1. Pojęcie wojny i konfliktu zbrojnego

Wojny i konflikty zbrojne są od dłuższego czasu intensywnie badane przez przedstawicieli wielu różnych dyscyplin naukowych. Wszyscy oni zgodnie podkreślają, że choć można wykazać wiele cech wspólnych tych zjawisk, to wojna i konflikt zbrojny nie są pojęciami tożsamymi. Konflikt zbrojny jest pojęciem szerszym i o ile można przyjąć, że każda wojna jest konfliktem zbrojnym, o tyle niepoprawne jest nazywanie każdego konfliku zbrojnego wojną.

Mianem konfliktu zbrojnego określa się walkę stron o różnym statusie prawnomiędzynarodowym, przebiegającą z użyciem sił zbrojnych, podczas której:

• co najmniej jedna z walczących stron angażuje do walki regularne siły wojskowe lub oddziały policyjno‑wojskowe;

• strony uczestniczące w konflikcie są zorganizowane według konkretnego schematu i prowadzą planowe działania (jednak stopień organizacji oraz planowania nie musi być wysoki);

• działania zbrojne toczą się przez pewien czas, tworząc swego rodzaju chronologię konfliktu i pozwalając na wyszczególnienie jego etapów lub faz;

• intensywność działań zbrojnych jest na tyle wysoka, że nie można uznać konfliktu za incydent;

• konsekwencją danego konfliktu jest duża liczba ofiar.

Omawiając pojęcie wojny, dość powszechnie przyjmuje się definicję wypracowaną na gruncie prawa międzynarodowego publicznegoPrawo Międzynarodowe Publiczneprawa międzynarodowego publicznego, według której wojna to stan stosunków między państwami następujący po zerwaniu przez nie stosunków pokojowych i przejściu w stan wojny. Podkreśla się jednocześnie, że uznanie danego stanu stosunków międzynarodowych za wojnę może nastąpić tylko wówczas, gdy:

• stronami konfliktu są państwa,

• przejście do stanu wojny nastąpiło po jej wypowiedzeniu,

• doszło do zerwania stosunków dyplomatycznych,

• zakończeniem konfliktu jest zawarcie traktatu pokojowego, który oznacza rozpoczęcie stosunków pokojowych.

2. Rodzaje wojen i konfliktów zbrojnych

Współczesne konflikty zbrojne oraz wojny różnią się pod wieloma względami, w związku z czym powstają typologie klasyfikujące je na podstawie rozmaitych kryteriów. Przykłady takich typologii prezentuje poniższa tabela.

R8qAEeA0bkQad1

Kolorowe zdjęcie przedstawia dwóch mężczyzn stojących na ulicy. Mężczyźni mają zakryte twarze. Mężczyzna po lewej ma czarną kominiarkę. Mężczyzna po prawej białą czapkę i kraciastą chustę zawiązaną wokół twarzy. W prawej ręce każdy trzyma karabin. Karabin skierowany lufą w górę. W tle, za mężczyznami, flaga Syrii. Po lewej budynki mieszkalne.

3. Prawne aspekty prowadzenia wojny

Wojny toczy się na świecie od najdawniejszych czasów. Choć za ich początek uznaje się okres, gdy ludzkość zaczęła tworzyć bardziej złożone formy organizacyjne, to jednak cechy wojen można było odnaleźć już w niektórych walkach prowadzonych między plemionami. Sytuacja ta nie zmieniła się na przestrzeni dziejów - w każdym okresie rozwoju cywilizacji wojna była zjawiskiem powszechnym.

RDkWKMrcCVYuh1

Ilustracja przedstawia duży papierowy dokument. To biało-czarne zdjęcie karty Narodów Zjednoczonych. Na górze dokumenty poziomy napis w języku angielskim: declaration by United Nations. Po lewej stronie treść deklaracji w dwóch kolumnach. Na prawo od treści 26 podpisów wykonanych przez przedstawicieli państw członków założycieli. Podpisy ułożone są w 7 kolumnach. Kolumny jedna obok drugiej.

