Terroryzm
W ciągu ostatnich lat odnotowano ponad pięciokrotny wzrost liczby śmiertelnych ofiar zamachów terrorystycznych. W 2000 r. liczbę zamachów szacowano na ponad 3000, podczas gdy w 2013 r. było ich prawie 18 000. Mamy do czynienia z rosnącą intensywnością i skalą niebezpieczeństw na całym świecie, z tego względu terroryzm oraz działalność organizacji terrorystycznych należy uznać za jedno z największych zagrożeń współczesnego świata.
że bezpieczeństwo jest podstawową wartością dla człowieka;
że istnieje wiele różnorodnych zagrożeń występujących zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny;
że w przypadku pojawienia się zagrożenia, aby zwiększyć swoje bezpieczeństwo, istotne jest postępowanie według odpowiednich reguł.
wyjaśniać, czym jest terroryzm;
opisywać metody zwalczania terroryzmu;
postępować właściwie w czasie zagrożenia terrorystycznego;
zachowywać się odpowiednio podczas akcji antyterrorystycznej.
1. Pojęcie terroryzmu
Terroryzm definiuje się jako działania pojedynczych osób lub grup usiłujących za pomocą aktów terrorystycznych wymusić na rządach państw określone ustępstwa
(por. Słownik języka polskiego).
Próbę zdefiniowania zjawiska terroryzmu podejmowały również organizacje międzynarodowe. Według Komisji Europejskiej terroryzm oznacza wszelkie celowe akty popełnione przez pojedyncze osoby lub organizacje przeciw jednemu lub kilku państwom, ich instytucjom lub ludności, w celu zastraszania oraz poważnego osłabienia lub zniszczenia struktury politycznej, gospodarczej i społecznej kraju
. Natomiast zgodnie z definicją zaproponowaną przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, terroryzm to każdy czyn popełniony przez osobę lub grupę osób z udziałem przemocy lub groźby jej użycia przeciwko państwu, jego instytucjom, ludności w ogólności lub konkretnym jednostkom, motywowanym przez separatystyczne aspiracje, ekstremistyczne koncepcje ideologiczne, fanatyzm lub irracjonalne i subiektywne czynniki, zorientowany na stworzenie klimatu terroru wśród osób publicznych, określonych jednostek lub grup w społeczeństwie bądź w całym społeczeństwie.
Powyższe definicje świadczą o braku jednego uniwersalnego wyjaśnienia zjawiska terroryzmu. Mimo to na potrzeby niniejszej lekcji warto przyjąć ogólną definicję terroryzmu przedstawioną w Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego Akademii Obrony Narodowej w Warszawie. Zgodnie z jej treścią terroryzm to teoria i praktyka określająca różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup, skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz, państw i społeczeństw określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych.
2. Rodzaje terroryzmu – terroryzm polityczny i terroryzm kryminalny
W literaturze wyróżnia się – w zależności od przyjętych kryteriów – wiele rodzajów terroryzmu. Często stosowanym rozróżnieniem jest podział na terroryzm politycznyterroryzm polityczny i terroryzm kryminalnyterroryzm kryminalny. Jak sama nazwa wskazuje, pierwszy z nich motywowany jest celami politycznymi, do których można zaliczyć:
zmianę elity rządzącej,
zmianę systemu politycznego (jego podstaw czy też struktury),
wymuszenie implementacji pewnych rozwiązań prawnych,
poszerzenie praw lub autonomii danej grupy społecznej,
oderwanie części terytorium danego państwa i założenie nowego państwa lub przyłączenie do już istniejącego.
Cechą charakterystyczną terroryzmu kryminalnego jest to, że stanowi on działanie z pobudek materialnych, a nie ideowych. Działania tego rodzaju sprowadzają się zazwyczaj do porwań dla okupu, niszczenia mienia, sabotażu czy też szantażu. Warto w tym miejscu podkreślić, że grupy uprawiające terroryzm polityczny bardzo często stosują również terroryzm kryminalny, z którego czerpią dochody przeznaczane na finansowanie działalności politycznej.
