Postępowanie wobec zagrożeń w czasie wojny
To, że w trakcie konfliktów zbrojnych walkę prowadzą głównie siły zbrojne zaangażowanych stron, nie oznacza, że ludność cywilna jest wolna od zagrożeń. Ze względu na sposób prowadzenia działań wojennych oraz środki walki w nich stosowane, zdrowie i życie ludności cywilnej jest narażone na rozmaite niebezpieczeństwa – pomimo ochrony zapewnianej przez przepisy prawa międzynarodowego.
jakie są rodzaje wojen i konfliktów zbrojnych;
że nie każdy konflikt zbrojny jest wojną, ale każda wojna jest konfliktem zbrojnym;
jaka broń może być wykorzystywana w konfliktach zbrojnych.
przedstawiać prawidłowe postępowanie ludności na terenach rażenia bronią konwencjonalną i masowego rażenia;
charakteryzować etatowe indywidualne środki ochrony przed skażeniami;
tworzyć zastępcze indywidualne środki ochrony z łatwo dostępnych materiałów;
wymieniać i opisywać zbiorowe środki ochrony przed bronią konwencjonalną;
opisywać znaczenie i rolę zastępczych budowli ochronnych.
1. Prawnomiędzynarodowa ochrona ludności cywilnej
Zgodnie z przepisami międzynarodowego prawa humanitarnegomiędzynarodowego prawa humanitarnego (prawa konfliktów zbrojnych) ludność cywilna podczas działań wojennych powinna podlegać szczególnej ochronie. Taki stan rzeczy wymuszają postanowienia podpisanej 12 sierpnia 1949 r. IV konwencji genewskiej o ochronie osób cywilnych podczas wojny. Zgodnie z jej treścią, na strony uczestniczące w konflikcie nakłada się odpowiednie zakazy i zobowiązania. Są to m.in.:
zakaz zmuszania lub nakłaniania osób cywilnych do służby wojskowej w siłach zbrojnych przeciwnika;
zakaz przymusowego przesiedlania ludności cywilnej z terytoriów okupowanych;
zakaz deportacji lub przesiedlania własnej ludności cywilnej na terytorium okupowane;
zakaz dokonywania rabunków i brania zakładników;
obowiązek zapewnienia ludności cywilnej tzw. minimum egzystencji, czyli warunków bytowych i wyżywienia niezbędnych do przetrwania;
obowiązek traktowania ludności cywilnej w sposób humanitarny;
obowiązek niesienia pomocy osobom jej potrzebującym;
obowiązek poszanowania dóbr i urządzeń niezbędnych do przetrwania ludności cywilnej;
obowiązek poszanowania godności, honoru, praw rodziny, przekonań, praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów ludności cywilnej.
Więcej informacji o międzynarodowym prawie humanitarnym można znaleźć tutajtutaj.
2. Postępowanie ludności w obszarze rażenia bronią konwencjonalną
Pomimo objęcia ludności cywilnej ochroną prawną, każdy konflikt zbrojny oraz wojna stanowią dla niej duże zagrożenie. Dlatego też w trakcie działań wojennych niezbędne jest postępowanie zgodnie z zasadami, których przestrzeganie może zmniejszyć negatywny wpływ tych zagrożeń. Reguły te odnoszą się do dwóch sytuacji – przebywania w rejonie rażenia bronią konwencjonalną oraz znajdowania się na terenie zagrożonym atakiem bronią masowego rażenia.
Reguły zachowania w sytuacji zagrożenia w obszarze rażenia bronią konwencjonalną
Zachowaj spokój, nie wywołuj paniki i cały czas postępuj ze szczególną ostrożnością.
Podporządkuj się poleceniom służb mundurowych i władz cywilnych oraz współpracuj z nimi.
Nie prowokuj napastników i osób wyposażonych w broń.
Jeżeli znajdujesz się na wolnej przestrzeni (terenie odkrytym), udaj się natychmiast do obiektów zapewniających osłonę (schronów lub ukryć).
Wykorzystuj elementy otoczenia (mury, krzaki) jako tymczasowe ukrycie oraz do osłony przed środkami rażenia.
