Tatrzańskie ukojenie
Przyroda, obok sztuki i miłości, stanowiła trzeci obszar zainteresowania dekadentów i sferę ucieczki od egzystencjalnego bólu. Młodopolanie szukali ukojenia pośród pięknego i wzniosłego tatrzańskiego pejzażu. Obcowanie z naturą umożliwiało im chwilowe zapomnienie o codziennych troskach i roztaczało baśniowe widowiska angażujące wszystkie zmysły. Czasem jednak wywoływało typowe pesymistyczne refleksje dotyczące małości i znikomości człowieka w nieprzewidywalnym świecie.
Na podstawie dostępnych ci źródeł informacji zgromadź wiadomości (zarówno geograficzne, jak i historyczne) dotyczące Tatr.
Teksty kultury
Porozmawiajcie o swoich wspomnieniach z wypraw górskich.
Nazwijcie swoje odczucia związane z górską przyrodą.
Obejrzyj znany ci obraz romantycznego malarza Caspara Davida Friedricha Wędrowiec nad morzem mgły.
Opisz atmosferę, którą niemiecki malarz Caspar David Friedrich starał się oddać na swym obrazie Wędrowiec nad morzem mgły.
Omów wpływ górskiego pejzażu na człowieka i jego doznania.
Przeprowadź analizę stworzonego prawie sto lat później dzieła Leona Wyczółkowskiego zatytułowanego Tatry.
Omów sposób, w jaki Leon Wyczółkowski przedstawił górski krajobraz.
Zastanów się i powiedz, jak pejzaż tatrzański mogli ukazywać w swej twórczości młodopolanie. Na co zwracali szczególną uwagę? Jakie miejsce pośród gór zajmował człowiek?
O dziele
Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) Kazimierza Przerwy‑Tetmajera to wiersz pochodzący z II serii Poezji, wydanej
w 1894 roku. Jest to jeden z najbardziej znanych liryków tatrzańskich w poezji polskiej.
Przeczytaj wiersz Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Melodia mgieł nocnych. Spróbuj wyobrazić sobie świat przedstawiony w utworze, jego kolorystykę, dźwięki, ruch.
Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie...
Okręcajmy się wstęgą naokoło księżyca,
co nam ciała przeźrocze tęczą blasków nasyca,
i wchłaniajmy potoków szmer, co toną w jeziorze,
i limb szumy powiewne, i w smrekowym szept borze,
pijmy kwiatów woń rzeźwą, co na zboczach gór kwitną,
dźwięczne, barwne i wonne, w głąb wzlatujmy błękitną.
Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie...
Oto gwiazdę, co spada, lećmy chwycić w ramiona,
lećmy, lećmy ją żegnać, zanim spadnie i skona;
puchem mlecza się bawmy i ćmy błoną przeźroczą,
i sów pierzem puszystym, co w powietrzu krąg toczą,
nietoperza ścigajmy, co po cichu tak leci,
jak my same, i w nikłe oplatajmy go sieci,
z szczytu na szczyt przerzućmy się jak mosty wiszące,
gwiazd promienie przybiją do skał mostów tych końce,
a wiatr na nich na chwilę uciszony odpocznie,
nim je zerwie i w pląsy znów pogoni nas skocznie...Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym), [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. Julian Krzyżanowski, Wrocław 1968, s. 133.
Czarny Staw Gąsienicowy – jezioro wysokogórskie w Tatrach między Świnicą a Granatami.
Opisz nastrój, w jaki wprowadził cię utwór Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Melodia mgieł nocnych.
Wypisz z wiersza wszystkie sformułowania związanie z kolorem. Jak barwy wpływają na nastrój utworu?
Opisz postać mówiącą.
Zwróć uwagę na jej zachowanie nad Czarnym Stawem Gąsienicowym.
Określ, czy krajobraz przedstawiony w Melodii mgieł nocnych jest statyczny, czy – dynamiczny. Wskaż fragmenty utworu potwierdzające twój wybór.
Wymień elementy krajobrazu.
Wyjaśnij, z jaką technikę malarską przypomina obrazowanie tego utworu. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Zaznacz onomatopeje, które występują w utworze Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
- Szmer
- Szumy
- Plusk
- Szelest
- Świsty
- Szept
Sprawdź, czy w wierszu występują określenia dotyczące zapachu.
Nazwij połączenie, współistnienie w utworze literackim doznań zmysłowych, np. węchu, wzroku.
- Synestezja
- Synteza
- Symbioza
W kontekście całego utworu zinterpretuj tytuł wiersza.
Patrzę ze szczytu w dół
Widok ze Świnicy do Doliny WierchcichejTaki tam spokój... Na gór zbocza
światła się zlewa mgła przezrocza,
na senną zieleń gór.Szumiący z dala wśród kamieni
w słońcu się potok skrzy i mieni
w srebrnotęczowy sznur.Ciemnozielony w mgle złocistej
wśród ciszy drzemie uroczystej
głuchy smrekowysmrekowy las.Na jasnych, bujnych traw pościeli
pod słońce się gdzieniegdzie bieli
w zieleni martwy głaz.O ścianie nagiej, szarej, stromej,
spiętrzone wkoło skał rozłomy
w świetlnych zasnęły mgłach.Ponad doliną się rozwiesza
srebrzystoturkusowa cisza
nieba w słonecznych skrach.Patrzę ze szczytu w dół: pode mną
przepaść rozwarła paszczę ciemną –
patrzę w dolinę, w dal:i jakaś dziwna mię pochwyca
bez brzegu i bez dna tęsknica,
niewysłowiony żal...Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. Julian Krzyżanowski, Wrocław 1968, s. 128–129.