Zmiany nadeszły wraz z początkiem XX w. Tragiczne doświadczenia I wojny światowej skłoniły ludzkość do podjęcia prób ograniczenia możliwości prowadzenia wojen. Zaczęto w tym celu umieszczać odpowiednie przepisy w traktatach międzynarodowych. Jednym z pierwszych tego typu przepisów był artykuł 11 Paktu Ligi NarodówLiga NarodówLigi Narodów (28.06.1919 r.), stwierdzający, że wszelka wojna lub groźba wojny, niezależnie od tego, czy dotyka bezpośrednio jednego z członków Ligi, czy też nie dotyka – interesuje całą Ligę i że Liga powinna przedsięwziąć wszelkie środki, mogące skutecznie zabezpieczyć pokój między narodami.

Umową międzynarodową o kluczowym znaczeniu okazał się jednak traktat przeciwwojenny (zwany również paktem Brianda‑KellogaPakt Brianda‑Kellogapaktem Brianda‑Kelloga lub paktem paryskim), podpisany w Paryżu w 1928 r. Zgodnie z jego treścią państwa będące stronami umowy wyrzekały się wojny jako instrumentu polityki narodowej. W rzeczywistości pakt ten nie spełnił swojego głównego celu – zaniechania wojny; okazał się nieskuteczny już w 1931 r., gdy nastąpiła inwazja wojsk japońskich w Mandżurii oraz w 1935 r., kiedy to wojska włoskie zaatakowały Etiopię. Ma on istotne znaczenie dla praktyki międzynarodowej. Ustanowił prawną bazę do stworzenia międzynarodowej normy stanowiącej, że użycie siły wojskowej jest z definicji nielegalne, co znalazło swoje odzwierciedlenie w przepisach Karty Narodów Zjednoczonych (KNZ)Karta Narodów Zjednoczonych (KNZ)Karty Narodów Zjednoczonych (KNZ). Umowa ta, podpisana w San Francisco 26.06.1945 r., będąca podstawą funkcjonowania Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ)Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), potwierdziła i rozszerzyła ustanowiony wcześniej zakaz wojny agresywnej. Stwierdza ona, że wszyscy członkowie [ONZ – przyp. autora] powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły lub użycia jej przeciwko integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa, bądź w jakikolwiek inny sposób niezgodny z celami ONZ (artykuł 2, paragraf 4).

R1Bn286CxTT971

Ilustracja 3 składa się z 4 czarno-białych zdjęć ułożonych po dwa w poziomych rzędach. Każde zdjęcie przedstawia 4 sceny związane z konferencją Narodów Zjednoczonych w San Francisco w 1945 roku. Pierwsze zdjęcie po lewej. Długi stół nakryty ciemnym suknem. Po obu stronach stołu siedzą przedstawiciele państw założycielskich. W sumie 18 mężczyzn. Ubrani w garnitury. Niektórzy mają okulary. Na stole rozłożone dokumenty. Zdjęcie po prawej. Zbliżenie na dwóch polityków siedzących obok i rozmawiających. Obydwaj mężczyźni w wieku około 60 lat. Włosy gładko zaczesane na prawą stronę. Czoło wysokie. Mężczyzna po prawej w okularach. Zdjęcie poniżej, lewa strona. Duża sala konferencyjna. Na pierwszym planie stół i mównica. Przy mikrofonie starszy mężczyzna. W głębi kilku polityków siedzi na krzesłach. Z tle, 7 żołnierzy stoi przed ścianą. Zdjęcie po prawej. Duża sala. Stoły ułożone obok siebie pod kątem 90 stopni. Po prawej stronie dwaj mężczyźni siedzą przy stole. Mężczyzna po prawej z białą chustą na głowie. W głębi Sali, uczestnicy spotkania siedzą przy stole i wzdłuż ściany. W Sali, nad stołem, unosi się biały dym z papierosów.