Można stwierdzić, że większość działań z zakresu terroryzmu politycznego należy do kategorii terroryzmu zbiorowego (celem ataków są w nim zbiorowości ludzkie), natomiast terroryzm kryminalny jest najczęściej wymierzony w pojedyncze osoby (terroryzm indywidualny). Dzieje się tak dlatego, że takie działanie jest łatwiejsze do zorganizowania oraz efektywniejsze, jeśli chodzi o zdobycie określonych dochodów (porywając jedną osobę, w stosunkowo nietrudny sposób można zdobyć pokaźny okup).
Zastanów się i oceń, który rodzaj terroryzmu stanowi większe zagrożenie bezpieczeństwa państwa. Uzasadnij swój wybór.
3. Wybrane organizacje terrorystyczne na świecie
Terroryzm był obecny na świecie już od najdawniejszych czasów. Skrytobójstwem, jako formą terroryzmu indywidualnego – zamachami na pojedyncze osoby zajmujące wysokie pozycje w społeczeństwie, posługiwały się już w I w. w Izraelu antyrzymskie stronnictwa zelotów i sykariuszy. Za skrytobójstwo należy uznać również udany zamach na Juliusza Cezara, przeprowadzony przez spiskowców 15 marca 44 r. p.n.e. W XIX w. metody terrorystyczne były stosowane bardzo często przez stronnictwa niepodległościowe we Włoszech, Irlandii, a także – w czasie powstania styczniowego – w Polsce. Spośród grup terrorystycznych najaktywniejszych w okresie międzywojennym (lata 1918‑1939), należy wymienić anarchistyczną hiszpańską organizację Los Solidarios, Crvenę Pravdę z Jugosławii, czy też Żelazną Gwardię z Rumunii. W okresie zimnej wojny krwawe zamachy przeprowadzały również Czerwone Brygady we Włoszech, Frakcję Czerwonej Armii (RAF) w Niemczech oraz Irlandzka Armia Republikańska (IRA) w Wielkiej Brytanii.
Dzisiejszy świat także nie jest wolny od takich zorganizowanych grup, które nie tylko jawnie przyznają się do swojej działalności, ale również przeprowadzają coraz krwawsze akcje, odbierając życie ogromnej liczbie niewinnych ludzi.
Która z organizacji terrorystycznych w Europie jest najstarsza?
Najstarszą organizacją terrorystyczną w Europie jest IRA (Irish Republican Army), która została założona w 1919 r.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DeMnXxleH
4. Zapobieganie terroryzmowi i metody jego zwalczania
Współcześnie wypracowano 4 sposoby walki z różnego rodzaju organizacjami terrorystycznymi. Warto jednak podkreślić, że żaden z nich nie jest uniwersalny – każdy ma swoje zalety oraz wady. Z tego względu wykorzystanie odpowiedniego rozwiązania powinno być poprzedzone wnikliwą analizą konkretnego przypadku.
Jedną z metod jest bezpośrednia walka zarówno z pojedynczymi terrorystami, jak i organizacjami, która może przybrać formę działań ochronnych lub ofensywnych. Pierwsze mogą być realizowane poprzez wzmacnianie ochrony zagrożonych obiektów (np. budynków rządowych i lotnisk) oraz osób (np. prominentnych polityków i wpływowych biznesmenów). Drugie natomiast mogą obejmować operacje policji lub sił zbrojnych prowadzące do aresztowania osób podejrzanych o planowanie i realizację działań terrorystycznych, rozbicia struktur organizacji terrorystycznych czy też udaremnienia zamachów. Przedsięwzięcia związane z walką bezpośrednią są działaniami wszechstronnymi. Angażują one siły policyjne, wojskowe, służby specjalne, ratownicze i pozostałe struktury państwowe, w związku z czym wymagają specjalistycznej koordynacji i dokładnego planowania.
Inne rozwiązanie polega na likwidacji przyczyn zagrożenia. Jest to niezwykle trudne, gdyż współczesny terroryzm to zjawisko bardzo skomplikowane. Niełatwo określić pobudki terrorystów – bardzo rzadko mają one charakter obiektywny (tzn. rzadko są wyraźnie obserwowalne i dotyczą np. niedemokratycznego reżimu politycznego, kryzysu gospodarczego czy też zewnętrznej agresji). U podłoża współczesnego terroryzmu często leżą radykalne poglądy terrorystów, wyznawane przez nich teorie, a niekiedy również ich zaburzenia psychiczne.
