Ważne daty

Wstęp

R1DiKD2bd1nPR1

Grafika przedstawia mapę regionów etnograficznych Polski, każdy region zaznaczony jest innym kolorem. Zostały zaznaczone następujące regiony: Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie, Mazury, Suwalszczyzna, Wielkopolska, Kujawy, Ziemia Chełmińska, Ziemia Dobrzyńska, Mazowsze, Podlasie, Ziemia Lubuska, Łużyce Dolne, Łużyce Górne, Dolny Śląsk, Ziemia Łęczycka, Ziemia Sieradzka, Ziemia Wieluńska, Górny Śląsk, Małopolska, Podhale, Polesie, Ziemia Łukowska, Lubelszczyzna, Ziemia Sandomierska, Ziemia Chełmska, Ziemia Sanocka, Ziemia Przemyska

Taniec to układ rytmicznych ruchów ciała, które wyrażają pozamuzyczną treść muzyki. Towarzyszy on człowiekowi już od prehistorii, kiedy to był istotną częścią religii i życia codziennego.

Podczas dzisiejszych zajęć poznacie tańce regionalne sześciu regionów: Śląska, Podhala, Ziemi Łowickiej, Rzeszowskiej, Lubelskiej i Żywieckiej. Regionalnymi tańcami nazywamy te, które stworzono jako wyraz emocji czy uprawianej muzyki na danym obszarze. Spełniały one wówczas funkcje obyczajowe, często miały charakter użytkowy, co oznacza, że ich wykonywanie powiązane było z obrzędami, zabawami.

Muzyka jest bardzo ważna dla każdego regionu. Melodie tańców przekazywane były drogą ustną, z pokolenia na pokolenie. Z tego względu bardzo prawdopodobnym jest, że zostały one częściowo przekształcone w stosunku do formy pierwotnej. Oprócz tego – na potrzeby różnych obrzędów – tworzono nowe melodie lub urozmaicano istniejące. Tańce mogą być m. in. parowe, czyli wykonywane przez parę; trójkowe, czyli wykonywane przez troje tancerzy; solowe, grupowe (np. korowodowe).

Region Łowicki

Region łowicki, podobnie jak Kurpie, jest subregionemSubregionsubregionem Mazowsza. Jego folklor obejmuje rejony dawnego Księstwa ŁowickiegoKsięstwo ŁowickieKsięstwa Łowickiego, które było znacznie zamożniejsze niż otaczające je wówczas regiony. Dzięki temu poziom kultury we wsiach był wyższy, a to procentowało z kolei bogatą działalnością artystyczną.

R1P0w6zdi6Ml8

Ilustracja interaktywna przedstawia: Strój łowicki, etnograficzna.pl. Fotografia przedstawia parę tancerzy w stroju ludowym z regionu łowickiego. Kobieta ubrana w białą koszulę z szerokimi rękawami, kolorowy gorset i długą, kolorową spódnicę, która obszyta jest koronką. Mężczyzna w pomarańczowych spodniach z zielonymi wstawkami. Ubrany w białą koszulę i czarną kamizelkę oraz długie, brązowe kozaki. Dodatkowo pojawia się informacja: 1. Niepowtarzalny charakter folkloru łowickiego rozpoznawalny jest nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Zawdzięcza się to m.in. opublikowaniu zdjęć mieszkańców w łowickich strojach pod artykułem pt. Współczesna Polska w czasopiśmie National Geographic w marcu 1933 r. Nie bez znaczenia pozostaje również powieść pt. Chłopi Władysława Reymonta, pisana na terenach łowickich . Najbardziej charakterystycznym elementem folkloru są rękodzieła, muzyka, taniec oraz strój – jeden z najpiękniejszych strojów ludowych Polski.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Strój łowicki, etnograficzna.pl. Fotografia przedstawia parę tancerzy w stroju ludowym z regionu łowickiego. Kobieta ubrana w białą koszulę z szerokimi rękawami, kolorowy gorset i długą, kolorową spódnicę, która obszyta jest koronką. Mężczyzna w pomarańczowych spodniach z zielonymi wstawkami. Ubrany w białą koszulę i czarną kamizelkę oraz długie, brązowe kozaki. Dodatkowo pojawia się informacja: 1. Niepowtarzalny charakter folkloru łowickiego rozpoznawalny jest nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Zawdzięcza się to m.in. opublikowaniu zdjęć mieszkańców w łowickich strojach pod artykułem pt. Współczesna Polska w czasopiśmie National Geographic w marcu 1933 r. Nie bez znaczenia pozostaje również powieść pt. Chłopi Władysława Reymonta, pisana na terenach łowickich . Najbardziej charakterystycznym elementem folkloru są rękodzieła, muzyka, taniec oraz strój – jeden z najpiękniejszych strojów ludowych Polski.