Ze względu na liczbę państw członkowskich ONZ (aktualnie należą do niej 193 państwa) przyjmuje się, że zakaz prowadzenia wojny agresywnej jest normą obowiązującą całą społeczność międzynarodową. Dopuszcza się jednak użycie siły w szczególnych przypadkach:

• podczas korzystania z prawa do samoobrony (zarówno indywidualnej, jak i zbiorowej, wynikającej np. ze zobowiązań sojuszniczych),

• w wyniku uchwalenia przez Radę Bezpieczeństwa ONZRada Bezpieczeństwa ONZ (RB ONZ)Radę Bezpieczeństwa ONZ rezolucji o podjęciu akcji zbrojnej (np. rezolucja RB ONZ nr 678 będąca podstawą użycia sił podczas prowadzonej w latach 1990‑1991 I wojny w Zatoce Perskiej).

Można zatem stwierdzić, że ustanowienie prawnomiędzynarodowego zakazu prowadzenia wojen nie oznacza całkowitego wyeliminowania tego zjawiska z życia społeczności międzynarodowej. Praktyka polityczna wykazuje, że pomimo prawnych ograniczeń wojna jest stale istniejącym zagrożeniem.

4. Środki walki stosowane we współczesnych wojnach i konfliktach zbrojnych

We współczesnych wojnach i konfliktach zbrojnych stosuje się różnego rodzaju środki walki, które najogólniej można podzielić na broń konwencjonalnąbroń konwencjonalnabroń konwencjonalną oraz broń masowego rażeniaBroń Masowego Rażenia (BMR)broń masowego rażenia.

4.1 Broń konwencjonalna

Tę kategorię stanowią wszystkie środki walki niezaliczające się do broni masowego rażenia, które znajdują się na wyposażeniu współczesnych armii. Warto w tym miejscu podkreślić, że do broni konwencjonalnej zalicza się nie tylko broń palną (wobec której zwyczajowo i najczęściej stosowany jest ten termin), ale również różnego rodzaju granaty, moździerze i ładunki wybuchowe. W związku z tym stosuje się podział na:

• broń białą, niezawierającą ładunku wybuchowego i służącą do walki wręcz (np. bagnety, noże, miecze);

• broń miotającą, wyrzucającą różnego rodzaju pociski przy użyciu energii mechanicznej lub chemicznej (np. łuk, kusza, proca);

• broń palną, miotającą pociski przy użyciu energii gazów powstałych ze spalania ładunku miotającego (najczęściej dzieli się ją na broń lufową i

  broń rakietową).

Ruw8RSuvLOBhM1

broń biała. Zdjęcie składa się z dwóch części. Zdjęcie górne to nóż oraz kabura. Ostrze noża skierowane w lewo, rękojeść noża ma 5 pionowych nacięć. Ostrze noża zakończone jest kilkoma ząbkami przy rękojeści. Dolne zdjęcie przedstawia bagnet.

R19WJbox9OZa51

broń lufowa. Karabin. Na zdjęciu karabin skierowany lufą w lewo. Na górze karabinu, powyżej komory zamkowej, znajduje się luneta. Karabin wsparty na stópce. Na lewo od karabinu 2 dodatkowe przyrządy celownicze.

R1V5f6cy4GHza1

broń miotająca. Kusza. Czarna metalowa kusza wsparta powalonym pniu drzewa. Kolba kuszy to rama w kształcie trapezu. Pusta w środku. Lufa kuszy skierowana w głąb zdjęcia. Nad komorą zamkową zamontowana lupa. Po prawej 4 strzały. Na końcu kuszy cięciwa.

R1KrFZMtTB0k71

broń rakietowa.Zdjęcie przedstawia wóz pancerny. Na dachu wozu rakieta. Rakieta odpalona. Tor lotu w lewo. Z tyły rakiety ogień po odpaleniu. Na lewo od rakiety żołnierz. Żołnierz stoi w otworze w dachu wozu odpala rakietę.