Kolejna metoda walki z terroryzmem koncentruje się na utrudnianiu terrorystom zdolności do działania. Polega na ograniczaniu i likwidacji źródeł ich finansowania, dostaw broni i materiałów wybuchowych (ilustracja 7), powstrzymywaniu propagandy oraz procesów rekrutacji nowych członków. Wydaje się, że sposób ten jest dzisiaj najczęściej wykorzystywany w odniesieniu do terroryzmu międzynarodowego.
Następny sposób to oddziaływanie na intencje terrorystów. Polega na przekonywaniu ich, aby nie podejmowali ataków, choć są w stanie je wykonać. Może przybrać formę ustępstw lub zdecydowanej polityki antyterrorystycznej. W obu przypadkach metoda ta może przynieść skutek odwrotny do zamierzonego – ustępstwa mogą być uznane za oznakę słabości i zachęcić zamachowców do realizacji ich planów (gdyż uznają oni, że osiągnięcie celów jest w takiej sytuacji bardziej prawdopodobne), a zdecydowana polityka antyterrorystyczna może zostać uznana jako przejaw wrogości i zmobilizować terrorystów do bardziej okrutnego działania.
Zidentyfikuj miejsce zamachu przedstawione poniżej i znajdź jak najwięcej informacji na temat tego wydarzenia. Jaki wpływ miało ono na politykę wewnętrzną i zagraniczną Polski? Uzasadnij odpowiedź.
5. Postępowanie w razie zagrożenia terrorystycznego
Zagrożenie terrorystycznie nie pojawia się w momencie nagłośnienia przez media zamachów, wybuchów czy innych bezpośrednich ataków na ludność cywilną. Wydarzenia te są skrupulatnie przygotowywane i właśnie na tym etapie należy upatrywać początku zagrożenia terrorystycznego.
Wszelkie przygotowania prowadzi się w tajemnicy także po to, by uzyskać element zaskoczenia i ustrzec terrorystów przed rozpoznaniem. Tylko dzięki doskonałemu wywiadowi oraz odpowiednio szybkiej reakcji można skutecznie przeciwstawić się zagrożeniu terroryzmem, dlatego w swoim bezpośrednim otoczeniu należy zwracać szczególną uwagę na:
osoby, które przez dłuższy czas obserwują, fotografują lub filmują obiekty, które mogłyby być celem zamachu (np. lotniska, stacje metra, centra handlowe lub kościoły);
częste spotkania nietypowo zachowujących się osób, organizowane w wynajętych mieszkaniach;
nagłą zmianę zachowania i stylu życia sąsiadów – w szczególności wypowiedzi, które mogą świadczyć o przyjęciu przez nich radykalnych poglądów;
nietypowe zachowania obcych ludzi (np. nieuzasadnione próby dotarcia do planów budynków czy też wynoszenie różnego rodzaju dokumentacji).
Obejrzyj film. Jakie elementy zachowania uczestników meczu oraz służb zadecydowały o powodzeniu akcji i uratowaniu życia kilkuset osób?
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Na paczątku filmu przedstawione jest ujęcie na sektor zajmowany przez kibiców, w którym pozostawiona została torba z niezidentyfikowaną zawartością. Jeden z kibiców postanowił poinformować pracownika ochrony stadionu. W dalesz częsci filmu zostają powiadomione odpowiednie służby oraz następuje ewakuacja wszystkich obecnych na stadionie. Do działania przystępują odpowiednie służby, które przy pomocy odpowiednich narzędzi wynoszą z obiektu podejrzaną paczkę. W końcowym fragmencie fimlu następuje bezpieczna detonacja ładunku wybuchowego znajdującego się w paczce.
