E‑book – Wademekum technologii produkcji produktów spożywczych
ROL.05. Organizacja i prowadzenie przedsiębiorstwa w agrobiznesie – technik agrobiznesu 331402
Technologie stosowane w przetwórstwie mięsnym
Ubój zwierząt i rozbiór półtusz
Żywiec rzeźny to trzoda chlewna, bydło, owce, kozy i konie. Powinny to być zwierzęta o dobrym jakościowo mięsie z właściwym stopniem przetłuszczenia, nadającym się do przetwarzania i dłuższego magazynowania.
Podział trzody chlewnej
Trzodę chlewną można podzielić na trzy sposoby. Pierwsza grupa to podział uwzględniający tempo wzrostu. Trzodę chlewną dzieli się wówczas na wolno rosnącą i szybko rosnącą. Druga grupa to podział uwzględniający stopień umięśnienia. Trzodę chlewną dzieli się wówczas na typ mięsny, typ mięsno-słoninowy oraz typ słoninowy. Trzecia grupa to podział uwzględniający osiąganie dojrzałości płciowej. Trzodę chlewną dzieli się wówczas na późno dojrzewającą i wcześnie dojrzewającą.
Podział bydła
Bydło można podzielić na typ mięsno-mleczny, typ mleczno-mięsny, typ mięsny oraz typ mleczny.
Każdemu typowi trzody chlewnej i bydła odpowiadają poszczególne rasy tych zwierząt (Rasy przedstawiono w atlasie interaktywnym umieszczonym w materiale Rasy zwierząt gospodarskichRasy zwierząt gospodarskich na Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej).
Transport zwierząt rzeźnych musi odbywać się w odpowiednio przygotowanych samochodach, które zapewniają dobre warunki zwierzętom w zależności od pogody, czasu podróży itp., ponadto powinny być umyte i odkażone. Przed ubojem dokonuje się klasyfikacji zwierząt i ocenia ich tułowia, odkarmienie, wiek, rasę i płeć, a za pomocą chwytów rzeźnickich ocenia się dotykowo stopień umięśnienia i otłuszczenia. Następnie zwierzęta mają odpoczynek przedubojowy, podczas którego przeprowadza się głodówkę w celu opróżnienia przewodu pokarmowego i zapobieżeniu zanieczyszczenia wnętrza tuszy.
Ubój zwierząt należy przeprowadzać w sposób jak najbardziej humanitarny, aby zminimalizować ich stres.
Etapy uboju trzody chlewnej
Krok pierwszy to oszałamianie. Krok drugi to kłucie i wykrwawianie (zbiórka krwi). Krok trzeci to mycie mechaniczne. Krok czwarty to oparzanie. Krok piąty to odszczecinianie. Krok szósty to opalanie. Krok siódmy to skórowanie (jeśli występuje). Krok ósmy to wytrzewianie (opróżnianie jamy brzusznej i klatki piersiowej). Krok dziewiąty to przepołowienie (podział na półtłuszcze). Krok dziesiąty to toaleta końcowa. Krok jedenasty to badanie weterynaryjne. Krok dwunasty to zbieranie gruczołów. Krok trzynasty to ważenie i klasyfikacja. Krok czternasty to chłodzenie.
Na schemacie zaznaczono czternaście punktów interaktywnych, po naciśnięciu których pojawia się plansza z tekstem.
Punkt pierwszy. Metody oszałamiania. Pierwsza metoda to metoda postrzałowa. Przy użyciu aparatu iglicowego, na przykład typu Radical, przebija się kości czołowe i uszkadza mózg zwierzęcia; stosowana głównie w przypadku bydła. Druga metoda to metoda elektryczna. Porażenie zwierzęcia prądem za pomocą np. kleszczy elektrodowych lub aplikatorów elektrycznych. Trzecia metoda to metoda farmakologiczna. Przeprowadzana w komorze, w której panuje duże stężenie dwutlenku węgla. Czwarta metoda to metoda udarowa. Uderzenie w czaszkę, np. pałką; wykorzystywana w uboju domowym.
Punkt drugi. Metody kłucia i wykrwawiania. Czynności te wykonuje się w specjalnym korytarzu do wykrwawiania.
Układ otwarty wykrwawiania – kłucia dokonuje się nożem obusiecznym i następuje przecięcie naczyń krwionośnych w miejscu ich wyjścia z klatki piersiowej; krwią spożywczą jest tylko ta, która wypływa silnym strumieniem na początku operacji.