Uważaj na niewybuchy oraz elementy zniszczonej infrastruktury.
Jeżeli znajdujesz się na otwartej przestrzeni i nie możesz dostać się do obiektów zapewniających osłonę, przyjmij pozycję leżącą i daj wyraźny sygnał (nie zachowując się gwałtownie), że nie bierzesz udziału w walce.
Po zagwarantowaniu sobie niezbędnego bezpieczeństwa odnajdź służby ratunkowe i - ewentualnie - służby bezpieczeństwa; jeżeli jest to niemożliwe, odszukaj osoby pozostające w podobnej sytuacji.
Jeżeli nie dysponujesz informacją o tym, gdzie przebywają służby ratunkowe (bezpieczeństwa), i znajdujesz się w grupie osób, pomóż wybrać lidera/liderów tej grupy, którzy wezmą odpowiedzialność za jej zorganizowanie i kierowanie nią.
W ramach możliwości zorganizujcie samopomocsamopomoc – wykorzystajcie umiejętności osób z waszego grona i spożytkujcie je dla wspólnego dobra.
Jeżeli w grupie znajdują się osoby poszkodowane i ranne, udzielcie im niezbędnej pomocy oraz zagwarantujcie opiekę; jeżeli sytuacja będzie na to pozwalała, postarajcie się skontaktować z odpowiednimi służbami.
Wyobraź sobie, że nikogo prócz ciebie nie ma w domu, a w pobliżu słychać strzały świadczące o użyciu broni konwencjonalnej. Jak się zachowasz – wyjdziesz na zewnątrz czy zostaniesz w domu? Uzasadnij odpowiedź.
3. Postępowanie ludności na terenie zagrożonym działaniem broni masowego rażenia
W rejonach zagrożonych rażeniem broni ABC należy przestrzegać zasad, dzięki którym możliwe jest zmniejszenie negatywnego jej wpływu.
Niezależnie od tego, jakiego rodzaju BMR może zostać użyta na danym obszarze, należy możliwie najszybciej udać się do schronów i ukryć, zachowując przy tym spokój i nie poddając się panicepanice. W przypadku ogłoszenia alarmu o możliwym zastosowaniu broni jądrowej w miarę dobrym schronieniem może okazać się gruba betonowa ściana, która pomaga uchronić się m.in. przed falą uderzeniową. Należy także pamiętać, że po zastosowaniu broni jądrowej i ustaniu jej natychmiastowych czynników rażenia (pojawiających się bezpośrednio po jej użyciu), największe zagrożenie życia ludzkiego stanowi skażenie radioaktywne, które można zminimalizować, jak najszybciej opuszczając teren skażony. Należy zwrócić przy tym uwagę, aby nie wzniecać pyłu oraz kurzu, a zimą nie wnosić śniegu do pomieszczeń nieskażonych. Nie wolno brać do rąk żadnych przedmiotów, opierać się o budynki oraz drzewa, a ponadto należy omijać wszystkie kałuże. Na terenie skażonym nie wolno pić wody ani spożywać żywności, co do których istnieje podejrzenie, że zostały zanieczyszczone. Należy zastosować indywidualne środki ochronneindywidualne środki ochronne (etatoweetatowe lub zastępczezastępcze) i zwracać uwagę na to, aby nie zabrudzić odsłoniętych części ciała.
Jeżeli budynki, w których się znajdujesz, nie oddzielają cię od skażonego powietrza lub jeśli nie są wyposażone w urządzenia filtracyjne, a w walce użyto broni chemicznej, należy zastosować indywidualne środki ochrony dróg oddechowych. W przypadku zagrożenia powinno się bezwzględnie słuchać komunikatów przekazywanych przez służby ratunkowe lub służby bezpieczeństwa i do chwili odwołania alarmu lub zarządzenia ewakuacji pozostać w miejscu schronienia. Jeżeli jednak z przekazywanych informacji będzie wynikało, że można opuścić schronienie, należy jak najszybciej oddalić się w kierunku wskazanym przez służby, gdzie zostaną przeprowadzone zabiegi sanitarnezabiegi sanitarne i specjalnespecjalne. Pamiętaj, aby zwrócić uwagę na kierunek wiatru i poruszać się prostopadle do niego, cały czas stosując się do poleceń zawartych w przekazywanych komunikatach.