Jak już wspomniano, ataki terrorystyczne prygotowywane są w tajemnicy. Ich bezpośrednim celem są najczęściej lokalizacje, gdzie znajduje się duża liczba ludzi, np.: galerie handlowe, środki transportu publicznego czy obiekty, w których odbywają się imprezy masowe. Znajdując się w takich miejscach, należy zwracać szczególną uwagę na oznaki wskazujące na bezpośrednie zagrożenie atakiem terrorystycznym, którymi są:
podejrzane lub nietypowo zachowujące się osoby (np. zdenerwowane bez wyraźnej przyczyny, próbujące zostawić pakunki w miejscach publicznych),
przedmioty pozostawione bez opieki w miejscach publicznych (np. teczki, paczki i pakunki),
samochody (zwłaszcza furgonetki) pozostawione poza wyznaczonymi miejscami lub bardzo blisko skupiska ludzi.
Podejrzanych przedmiotów (przesyłek lub pakunków) nie wolno dotykać ani przemieszczać.
W przypadku dostrzeżenia niepokojących oznak nie powinno się podejmować samodzielnie żadnych działań. Należy stosować się do następujących reguł:
trzeba powiadomić odpowiednie służby (policję, straż miejską, straż pożarną) lub administratora danego obiektu;
nie należy rozpowszechniać informacji o podejrzeniu – może ona spowodować niepotrzebną panikę;
nie powinno się próbować obezwładnić lub prowokować podejrzanych osób (należy je dyskretnie obserwować i starać się zapamiętać jak najwięcej szczegółów dotyczących ich wyglądu i zachowania).
Zgłaszając informację o zagrożeniu, należy podać następujące dane:
swoje imię i nazwisko oraz numer telefonu,
rodzaj zagrożenia i wskazujące na nie przesłanki (podejrzane osoby, pozostawiony bez opieki pakunek, uzyskana informacja),
adres zagrożonego obiektu lub miejsca oraz możliwie dokładny opis zarówno podejrzanych osób, jak i innych przesłanek wskazujących na zagrożenie.
Jedną z metod działania terrorystów jest branie zakładników. Zakładnikiem może stać się każda przypadkowa osoba. Jeżeli znajdziesz się w takiej sytuacji, należy postępować według następujących reguł:
jeżeli było słychać strzały w miejscu, gdzie się znajdujesz – nie uciekaj, przyjmij (jeżeli to możliwe) pozycję leżącą za najbliższą osłoną (biurkiem, szafą itp.),
unikaj dłuższego kontaktu wzrokowego z terrorystą – to wzbudza agresję,
nie odwracaj się do niego tyłem,
stosuj się do poleceń terrorystów, ale nie wykonuj gwałtownych ruchów,
nie prowokuj terrorystów (nie obrażaj ich ani nie używaj obraźliwych zwrotów),
staraj się zwrócić uwagę terrorystów, że mają do czynienia z człowiekiem, a nie przedmiotem,
staraj się zachować spokój i nie panikuj – znajdź postawę pośrednią pomiędzy agresją, pasywnością i uległością,
pytaj o pozwolenie dotyczące, np. pójścia do toalety, wstania czy otworzenia torby,
na żądanie terrorystów oddaj im przedmioty osobiste,
pamiętaj, że wśród pozostałych zakładników może znajdować się wtyczka – osoba współpracująca z terrorystami,
nie blokuj drogi ucieczki terrorystów,
staraj się zapamiętać jak najwięcej szczegółów dotyczących porywaczy i otoczenia – informacje te mogą być pomocne odpowiednim służbom.
W niektórych przypadkach odpowiednie służby mogą zdecydować się na zorganizowanie operacji antyterrorystycznej w celu eliminacji zagrożenia. Wówczas:
nie uciekaj z miejsca zdarzenia, nie wykonuj gwałtownych ruchów, gdyż możesz zostać uznany za terrorystę;
połóż się na podłodze, spróbuj znaleźć najbliższą osłonę, trzymaj ręce z otwartymi dłońmi najlepiej na wysokości głowy;
nie próbuj pomagać terrorystom ani ich atakować;
słuchaj poleceń i instrukcji grupy antyterrorystycznej;
podporządkuj się działaniom grupy antyterrorystycznej, nawet jeśli będą gwałtowne;
nie zadawaj pytań i nie zajmuj grupy;
nie trzyj oczu w przypadku użycia granatów łzawiących;
po usłyszeniu odpowiedniego polecenia opuść miejsce jak najszybciej, nie zatrzymuj się np. w celu zabrania rzeczy osobistych;
odpowiadaj na pytania funkcjonariuszy i bądź przygotowany na to, że możesz zostać potraktowany jako potencjalny terrorysta (podczas operacji twoja tożsamość nie zostanie potwierdzona);
zachowuj spokój – choć interwencja wywołuje panikę, zamieszanie i szok wśród zakładników, to jednak wszystkie czynności wykonywane przez grupę antyterrorystyczną mają na celu ich bezpieczeństwo.
