Franciszek René de Chateaubriand René

Bezwarunkowa samotność, widok natury, wprowadziły mnie niebawem w stan niepodobny prawie do opisania. [...] Brakowało mi czegoś, aby wypełnić otchłań istnienia: schodziłem w doliny, wspinałem się na góry, przywołując całą siłą pragnień ideał przyszłej namiętności; tuliłem go w podmuchu wiatrów; zdawało mi się, że słyszę go w jęku rzeki; wszystko było tym urojonym majakiem, i gwiazdy w niebie, i nawet sama zasada wszechżycia. [...] W dzień błądziłem po rozległych zaroślach, spływających się z lasami. Jak mało trzeba było mym marzeniom! Uschły liść pędzony wiatrem przede mną, chata, z której dym wznosił się ku obnażonym wierzchołkom drzew, mech drżący od północnego podmuchu na pniu dębu, ustronna skała, staw w pustkowiu, nad którym szumiała pożółkła trzcina! Samotna dzwonnica, wznosząca się het w dolinie, pociągała często me spojrzenia; często ścigałem oczami wędrowne ptaki przelatujące mi nad głową. Wyobrażałem sobie nieznane brzegi, odległe strefy, do których spieszą; byłbym chciał znaleźć się na ich skrzydłach. Dręczyło mnie tajemne uczucie, czułem, że ja sam jestem jeno wędrowcem; ale zdawało mi się, że głos z nieba powiada mi: „Człowieku, czas twej wędrówki nie nadszedł jeszcze; czekaj aż się podniesie wiatr śmierci, wówczas rozwiniesz lot ku nieznanym strefom, których pożąda twoje serce”.

j0000007XPB2v23_00000_BIB_002Franciszek René de Chateaubriand, René, oprac. Anna Tatarkiewiczowa, tłum. Tadeusz Boy-Żeleński, Wrocław 1964, s. 17–19.

Adam Mickiewicz Droga nad przepaścią w Czufut‑Kale

PIELGRZYM I MIRZA

MIRZA
Zmów pacierz, opuść wodze, odwróć na bok lica,
Tu jeździec końskim nogom swój rozum powierzaj0000007XPB2v23_000tp001Tu jeździec końskim nogom swój rozum powierza
Dzielny koń! patrz, jak staje, głąb okiem rozmierza,
Uklęka, brzeg wiszaruj0000007XPB2v23_000tp002wiszaru kopytem pochwyca,

I zawisnął. – Tam nie patrz! tam spadła źrenica,
Jak w studni Al–Kahiruj0000007XPB2v23_000tp003studni Al–Kahiru o dno nie uderza.
I ręką tam nie wskazuj – nie masz u rąk pierza;
I myśli tam nie puszczaj, bo myśl, jak kotwica

Z łodzi drobnej ciśniona, w niezmierność głębiny
Piorunem spadnie, morza do dna nie przewierci,
I łódź z sobą przechyli w otchłanie chaosu.

PIELGRZYM
Mirzo! a ja spojrzałem! Przez świata szczeliny
Tam widziałem… com widział, opowiem – po śmierci,
Bo w żyjących języku nie ma na to głosu.

j0000007XPB2v23_00000_BIB_003Adam Mickiewicz, Droga nad przepaścią w Czufut-Kale, [w:] tegoż, Wybór poezji, t. 2, oprac. Czesław Zgorzelski, Wrocław 1997, s. 106–109.

Marta Piwińska Złe wychowanie

Wschód to tajemnica [...], romantycy wierzyli, że można (trzeba!) ją odkryć, że można złamać bosko‑orientalny szyfr – jak hieroglify. [...] Romantyczny Wschód bywał więc rozmaity. Także geograficznie. Czasem leżał w Hiszpanii, czasem w Indiach, czasem na Krymie, także w Niemczech, choć modelowany był w zasadzie na krajach arabskich. Gdziekolwiek jednak leżały te krainy, jechało się do nich na Wschód, grzesznie i symbolicznie. [...]
Wschody były różne, ale sama podróż była wspólna romantykom. Nawet jeśli niektórych napawała lękiem i obrzydzeniem.
Kraj młodości był najbardziej własny, „osobisty”. Wschód jest najbardziej obcy, zagadkowy, inny. W podróży chodzi właśnie o to, żeby się w tę obcość udać i nią najdokładniej zarazić. Grecja wydobywała to, co uniwersalne, ludzkie. Północ – to, co tragiczne w człowieku. Wschód leżał jak sfinks i mówił zagadki. Była to może najdziwniejsza, najbardziej romantyczna podróż, bo była podróżą w samą dziwność.
[…]
Podróż na Wschód to romantyczne „poznaj samego siebie” [...]. Poznaj samego siebie, wychodząc z siebie, poznaj się, jakim nie jesteś. Poznaj w tym, w czym się nie znasz, w najdalszej obcości, we wszystkim, co ci nieznane, odpychające nawet, inne. Poznaj się w obcych bogach, pejzażu, w niepojętych prawach, poznaj się wreszcie poza wszelkim prawem. Poznać się w egzotyce to niejako przekroczyć granice własnej osobowości, nie tylko moralności i estetyki. Romantyczny Wschód każe się poznać człowiekowi, jak gdyby w jego niesamowitości, cudowności, fantastyce.
[...]
Podróżując na Wchód czy do Szkocji, czy w głąb samego siebie, romantyk chciał się stać do końca inny.

j0000007XPB2v23_00000_BIB_004Marta Piwińska, Złe wychowanie, Gdańsk 2005, s. 311–331.

Adam Mickiewicz Pielgrzym

U stóp moich kraina dostatków i krasy,
Nad głową niebo jasne, obok piękne licej0000007XPB2v23_000tp005obok piękne lice;
Dlaczegoż stąd ucieka serce w okolice
Dalekie i – niestety! jeszcze dalsze czasy?

Litwo! piały mi wdzięczniéj twe szumiące lasy,
Niż słowiki Bajdaruj0000007XPB2v23_000tp006Bajdaru, Salhiryj0000007XPB2v23_000tp007Salhiry dziewice;
I weselszy deptałem twoje trzęsawicej0000007XPB2v23_000tp008trzęsawice,
Niż rubinowe morwy, złote ananasy.

Tak daleki, tak różna wabi mię ponęta;
Dlaczegoż roztargniony wzdycham bez ustanku
Do tej, którą kochałem w dni moich poranku?

Ona w lubej dziedzinie, która mi odjęta,
Gdzie jej wszystko o wiernym powiada kochanku,
Depcąc świeże me ślady czyż o mnie pamięta?

j0000007XPB2v23_00000_BIB_005Adam Mickiewicz, Pielgrzym, [w:] tegoż, Wybór poezyj, t. 2, Wrocław 1997, s. 104–105.