Świnica – najwyższy szczyt w północnym pasmie Tatr. U jego zboczy znajduje się wysoka Dolina Wierchcicha (górne piętro doliny Cichej).
Określ temat przewodni wiersza Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej.
Przeanalizuj sześć pierwszych strof. Wymień elementy tatrzańskiego krajobrazu, który opisuje Kazimierz Przerwa‑Tetmajer.
Dopasuj epitety do właściwych im rzeczowników.
ciemnozielony, srebrnotęczowy, przezrocza, słoneczne, srebrzystoturkusowa, senna, świetlne
| mgła | |
| zieleń | |
| sznur | |
| las | |
| mgły | |
| cisza | |
| skry |
Zwróć uwagę na kolorystykę w tej części wiersza. Jaki tworzy nastrój?
Przeczytaj dwie ostatnie strofy utworu.
Określ, w jaki sposób zmienił się pejzaż opisywany przez Kazimierza Przerwę‑Tetmajera.
Wymień elementy obrazowania impresjonistycznego. Zacytuj odpowiednie fragmenty tekstu.
Scharakteryzuj postać mówiącą.
Zwróć uwagę na ewolucję jego nastroju podczas kontemplowania tatrzańskiej przyrody.
Wyciągnij i zapisz wnioski z analizy wiersza Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej.
Wykonaj notatkę , w której odpowiesz na pytanie, czy wiersz młodopolskiego poety wpisuje się w światopogląd i atmosferę przełomu XIX i XX wieku.
Preteksty
Impresjoniści stawiali przed sobą trudne zadanie – odwzorować to, co w przyrodzie nieuchwytne. Na przekór dotychczasowym normom, wystawiając swe sztalugi w plenerze, przedstawiali na swych płótnach zjawiska ulotne, takie jak mgły, promienie słońca czy gra cieni.
Określ, jakie zjawiska atmosferyczne przedstawiono na obrazach Renoira i Moneta.
Co charakterystycznego dostrzegasz w tych obrazach?
Zastanówcie się w klasie, czym była spowodowana nagła zmiana w przedstawianiu rzeczywistości na przełomie XIX i XX wieku. Przedyskutujcie problem.
Zadaniowo
Przeprowadź analizę porównawczą wierszy
Kazimierza Przerwy‑Tetmajera: Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) oraz Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej. Określ podobieństwa i różnice w kontekście przedstawiania tatrzańskiej przyrody i refleksji, które wyzwala ona w kontemplującym ją człowieku.
Namaluj obraz w technice impresjonistycznej. Spróbuj przedstawić na nim ulotne zjawisko atmosferyczne, np. deszcz lub mgłę.
Zinterpretuj wiersz Leopolda Staffa Melodie zmierzchów, zadedykowany Kazimierzowi Przerwie‑Tetmajerowi. Jaki utwór był inspiracją dla Melodii zmierzchów? Przeanalizuj podobieństwa i różnice.
Melodie zmierzchówPorzućmy groty głuche, gdzie dzień nas zepchnął złoty,
Na świat biegnijmy, chyże na ziemię zwróćmy loty!
Zapada jasne słońce. Szybko jak błyskawice
Lećmy dłoniami mroku zakrywać słońcu lice.
W przepaści je zepchniemy, na złoty pył potłuczem
I wzlecim popod niebo żurawi ciemnych kluczem.
Potem się rozpierzchnijmy na wszystkie świata strony
I cicho rozwiewajmy zmierzchowych szat welony.Obleczmy w czarny jedwab jeziora szybę gładką,
Biegnijmy czoła szczytów obrzucać cieniów siatką.
A gdy spotkamy słońca promień lub blask zbłąkany,
Tropmy go przez gór grzbiety, lasy i śpiące łany;
A gdy ścigany w wody zwierciadło ciemne wpadnie,
Gońmy go wśród fal cichych i w muł zagrzebmy na dnie;
Gdy w jar się skryje, wpędźmy w najgłębsze go szczeliny
I zasnuwajmy szarą tkaniną pajęczyny.Lećmy, wiotkie i ciche, w sioła, w uśpione chaty,
Z serc ludzkich smutków gorzkich wykradać plon bogaty
I po błękitów bladej rozrzućmy je roztoczy,
Aż od nich całe nieba sklepienie się zamroczy.
Potem, znużone, senne, milcząco i powoli
Połóżmy się, by spocząć, w bruzdy zoranej roli
I patrzmy, jak noc idzie siać ziarna gwiazd złociste,
Z których dla marzycieli wzrosną snów kwiaty czyste.Leopold Staff, Melodie zmierzchów, [w:] tegoż, Poezje, Lublin 1988, s. 18.