W przypadku ataku z użyciem broni biologicznej władze wyznaczają rejon skażenia i oddzielają go od otoczenia. Również osoby znajdujące się w wyznaczonym obszarze zostają odizolowane i poddane kwarantannie. Ich podstawowym obowiązkiem jest bezwzględne podporządkowanie się komunikatom przekazywanym przez odpowiednie służby oraz:
ścisłe przestrzeganie zasad higieny,
wykonywanie wskazanych czynności profilaktycznych,
poddanie się zabiegom sanitarnym,
niespożywanie zapasów żywności i wody, które mogły ulec zakażeniu.
Osoby znajdujące się poza rejonem wyizolowanym nie powinny się do niego pod żadnym pozorem zbliżać. Warto pamiętać również o tym, że w przypadku ataku z użyciem broni biologicznej możesz stać się bezpośrednim jego świadkiem lub też uczestnikiem. Jeżeli tylko zaobserwujesz u siebie lub bliskich niepokojące, szybko rozprzestrzeniające się na inne osoby objawy chorobowe (np. gorączkę), zgłoś się do służb medycznych.
4. Ewakuacja III stopnia
Z uwagi na uwarunkowania związane z rodzajem i skalą zagrożenia 17 października 2008 r. Szef Obrony Cywilnej Kraju przedstawił wytyczne w sprawie zasad ewakuacji ludności, zwierząt i mienia na wypadek masowego zagrożenia. Wyróżniono 3 rodzaje ewakuacji: I, II i III stopnia. Ewakuację III stopnia przeprowadza się na wypadek zagrożenia wojennego. Polega ona na uprzednio przygotowanym (w ramach planu obrony cywilnejplanu obrony cywilnej) przemieszczeniu ludności, zwierząt i mienia podczas stanu podwyższonej gotowości obronnej państwa. Przygotowanie ewakuacji III stopnia obejmuje następujące warianty:
organizację ewakuacji z przewidywanych rejonów (miejsc) działań operacyjnych Sił Zbrojnych;
organizację ewakuacji ludności, która wyrazi chęć opuszczenia obszarów potencjalnie zagrożonych prowadzeniem działań militarnych.
Decyzję o przeprowadzeniu ewakuacji III stopnia podejmują terenowe organy obrony cywilnej lub organy wojskowe (w strefie bezpośrednich działań wojennych), we współdziałaniu z organami obrony cywilnej.
Wyobraź sobie, że przebywając wraz z młodszą siostrą w domu, słyszysz alarm i wychodzisz na zewnątrz zorientować się, co się dzieje. Od sąsiada dowiadujesz się, że prezydent miasta zarządził ewakuację całej twojej dzielnicy. Gdzie będziesz szukać informacji na ten temat i jakie podejmiesz działania w zaistniałej sytuacji? Opisz swoje postępowanie.
5. Indywidualne środki ochrony
Opisując reguły postępowania ludności na terenie zagrożonym działaniem broni masowego rażenia, wspominaliśmy o konieczności użycia indywidualnych środków ochronnychindywidualnych środków ochronnych, które ogólnie można podzielić na etatoweetatowe i zastępczezastępcze.
Etatowe indywidualne środki ochrony przed skażeniami należą do wyposażenia sił zbrojnych, służb ratowniczych, formacji obronnych, zakładów przemysłowych oraz innych wyspecjalizowanych jednostek. Można je podzielić na:
środki ochrony dróg oddechowych,
środki ochrony skóry.
Podstawowymi środkami ochrony dróg oddechowych są przede wszystkim maski przeciwgazowe, które można podzielić na maski filtracyjne (ich działanie polega na oczyszczaniu skażonego powietrza w momencie jego przepływu przez różnego rodzaju filtry i pochłaniacze) i maski izolacyjne (izolują drogi oddechowe, oczy i twarz od środowiska).