Układ zamknięty wykrwawiania – wykorzystuje się nóż rurkowy lub noże rurkowe próżniowe, które pozwalają na zebranie całej krwi do celów spożywczych.
Punkt trzeci. Mycie mechaniczne. Czynności te wykonywane są po to, aby dokładne oczyścić tusze z krwi i innych zanieczyszczeń za pomocą myjek prysznicowych, szczotkowych lub biczowych.
Punkt czwarty. Oparzanie. Czynność ta wykonywana jest w oparzelnikach przez około 4 minuty, w wodzie o temperaturze od 63°C do 65°C. Zabieg ma na celu rozluźnienie naskórka, co ułatwia odszczecinianie.
Punkt piąty. Odszczecinianie. Usuwanie szczeciny za pomocą szczeciniarek.
Punkt szósty. Opalanie. Odbywa się w piecu w temperaturze około 900°C. Czasami zamiast opalania oparzona skóra poddawana jest ręcznemu doczyszczaniu ze szczeciny.
Punkt siódmy. Skórowanie. Czynność tę rzadko wykonuje się u trzody chlewnej. Jeśli jednak tusze zostały poddane częściowemu oparzaniu, zdejmuje się skórę z grzbietu i części boków, czyli krupon.
Punkt ósmy. Wytrzenianie. Czynność ta polega na otwarciu jamy brzusznej oraz jamy piersiowej i wyjęciu narządów wewnętrznych.
Punkt dziewiąty. Przepołowianie. Po dodatkowym oczyszczeniu i opłukaniu tusze dzieli się na półtusze. Za pomocą piły elektrycznej o ruchu posuwisto-zwrotnym lub piły tarczowej przepoławia się tusze wzdłuż kręgosłupa, symetrycznie przecinając kręgi i odsłaniając kanał rdzeniowy. Ogon pozostawia się przy prawej półtuszy.
Punkt dziesiąty. Toaleta końcowa. Polega na usunięciu metodą mechaniczną pozostałych zanieczyszczeń i opłukaniu półtusz wodą.
Punkt jedenasty. Badanie weterynaryjne. Ma ono na celu określenia przydatności mięsa do spożycia. Bada się stopień wykrwawienia, dokonuje się oględzin zwierzęcia i obmacuje narządy wewnętrzne, a także nacina się niektóre narządy i węzły chłonne. Przeprowadza się też badania konsystencji, zabarwienia i zapachu tuszy oraz badania na wągrzycę świń i bydła, nosaciznę zwierząt jednokopytnych, zawartość włośni mięsa świń i dzików. Na koniec mięso jest znakowane odpowiednimi pieczątkami.
Punkt dwunasty. Zbieranie gruczołów. Podczas tej czynności dokonuje się zbiórki surowców, między innymi gruczołów, na cele farmaceutyczne.
Punkt trzynasty. Ważenie i klasyfikacja. Podczas tych czynności ocenia się jakość mięsa – jego stopień umięśnienia i otłuszczenia. Dokonuje się tego za pomocą elektronicznych aparatów ultradźwiękowych. Poza tym ocenie podlega barwa powierzchni i konsystencja mięsa w różnym stanie termicznym. W krajach Unii Europejskiej obowiązuje pięciostopniowa klasyfikacja (E, U, R, 0, P) mięsa, uwzględniająca jego rodzaj i postaci.
Punkt czternasty. Chłodzenie. Po ostatnim umyciu półtusze są schładzane do temperatury 7°C.
Oprac. na podst. E.H. Lada, Agrobiznes. Podstawy przetwórstwa spożywczego, Warszawa 2008, s. 130; E. Szudrowicz, Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych 321[09].Z3.07. Poradnik dla ucznia, Radom 2006, s. 7–10.
Tabela 1. Klasyfikacja tusz wieprzowych uwzględniająca ich masę i procentową zawartość mięsa | ||
|---|---|---|
Klasy | Masa tuszy (2 półtusz) w kg | Zawartość mięsa w tuszy w % |
E | tuczników | 55 i powyżej |
Indeks górny Oprac. na podst.: A. Olszewski, Technologia przetwórstwa mięsa, Warszawa 2002, s. 82. Indeks górny koniecOprac. na podst.: A. Olszewski, Technologia przetwórstwa mięsa, Warszawa 2002, s. 82.
Etapy uboju bydła
Czynności wykonywane podczas uboju bydła częściowo pokrywają się tymi, które zostały opisane w schemacie przedstawiającym etapy uboju trzody chlewnej.