Przykład takiej operacji, która miała miejsce w czasie ćwiczenia Kryzys‑15 we Wrocławiu, prezentuje poniższy film.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Na teren szkoły wchodzą uzbrojeni w karabiny mężczyźni, którzy biorą zakładników. Mężczyzna rani kilka osób i bierze zakładników. Przyjeżdżają służby ratownicze (pogotowie, policja). Mężczyźni nie dopuszczają do budynku nikogo - nie dopuszczają służb medycznych, aby pomogły rannym, ani pierwszych policjantów, którzy również zostają postrzeleni. Zaczynają się negocjacje - policyjni negocjatorzy próbują nawiązać z nim kontakt. Po pierwszej turze negocjacji mężczyzna łagodnieje - zezwala służbom medycznym na zabranie osób rannych i udzieleni im pierwszej pomocy. W następnej turze policyjni negocjatorzy próbują uzyskać zgodę na uwolnienie reszty zakładników. Nie wiadomo dlaczego mężczyzna staje się znów agresywny, odrzuca negocjacje i mówi, że nikogo nie wypuści. Widać wnętrze szkoły, nastolatkowie zachowujący się zgodnie z regułami zachowania (tzn. leżą milczą na podłodze twarzą do dołu). Policyjni antyterroryści rozważają możliwość wkroczenia i zatrzymania mężczyzny. Widać zgrupowanie antyterrorystów uzbrojonych i wyposażonych w ubrania ochronne (kamizelki, hełmy itp.). Kolejna scena - widać dyskusje w sztabie dowodzenia akcją - brane są pod uwagę różne warianty akcji. Widać wnętrze szkoły, terrorysta chodzi nerwowo po sali, dzieci wciąż cierpliwie lezą na podłodze. Antyterroryści uzbrojeni w tarcze i karabin, wyposażeni w kamizelki hełmy grupują się przy bocznym wejściu do szkoły i wchodzą pomału do budynku. Formacja idzie w kierunku sali, gdzie znajdują się zakładnicy i terrorysta. Rzucony zostaje granat dymny, rozpoczyna się akcja w zaciemnieniu dymnym słychać strzały, krzyk mężczyzny, hasła ostrzegawcze antyterrorystów. Scena z zewnątrz budynku. Drzwi główne się otwierają, antyterroryści wyprowadzają terrorystę i wypuszczają dzieci. Podbiegają do nich służby medyczne i ratownicze, zaczyna się udzielanie pomocy. Scena, gdy dzieci siedzą przed budynkiem, rozmawiają z rodzicami, jest im udzielana pomoc psychologa i służb medycznych. Filmik kończy się na scenie, gdy terrorysta zostaje wsadzony do wozu policyjnego, zamykają się drzwi i wóz odjeżdża.
Podsumowanie
Nie istnieje jedna uniwersalna definicja terroryzmu. Zarówno naukowcy, jak i organizacje międzynarodowe przedstawiają różnorodne koncepcje wyjaśniające to zjawisko.
Ogólnie przyjąć można, że terroryzm to teoria i praktyka obejmująca różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup. Skutkują one naruszeniem istniejącego porządku prawnego i są podejmowane w celu wymuszenia na władzach, państw i społeczeństw określonych zachowań i świadczeń, często godzących w dobro osób postronnych.
Wyróżnia się terroryzm polityczny i kryminalny. Jak sama nazwa wskazuje, pierwszy motywowany jest celami politycznymi, zaś drugi pobudkami materialnymi.