Do środków ochrony skóry zalicza się natomiast:
filtracyjną odzież ochronną (Zestaw FOO‑1),
odzież ochronną OP‑1M,
jednoczęściowy lekki strój ochronny L‑2,
lekką odzież ochronną L‑1.
Zastępcze środki ochrony przed skażeniami nie chronią przed działaniem bojowych środków trującychbojowych środków trujących, ale w razie wystąpienia zagrożenia mogą zabezpieczyć organizm przed szkodliwymi substancjami chemicznymi, niebezpiecznymi mikroorganizmami chorobotwórczymi oraz pyłem promieniotwórczym. Dzieli się je również na środki chroniące drogi oddechowe oraz środki ochrony skóry.
Do zastępczych środków chroniących drogi oddechowe zalicza się m.in:
różnego rodzaju tampony,
opaski tkaninowe,
półmaski przeciwpyłowe,
półmaski ochronnepółmaski ochronne,
jednorazowe maski chirurgicznejednorazowe maski chirurgiczne.
Jako zastępcze środki ochrony skóry można zastosować m.in.:
fartuchy ochronne wykonane z gumy, tkanin impregnowanych, skóry i tworzyw sztucznych,
wszelkiego rodzaju płaszcze i peleryny przeciwdeszczowe (najlepiej z gumy, tkaniny podgumowanej, płótna impregnowanego, tworzyw sztucznych lub folii),
kombinezony skórzane,
ubiory z folii metalizowanej,
buty i kalosze gumowe lub z tworzyw sztucznych,
wysokie buty skórzane i z tworzyw sztucznych,
okulary ochronne (narciarskie, przemysłowe, motocyklowe, wodne),
nakrycia głowy wykonane z gumy, skóry lub z tworzyw sztucznych,
rękawice skórzane lub wykonane z materiałów syntetycznych.
6. Zbiorowe środki ochrony
Oprócz indywidualnych istnieją także zbiorowe środki ochronyzbiorowe środki ochrony, czyli schronyschrony i ukryciaukrycia. Są to budowle ochronne, których konstrukcja zabezpiecza ludność, zwierzęta oraz cenne dobra przed różnego rodzaju niebezpieczeństwami: bojowymi środkami trującymi, toksycznymi środkami przemysłowymi, innymi szkodliwymi substancjami chemicznymi, mikroorganizmami chorobotwórczymi, pyłem promieniotwórczym, promieniowaniem, uderzeniami broni masowego rażenia oraz atakami bronią konwencjonalną.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DWcV1HpUX
Specjalnie przygotowana piwnica może stanowić ukrycie zapewniające krótkotrwałą ochronę przed czynnikami rażenia bronią konwencjonalną oraz BMR. Jakie działania należy podjąć, by przygotować takie pomieszczenie do pełnienia przez nie funkcji zbiorowego środka ochrony? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Podsumowanie
Zgodnie z przepisami międzynarodowego prawa humanitarnego, ludność cywilna podczas działań wojennych powinna podlegać szczególnej ochronie. Taki stan rzeczy wymuszają postanowienia podpisanej 12 sierpnia 1949 r. IV konwencji genewskiej o ochronie osób cywilnych podczas wojny
Pomimo ochrony ludności cywilnej każdy konflikt zbrojny oraz wojna stanowią dla niej poważne zagrożenie. Dlatego też w trakcie działań wojennych niezbędne jest postępowanie zgodnie z zasadami, których przestrzeganie może zmniejszyć negatywny wpływ zagrożeń.
Przebywając w rejonach rażenia bronią konwencjonalną lub BMR, przede wszystkim zadbaj o własne bezpieczeństwo. Jeśli masz taką możliwość – udziel pomocy osobom jej potrzebującym.
Ewakuację III stopnia przeprowadza się w sytuacji zagrożenia wojennego. Polega ona na uprzednio przygotowanym przemieszczeniu ludności, zwierząt i mienia podczas stanu podwyższonej gotowości obronnej państwa.
