tadeusza Boya‑Żeleńskiego w Reflektorem w mrok .
O przyjdź!O przyjdź, jesienią –
Wdziej szatę lekką, białą, zwiewną,
Pajęczą;
Rzuć na hebanowe swoje włosy
Perły rosy
Lśniące zimnych barw
Tęczą.O przyjdź, jesienią –
Owiana skargą tęskną, rzewną
Żurawi,
W dal płynących szarą niebios tonią,
Tchnąca wonią
Kwiatów, które mróz
Krwawi.O przyjdź, jesienią –
W chwilę zmierzchu senną, niepewną –
I dłonie
Swe przejrzyste, miękkie, woniejące
Na cierpiące
Połóż mi skronie –
O Śmierci! …
Ustal, czy wymowa wiersza O przyjdź! zmieni się, jeśli zostanie on pozbawiony ostatniego wersu. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Wyjaśnij, co zmienia się w postrzeganiu przez ciebie sytuacji lirycznej
po przeczytaniu ostatniego wersu oraz nazwij reakcje, które wzbudza
on w czytelniku.
Scharakteryzuj śmierć w wierszu Stanisława Koraba‑Brzozowskiego.
Wymień i zinterpretuj elementy tworzące nastrój towarzyszący pojawieniu się śmierci.
Ustal, jaką rolę ma odegrać wyczekiwana postać śmierci i wyjaśnij, jaką funkcję pełni takie wyobrażenie. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Zapoznaj się z trzema obrazami powstałymi na przełomie XIX i XX wieku oraz ich opisami. Wskaż ten, który najlepiej koresponduje z wierszem O przyjdź!. Uzasadnij swój wybór.
Moją tęsknotą wywołana…
Zygmunt Różycki
Poeta młodopolski. Pracował w biurze zarządu Kolei Nadwiślańskiej, a po wojnie – w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Kilka jego wierszy zaadaptowano jako piosenki.
Moją tęsknotą wywołana...Z oparów sennych tyś powstała
Taka srebrzysta, taka biała,
Taka promienna i powiewna,
Gdyby zaklęta w snach królewna…Takie podobne miałaś oczy
Do zwierciadlanych wód przezroczy,
Takie świetliste miałaś dłonie,
Księżyc całował twoje skronie…I uciszyłaś mego ducha,
Którym miotała boleść głucha…
Stanęłaś przy mnie nieskalana,
Moją tęsknotą wywołana…
Znajdź w wierszu fragmenty, które wskazują na podobieństwo postaci kobiecych wykreowanych przez Stanisława Koraba‑Brzozowskiego i Zygmunta Różyckiego. Wypisz cechy kobiety, o której jest mowa w wierszu Różyckiego.
Ustal porę odwiedzin kobiety i określ znaczenie tej bohaterki dla podmiotu lirycznego wiersza Różyckiego.
Ustal, czy bohaterka wiersza Różyckiego jest – jak u Koraba‑Brzozowskiego – uosobieniem śmierci. Wyjaśnij, jak można interpretować fakt, że powstała z 'oparów sennych'.
Określ, jak w kontekście wiersza Stanisława Koraba‑Brzozowskiego O przyjdź! można postrzegać utwór Zygmunta Różyckiego Moją tęsknotą wywołana....
Marność
Jednym z symboli śmierci najczęściej pojawiających się w sztuce jest ludzka czaszka. Artyści używali go także jako pretekstu do mówienia o życiu i rozmaitych problemach ludzkiej egzystencji (np. szekspirowska czaszka YorickaYoricka).
Na przełomie XIX i XX wieku popularne było tworzenie wizualnych iluzji, czyli ilustracji, które po dokładnym obejrzeniu odsłaniały 'drugie ujęcie' tego samego tematu. Elementy pojawiające się na nich składały się na kolejny, zaskakujący i często przerażający, obrazek. Był nim nierzadko wizerunek czaszki, mający przypominać ludziom o marności życia w obliczu nieuniknionej śmierci.
Jednym z najsłynniejszych tego typu rysunków było dzieło amerykańskiego ilustratora Charlesa Allana GilbertaCharlesa Allana Gilberta zatytułowane All is VanityAll is Vanity (Wszystko jest marnością). Przedstawia ono kobietę siedzącą przy toaletce i podziwiającą swą urodę w wielkim lustrze. Kiedy spojrzymy na grafikę z pewnej odległości, naszym oczom ukazuje się wielka trupia czaszka, będąca graficznym wyobrażeniem łacińskiej sentencji memento mori. Wszystko zatem – jak głosi tytuł ilustracji – jest marnością. Młodość i fizyczne piękno przeminą, a cień śmierci towarzyszy człowiekowi podczas całej jego egzystencji.
Wyjaśnij, w jaki sposób dwudziestowieczni twórcy nawiązują do wcześniejszych wyobrażeń śmierci.
Zadaniowo
Zredaguj wypowiedź argumentacyjną na temat: 'Oblicza śmierci'. W swojej pracy odwołaj się do funkcjonującej w tekstach kultury dawnej i współczesnej formuły memento mori.
Dokonaj interpretacji obrazu Jacka Malczewskiego Śmierć (1902) na podstawie reprodukcji lub jego opisu i wykonaj polecenia.
Scharakteryzuj przedstawione osoby na obrazie.
Wyjaśnij, dlaczego kobieta zamyka powieki starcowi.
Odczytaj symbolikę obrazu.
Wyjaśnij, co symbolizuje kosa.
Wyjaśnij, w jaki sposób obraz koresponduje z wierszem O przyjdź! Stanisława Koraba‑Brzozowskiego.
Odpowiedz, czy kobieta z kosą, stojąca przed mężczyzną, może być jego ukochaną, za którą tęskni.
Zredaguj swój głos w dyskusji na temat popularności motywu śmierci
we współczesnej literaturze oraz sztuce.
Zapoznaj się z poniższymi słowami‑kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co Cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa‑klucze: Zygmunt Różycki, erotyk, ból istnienia, miłość, śmierć, kobieta, dekadentyzm, Stanisław Korab‑Brzozowski.