1

1. Niepowtarzalny charakter folkloru łowickiego rozpoznawalny jest nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Zawdzięcza się to m.in. opublikowaniu zdjęć mieszkańców w łowickich strojach pod artykułem pt. Współczesna Polska w czasopiśmie National Geographic w marcu 1933 r. Nie bez znaczenia pozostaje również powieść pt. Chłopi Władysława Reymonta, pisana na terach łowickich. Najbardziej charakterystycznym elementem folkloru są rękodzieła, muzyka, taniec oraz strój – jeden z najpiękniejszych strojów ludowych Polski.

Dla tańców regionu łowickiego reprezentatywne jest metrum trójdzielne (3/4 lub 3/8); za najpopularniejsze formy taneczne uznajemy:

• Oberek – to wesoły, skoczny taniec weselny, polegający na szybkim wirowaniu tańczących par. Początkowo pary obracają się w jednym kierunku, zaś na okrzyk drużby – zmieniają go. Wszystkie części taktu są w oberku akcentowane jednakowo. Wysłuchajcie melodii tego tańca.

• Kujon – taniec podobny do kujawiaka, o melancholijnym wyrazie i zmiennym tempie.

• Chodzony – wolny taniec korowodowy o ceremonialnym charakterze. Tańcząc go, pary powinny dostojnie poruszać się po linii koła. Na ogół wykonywany podczas wesel i różnego rodzaju zabaw.

• Różnego rodzaju walce.

Oprócz tańców zachowanych w metrum trójdzielnym, odnajdziemy także:

• Klapok – taniec w metrum dwudzielnym, składający się z dwóch części. W pierwszej para taneczna wykonuje polkę, zaś w drugiej – klaszcze dłońmi o uda i w dłonie.

• Polka – najbardziej znany taniec w Polsce. Jest to taniec parowy, zachowany w szybkim tempie (takt 2/4), wirowy. W innych regionach można spotkać jego odmiany.

Ziemia Rzeszowska i Lubelska

Wśród najpopularniejszych tańców regionu rzeszowskiego znajdują się:

• krzyżak rzeszowski, którego nazwa pochodzi od tańczenia „po krzyżu” (wykonywany przez 4 pary, które zbliżają się do siebie);

• cebulka, czyli bardzo prosty, wesoły taniec w metrum trójdzielnym; występuje w nim element gonitwy, tancerki wykonują ozdobne ruchy rąk;

• polka bez noge, charakteryzująca się ugięciem nogi i obniżeniem w pionie kroku tanecznego na pierwszej mierze taktu; w niektórych miejscach tańczono ją z kieliszkiem na głowie, co determinowało prostą postawę;

• polka gacok – wesoły taniec wykonywany w parach z elementami korodowu tanecznego, w którym podstawowym krokiem jest drobny kroczek;

• chodzony.

Śpiew, muzyka i taniec to również ważne elementy tradycji Lubelszczyzny. Najstarszymi tańcami na tej ziemi są tańce korowodowe, podczas których śpiewano przyśpiewki nawiązujące do charakteru obrzędu. Przykładem może być ten o nazwie: taniec z rózgą weselną, będącą symbolem małżeństwa; wykonywano go podczas wesela.

Wszystkich tańców lubelskich jest około 40. Wśród tych przeznaczonych dla par zaliczamy walce, polki, oberki, przyjmujące różnorodny kształt. Są to też m. in.:

Walczyk lubelski – biłgorak – najbardziej liryczny, wdzięczny, o dużej płynności ruchów taniec lubelski. Często tańczono go pod koniec wesela, by wprowadzić poczucie nostalgii. Taniec poprzedzony jest przyśpiewką: Nie wydumas nic jenacy, jeno co ci sam Bóg przeznacy.... Wysłuchajcie jego melodii.