Indywidualne środki ochronne można ogólnie podzielić na etatowe i zastępcze. Oba typy dzielą się również na środki ochrony dróg oddechowych i środki ochrony skóry.
Etatowe indywidualne środki ochrony przed skażeniami należą do wyposażenia sił zbrojnych, służb ratowniczych, formacji obronnych, zakładów przemysłowych oraz innych wyspecjalizowanych jednostek. Zapewniają pełną ochronę przed działaniem wielu szkodliwych substancji, w tym BŚT.
Zastępcze środki ochrony przed skażeniami nie chronią przed działaniem bojowych środków trujących, ale w razie wystąpienia zagrożenia mogą zabezpieczyć organizm przed szkodliwymi substancjami chemicznymi, niebezpiecznymi mikroorganizmami chorobotwórczymi oraz pyłem promieniotwórczym.
Oprócz indywidualnych istnieją także zbiorowe środki ochrony – schrony i ukrycia. Są to budowle ochronne, których konstrukcja zabezpiecza ludność, zwierzęta oraz cenne dobra przed szeregiem różnych niebezpieczeństw.
Wykonaj z materiałów dostępnych w domu i zaprezentuj na następnej lekcji zastępcze indywidualne środki ochronne.
Słowniczek
specjalne środki przeznaczone do zabezpieczenia organizmu przed konkretnymi skażeniami i zakażeniami; należą do wyposażenia sił zbrojnych, służb ratowniczych, formacji obronnych, zakładów przemysłowych oraz innych wyspecjalizowanych jednostek
środki przeznaczone do indywidualnego zabezpieczenia całej powierzchni ciała lub jego części (np. dróg oddechowych i oczu) przed działaniem szkodliwych substancji chemicznych, niebezpiecznymi mikroorganizmami oraz pyłem promieniotwórczym
sytuacja wywołana działaniem sił natury, awariami technicznymi bądź innymi zdarzeniami, która stwarza możliwość utraty zdrowia, życia ludzkiego lub wystąpienia szkody w mieniu i środowisku; charakteryzuje się dużym obszarem objętym zagrożeniem i/lub dużą liczbą zagrożonych osób
obszary, na których w danym czasie nie występują zagrożenia życia i zdrowia ludzi, zwierząt oraz środowiska i mienia
element prawa międzynarodowego publicznego odnoszący się do sposobów prowadzenia konfliktów zbrojnych i dzięki odpowiednim przepisom chroniący uczestników oraz ofiary tych konfliktów
pomoc organizowana we własnym zakresie, tzn. bez oczekiwania na wsparcie instytucjonalne, np. pomoc sąsiedzka
budowla ochronna, która charakteryzuje się wysoką wytrzymałością konstrukcji, zapewniającą ochronę ludności (w liczbie od ok. 50 do 300 osób) przed działaniem broni masowego rażenia, broni konwencjonalnej, a także niebezpiecznych środków chemicznych i biologicznych; ponadto zawiera on wyposażenie umożliwiające przetrwanie w dłuższych okresach czasu
miejsca, rejony, obszary, w których występują zagrożenia życia lub zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska i mienia, spowodowane przez naturalne katastrofy, awarie techniczne lub inne zagrożenia
budowla ochronna, która zapewnia krótkotrwałą ochronę przed czynnikami rażenia broną konwencjonalną, pyłem promieniotwórczym, bojowymi środkami trującymi i toksycznymi środkami przemysłowymi; przygotowuje się je w dostosowanych do tego celu piwnicach, podpiwniczeniach; ponadto ukrycia można również odnaleźć w budynkach użyteczności publicznej, np. w szkołach i urzędach
zespół czynności mających na celu usunięcie środków skażających, zakażających i promieniotwórczych z powierzchni ciała człowieka
zespół czynności polegających na usuwaniu szkodliwych substancji chemicznych, niebezpiecznych mikroorganizmów oraz pyłu promieniotwórczego z powierzchni znajdujących się w otoczeniu człowieka