Współcześnie wypracowano kilka sposobów walki z terroryzmem, jednak żaden z nich nie jest uniwersalny i każdy ma swoje zalety oraz wady. Z tego względu wykorzystanie danego sposobu powinno być poprzedzone wnikliwą analizą przypadku, w którym dany sposób ma być zastosowany.
Zagrożenie terrorystyczne jest niezwykle niebezpieczne. Dlatego też w celu jego uniknięcia oraz minimalizacji rezultatów działań terrorystycznych istotne jest odpowiednie postępowanie zarówno przed wystąpieniem zagrożenia, jak i w jego trakcie.
Na podstawie źródeł internetowych, książkowych oraz swojej własnej wiedzy napisz krótkie wypracowanie rozstrzygające problem, czy Polska może stać się celem ataków terrorystycznych.
Słowniczek
teoria określająca różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup, skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz, państw i społeczeństw określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych
działania o charakterze terrorystycznym podejmowane z pobudek materialnych, a nie ideowych, przybierające zazwyczaj formę porwań dla okupu, niszczenia mienia, sabotażu czy też szantażu
działania o charakterze terrorystycznym podejmowane dla celów politycznych, takich jak zmiana elity rządzącej, zmiana systemu politycznego (jego podstaw lub też struktury), wymuszenie implementacji pewnych rozwiązań prawnych, poszerzenie praw bądź autonomii danej grupy społecznej, czy też oderwanie części terytorium danego państwa i założenie nowego państwa lub przyłączenie do już istniejącego
Zadania
Połącz nazwy typów terroryzmu z odpowiednimi opisami.
Skierowany wyłącznie w pojedyncze osoby., Skierowany w zbiorowości ludzkie., Nakierowany na wzbogacenie., Jego celem może być np. poszerzenie praw lub autonomii danej grupy społecznej.
| terroryzm polityczny | |
| terroryzm kryminalny | |
| terroryzm indywidualny | |
| terroryzm zbiorowy |
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Hamas to organizacja terrorystyczna, która dąży do unicestwienia państwa Izrael oraz stworzenia niepodległego państwa palestyńskiego. | □ | □ |
| ETA walczy o niepodległość Katalonii. | □ | □ |
| Hezbollah to libańska partia polityczna islamskich szyitów, przez część państw świata uważana za organizację terrorystyczną. | □ | □ |
| W okresie międzywojennym (1918-1939) bardzo aktywną organizacją terrorystyczną była „Crvena Pravda” z Jugosławii. | □ | □ |
| Organizatorem zamachu na World Trade Center z 11 września 2001 roku była IRA. | □ | □ |
| Prawdziwa IRA, choć posiada podobną nazwę, nie nawiązuje do celów i tradycji Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). | □ | □ |
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Oddziaływanie na intencje terrorystów może przybrać formę ustępstw lub zdecydowanej polityki antyterrorystycznej. | □ | □ |
| Terroryzm kryminalny to działania wymierzone zazwyczaj w duże skupiska ludzi. | □ | □ |
| Najczęściej wykorzystywaną metodą zwalczania terroryzmu międzynarodowego jest ograniczanie i likwidacja źródeł finansowania terrorystów. | □ | □ |
| Działania ochronne w walce z terrorystami koncentrują się wokół operacji policyjnych i sił zbrojnych, których celem jest aresztowanie osób podejrzanych o planowanie i realizację działań terrorystycznych. | □ | □ |
Wskaż zasady postępowania, jakimi powinna się kierować osoba będąca zakładnikiem terrorystów.
- Jeżeli było słychać strzały - nie uciekaj, przyjmij (jeżeli to możliwe) pozycję leżącą za najbliższą zasłoną.
- Stosuj się do poleceń terrorysty.
- Przed wykonaniem jakiejkolwiek czynności zawsze pytaj o pozwolenie.
- Nie prowokuj terrorystów.
- Miej stały kontakt wzrokowy z terrorystą.
- Zachowuj się swobodnie.
- Nawiąż rozmowę z terrorystą i uświadom mu, że postępuje w sposób niewłaściwy.
- Chroń swoje przedmioty osobiste (np. dokumenty) i nie oddawaj ich terrorystom.
- W dyskretny sposób zablokuj terrorystom drogę ucieczki.