Mach – dwuczęściowy taniec, gdzie część pierwsza jest wolna, zaś druga – żywiołowa i wesoła. Często jedna z par popisuje się swoimi umiejętnościami tanecznymi na środku, wykonując taniec solowy w kole utwrzonym przez inne pary. Tańcowi towarzyszą okrzyki; na koniec tancerze głośno wykrzykują „mach!”. Posłuchajcie jego melodii.

Cygan – taniec zachowany w rytmie polki. Zaczyna się wolno, kończy w tempie szybkim. Po osiągnięciu granicznego tempa, instrumentaliści przestają na chwilę grać, aby po chwili powrócić do wolnej melodii i zacząć na nowo. Tancerze, którzy przez zmęczenie nie mogą powtórzyć tańca, ustępują miejsca innym. Wysłuchajcie fragmentu jego melodii.

Śląsk

Najpopularniejszym tańcem Górnego Śląska jest trojak. Rozpowszechniony jest on w całej Polsce (na Śląsku Cieszyńskim jest nazywany zagrodnikiem). Nazwa pochodzi od liczby wykonawców – dwie tancerki i jeden tancerz. Taniec tańczy dowolna liczba trójek. Melodia składa się z dwóch części: pierwszej – spokojnej, w takcie 3/4 oraz drugiej – żywiołowej, w takcie 2/4. Wysłuchajcie jej.

Tańcami zabawowymi Śląska są m. in. gąsior, zajączek, diobołek, myszka oraz:

• Koziorajka – trójkowy taniec Śląska Cieszyńskiego, zachowany w metrum 2/4 o wyraźnej budowie trzyczęściowej. Jest to taniec prosty, dlatego skierowany przede wszystkim do dzieci. Wysłuchajce i spróbujcie wyznaczyć początki kolejnych części.

• Gołąbek – taniec Górnego Śląska; melodia składa się z dwóch części (pierwsza jest wolniejsza od drugiej), zachowana w metrum parzystym.

• Nie chcę cię znać – taniec w rytmie walca; jego ideą jest figlarna zabawa tańczącej pary, która gestami oraz mimiką podkreśla słowa nie chcę cię znać. Taniec posiada kilka odmian melodycznych, wysłuchajce jednej z nich.

Region Żywiecki

Najpopularniejszym tańcem regionu żywieckiego jest hajduk – taniec wywodzący się z Węgier. Na ogół wykonywany w parach, choć można też spotkać odmianę grupową lub solową. Ma charakter popisowy – tancerz‑góral wykonuje m. in. drobne kroki, popisowe skoki, uderzenia ręką o uniesioną nogę, głębokie przysiady. Wszystkie te motywy taneczne mają za zadanie wzbudzić podziw u towarzyszącej tancerki lub u pozostałych par. Taniec prowadzony jest przez wodzirejaWodzirejwodzireja, który daje sygnał do zmiany kroków. Melodia zachowana jest w metrum 2/4, często pojawiają się zmiany agogiczne.

Tańcami wykonywanymi w parach są również: obyrtka i siustany . Obyrtka lub – inaczej – obyrtany to wirowy taniec, lubiany przez górali żywieckich. Niestety – tańczony jest coraz rzadziej. Podobnie jak w hajduku, tak tutaj taniec przeplatany jest przyśpiewką o satyrycznym lub improwizowanym tekście, w zależności od sytuacji. Melodia jest jednoczęściowa, zachowana w takcie 2/4. Zgodnie z tradycją, wykonuje ją dwóch muzyków (skrzypek i dudziarzDudziarzdudziarz).

Oprócz wymienionych istnieją także:

• Krzyżok – taniec zbiorowy, tańczony przez cztery pary;

• Szewiec – taniec podobny do kaszubskiego szewca, w którym naśladowana jest praca szewca;

• Koń – jest to forma korowodu prowadzonego przez przewodnika wokół domostwa.