środki ochrony wykonane z szeroko dostępnych i na co dzień wykorzystywanych materiałów; nie chronią przed działaniem BŚT, ale w razie wystąpienia zagrożenia mogą zabezpieczyć organizm przed szkodliwymi substancjami chemicznymi, niebezpiecznymi mikroorganizmami chorobotwórczymi oraz pyłem promieniotwórczym
budowle ochronne, których konstrukcja zabezpiecza ludność, zwierzęta oraz cenne dobra przed całym szeregiem niebezpieczeństw: bojowymi środkami trującymi, toksycznymi środkami przemysłowymi, innymi szkodliwymi substancjami chemicznymi, mikroorganizmami chorobotwórczymi, pyłem promieniotwórczym, promieniowaniem, uderzeniami broni masowego rażenia oraz atakami bronią konwencjonalną
Zadania
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Strony uczestniczące w konflikcie nie mogą zmuszać lub nakłaniać osób cywilnych do służby wojskowej w siłach zbrojnych przeciwnika. | □ | □ |
| Strony uczestniczące w konflikcie mogą przymusowo przesiedlić ludność cywilną z terytoriów okupowanych. | □ | □ |
| Strony uczestniczące w konflikcie mają bezwzględny zakaz dokonywania rabunków i brania zakładników. | □ | □ |
| Strony uczestniczące w konflikcie mają obowiązek zapewnić ludności cywilnej minimum egzystencji - minimalne warunki bytowe i wyżywienie. | □ | □ |
| Strony uczestniczące w konflikcie nie są zobligowane do niesienia pomocy osobom potrzebującym. | □ | □ |
| Strony uczestniczące w konflikcie nie są zobligowane do dbania o urządzenia niezbędne dla przetrwania ludności cywilnej. | □ | □ |
| Strony uczestniczące w konflikcie mogą deportować lub przesiedlić własną ludność cywilną na terytoria okupowane. | □ | □ |
| Strony uczestniczące w konflikcie mają obowiązek traktowania ludności cywilnej w sposób humanitarny. | □ | □ |
| Strony uczestniczące w konflikcie mają obowiązek poszanowania godności, honoru, praw rodziny, przekonań, praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów ludności cywilnej. | □ | □ |
Wskaż właściwe sposoby zachowania się w rejonach rażenia bronią konwencjonalną.
- Należy zachować spokój i nie wywoływać paniki.
- Trzeba podporządkować się poleceniom służb mundurowych i władz cywilnych oraz współpracować z nimi.
- Należy udać się natychmiast do obiektów zapewniających osłonę.
- Można wykorzystywać elementy otoczenia jako tymczasowe ukrycie oraz do osłony przed środkami rażenia.
- Należy uważać na niewybuchy oraz elementy zniszczonej infrastruktury.
- Powinno się postępować jak najszybciej, bez należytej ostrożności.
- Powinno się (w miarę możliwości) zorganizować samopomoc.
- Należy stać w bezruchu i nie zwracać na siebie uwagi. Szczególnie, jeśli znajdujesz się na otwartej przestrzeni i niemożliwe jest przemieszczenie się do obiektów zapewniających osłonę.
- Należy npozostać w miejscu i nie zwracać na siebie uwagi. Szczególnie po zagwarantowaniu sobie niezbędnego bezpieczeństwa.
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Niezależnie od tego, jakiego rodzaju BMR może zostać użyta na danym obszarze, należy możliwie najszybciej udać się do schronów i ukryć, zachowując przy tym spokój i nie poddając się panice. | □ | □ |
| Na terenie skażonym można bez obaw pić wodę i spożywać żywność. | □ | □ |
| W przypadku użycia broni jądrowej schronienie m.in. przed falą uderzeniową zapewnić może gruba betonowa ściana. | □ | □ |
| Po zastosowaniu broni jądrowej i ustaniu jej natychmiastowych czynników rażenia należy jak najszybciej opuścić teren skażony. | □ | □ |
| W przypadku informacji o użyciu broni chemicznej należy poruszać się zgodnie z kierunkiem wiatru. | □ | □ |
| W przypadku użycia broni biologicznej osoby spoza rejonu skażenia mogą swobodnie kontaktować się z osobami znajdującymi się w nim. | □ | □ |