Krok pierwszy to oszałamianie. Krok drugi to kłucie i wykrwawianie (zbiórka krwi). Krok trzeci to podrabianie (nacinanie) skóry. Krok czwarty to oddzielenie nóg i głowy. Krok piąty to skórowanie. Krok szósty to wytrzewianie. Krok siódmy to wyjęcie nerek i łoju. Krok ósmy to podział na półtłuszcze i ćwierćtłuszcze. Krok dziewiąty to toaleta końcowa. Krok dziesiąty to badanie weterynaryjne. Krok jedenasty to mycie i klasyfikacja. Krok dwunasty to chłodzenie.
Na schemacie zaznaczono trzy punkty interaktywne, po naciśnięciu których pojawia się plansza z tekstem.
Punkt pierwszy. Oddzielenie nóg i głowy. Głowę od tuszy oddziela się między kością potyliczną a pierwszym kręgiem szyjnym.
Punkt drugi. Skórowanie. Po ręcznym doczyszczeniu następuje skórowanie i jest ono obowiązkowe w przypadku bydła. Do tego celu służą skórowaczki. Skórę zdejmuje się z kończyn przednich i tylnych, klatki piersiowej, mostka, szyi i boków.
Punkt trzeci. Mycie i klasyfikacja. Podczas klasyfikacji mięsa wołowego pod uwagę bierze się stopień umięśnienia udźca, grzbietu, łopatki oraz mięśnie zrazowej górnej i krzyżowej, profil udźca i przekrój mięśnia najdłuższego grzbietu. Wzrokowej ocenia podlega też otłuszczenie udźca, grzbietu, łopatki i całej półtuszy.
Oprac. na podst. E.H. Lada, Agrobiznes. Podstawy przetwórstwa spożywczego, Warszawa 2008, s. 130; E. Szudrowicz, Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych 321[09].Z3.07. Poradnik dla ucznia, Radom 2006, s. 7–10.
Tabela 2. Klasy umięśnienia i uformowania półtusz wołowych | |||
|---|---|---|---|
Klasa | Ocena ogólna półtuszy | Ocena szczegółowa | |
udźca, grzbietu i | zrazowej górnej i | ||
E | wybitnie umięśniona, profil | udziec zaokrąglony, | mięśnie wystają nad |
U | bardzo dobrze umięśniona, | udziec zaokrąglony, | mięśnie wystają nad |
R | dobrze umięśniona, profil udźca | udziec dobrze rozwinięty, | mięśnie zrazowej górnej i |
O | średnio umięśniona, profil | udziec średnio rozwinięty, | część krzyżowa z |
P | słabo umięśniona, | udziec słabo rozwinięty, grzbiet | |
Indeks górny Oprac. na podst.: A. Olszewski, Technologia przetwórstwa mięsa, Warszawa 2002, s. 84. Indeks górny koniecOprac. na podst.: A. Olszewski, Technologia przetwórstwa mięsa, Warszawa 2002, s. 84.
Znakowanie mięsa

Rozbiór półtusz i ćwierćtusz
Mięso wieprzowe
Punkt pierwszy. Głowa.
Punkt drugi. Słonina. Punkt trzeci. Karkówka.
Punkt czwarty. Podgardle.
Punkt piąty. Łopatka.
Punkt szósty. Golonka przednia.
Punkt siódmy. Noga przednia.
Punkt ósmy. Schab.
Punkt dziewiąty. Polędwica.
Punkt dziesiąty. Żeberka.
Punkt jedenasty. Boczek.
Punkt dwunasty. Pachwina.
Punkt trzynasty. Biodrówka.
Punkt czternasty. Ogon. Punkt piętnasty. Szynka.
Punkt szesnasty. Golonka tylna.
Punkt siedemnasty. Noga tylna.
Mięso wołowe
Punkt pierwszy. Szyja.
Punkt drugi. Karkówka. Punkt trzeci. Mostek.
Punkt czwarty. Rozbratel.
Punkt piąty. Łopatka.
Punkt szósty. Goleń przednia (pręga przednia).
Punkt siódmy. Antrykot.
Punkt ósmy. Szponder.
Punkt dziewiąty. Rostbef.
Punkt dziesiąty. Polędwica.
Punkt jedenasty. Łata.
Punkt dwunasty. Udziec wołowy.
Punkt trzynasty. Ogon.
Punkt czternasty. Goleń tylna (pręga tylna).
Więcej na temat anatomii zwierząt w e‑materiale: Anatomia porównawcza zwierzątAnatomia porównawcza zwierząt.