Podhale

Taniec zbójnicki jest tańcem korowodowym, wykonywanym tylko przez mężczyzn. Używane są w nim ciupagiCiupagaciupagi, które nawiązują do przeszłości, kiedy to był tańcem pasterskim i wojennym. Zachowany jest w bardzo szybkim tempie, w takcie 2/4. Powinno go wykonywać co najmniej 4 mężczyzn, z nienaganną kondycją fizyczną (w XIX wieku mógł go tańczyć tylko jeden góral). Jak wspomniano – taniec zbójnicki jest rodzajem suity. Łączy ona w sobie m. in. kroki marszowe, ozwodne (czyli wolne), krzesane (czyli szybkie). Są one oddzielane przyśpiewkami, które mogą pojawiać się także przed rozpoczęciem tańca i prezentowane są przez harnasia, czyli prowadzącego taniec. Właściwy zbójnicki pojawia się po wstępnym biegu po kole i krokach ozwodnego. W trakcie niego tancerze – maszerując – uderzają parami o główki ciupag, a następnie rzucają nimi do środka koła i rozpoczynają przysiady. Po ostatnim – wybijają się do góry. Ta część tańca jest najbardziej widowiskowa. W kolejnej fazie podnoszą ciupagi i maszerują w kole. Taniec zbójnicki ukazuje siłę i wytrzymałość mężczyzn.

Taniec góralski jest przeznaczony dla pary, a najistotniejszą jego cechą jest brak bliskiego kontaktu tancerzy przez większość czasu. Zachowany jest w metrum dwumiarowym (2/4), w tempie szybkim. Składa się z kilku kroków tanecznych wykonywanych w ustalonej kolejności. Są to: kroki ozwodne, krzesane, drobne. Na koniec tancerz obejmuje tancerkę i się z nią okręca – jest to krok zwyrtany. Poza określonymi krokami tancerz może improwizować, dodając np. podskoki, przytupy, klaskanie. Podczas popisów tancerza tancerka tańczy drobnym krokiem. Jest to taniec zalotny – mężczyzna popisuje się przed partnerką, a ta – ocenia go.

Podsumowanie

Rv7VyXJLrSc4H1

Fotografia przedstawia Zespół Pieśni i Tańca Śląsk im. Stanisława Hadyny. Kobiety ubrane są w kolorowe spódnice i czarne wysokie buty. Na głowie mają chusty. Mężczyzni maja na sobie ciemne marynarki i białe koszule.

Zapoznaliście się z ogólnymi wiadomościami dotyczącymi najważniejszych i najpopularniejszych tańców sześciu regionów – Łowickiego, Rzeszowskiego, Lubelskiego, Śląskiego, Żywieckiego i Podhalańskiego.

W regionie łowickim wyszczególniliśmy wesołego oberka, kujona, chodzonego (taniec korowodowy), klapoka i polkę.

Wśród tańców ziemi rzeszowskiej pojawiły się: krzyżak rzeszowski, cebulka, chodzony oraz polki. Z kolei na Lubelszczyźnie są: niezwykle liryczny Świeć miesiączku, żywiołowy mach, cygan oraz taniec z rózgą weselną.

Wśród tańców ziemi rzeszowskiej pojawiły się: krzyżak rzeszowski, cebulka, chodzony oraz polki. Z kolei na Lubelszczyźnie są: niezwykle liryczny Biłgoraj, żywiołowy mach, cygan oraz taniec z rózgą weselną.

Na Żywiecczyźnie najpopularniejszym tańcem jest popisowy hajduk. Folklor ten obfituje też w inne formy, tj.: obyrtka, siustany, krzyżok, szewiec, koń.

Ostatnim regionem, który omówiliśmy było Podhale. To tutaj tańce są widowiskowe. Najważniejszymi są: taniec góralski i zbójnicki.

Pamiętajcie, że niektóre tańce mogą występować jednocześnie w kilku regionach. Ich przejmowanie wiąże się jednak z adaptacją zarówno w sferze ich języka muzycznego, jak i figur tanecznych. Obecnie tańce regionalne można oglądać głównie w wykonaniu zespołów pieśni i tańca. Wyjątkiem są regiony zamieszkiwane przez górali – dla nich folklor jest nieodzownym towarzyszem codziennego życia.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

historycy.org

ozkultura.pl

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

historycy.org

ozkultura.pl