4.2 Broń masowego rażenia

Określenia broń masowego rażenia (BMR) używa się w odniesieniu do współczesnych środków walki przeznaczonych do rażenia organizmów żywych i częściowo sprzętu bojowego na ogromną (masową) skalę, tzn. na wielkich obszarach. Do broni masowego rażenia zalicza się najczęściej broń jądrową (nuklearną, w tym atomową i wodorową), biologiczną i chemiczną, dlatego też często wobec tej kategorii stosuje się skrótowe określenie broń ABC (NBC – nuclear, biological, chemical).

Broń jądrowa (broń A), nazywana również bronią nuklearną, jest rodzajem BMR wykorzystującym wewnątrzjądrową energię wydzielaną podczas:

• niekontrolowanej łańcuchowej reakcji rozszczepienia jąder ciężkich pierwiastków, tj. uranu i plutonu (w przypadku broni atomowej);

• reakcji termojądrowej syntezy lekkich pierwiastków z wodoru (w przypadku broni wodorowej).

Czynniki rażenia broni jądrowej dzieli się zbiorczo na natychmiastowe (pojawiające się w ciągu 1 min po wybuchu) oraz późne. Do pierwszej kategorii zalicza się: błysk, falę uderzeniową, promieniowanie cieplne (kulę ognia i impuls cieplny), impuls elektromagnetyczny oraz promieniowanie przenikliwe. Do drugiej należą: promieniowanie wzbudzone, opad radioaktywny oraz deszcz radioaktywny.
Określenia broń jądrowa używa się również niekiedy w odniesieniu do:

• brudnej bomby, stanowiącej rodzaj broni radiologicznej, której działanie polega na rozrzuceniu materiału radioaktywnego na dużej przestrzeni za pomocą konwencjonalnych materiałów wybuchowych;

• bomby neutronowej, czyli specjalnego rodzaju bomby wodorowej o stosunkowo niewielkiej sile wybuchu, powodującej małe skażenie promieniotwórcze;

• bomby kobaltowej, która zawiera kobaltkobaltkobalt, przez co jej wybuch powoduje silne i trwałe skażenie terenu.

Polecenie 2

Poniższy wykres przedstawia liczbę próbnych wybuchów jądrowych przeprowadzonych w latach 1945‑1998. Na jego podstawie (oraz na podstawie informacji z innych źródeł) odpowiedz na pytanie: kiedy i dlaczego posiadanie broni atomowej było dla poszczególnych państw najistotniejsze?

Rx6hJd7gtgChk1

Zdjęcie 7: wykres próbnych wybuchów jądrowych w latach 1945-1998. Pozioma oś przedstawia poszczególne lata prób jądrowych. Pionowa oś to liczba próbnych wybuchów w poszczególnych państwach. Na wykresie różne kolory wskazują 7 państw: niebieski to USA, zielony to Francja, czerwony to ZSRR (obecnie Rosja), fioletowy to Chińska Republika Ludowa, żółty to Wielka Brytania, pomarańczowy to Indie, brązowy to Pakistan. Najwięcej prób jądrowych dokonały USA, ZSRR i Francja pomiędzy rokiem 1955 a 1970.

Broń biologiczna (broń B) jest rodzajem broni masowego rażenia, w której ładunkiem bojowym są patogenne mikroorganizmy (np. laseczki wąglika) lub wirusy (np. wirus ospy prawdziwej). Zwyczajowo bronią biologiczną nazywa się również broń wykorzystującą toksyny pochodzenia biologicznego (np. botulinabotulinabotulina lub rycynarycynarycyna). Celem ataku z wykorzystaniem broni biologicznej mogą być nie tylko regularne oddziały wojska bądź ludność cywilna, ale także pola uprawne, lasy oraz hodowle zwierząt gospodarskich. Cechy charakterystyczne broni biologicznej to:

• stosunkowo niewielki koszt produkcji,

• duża skuteczność,

• słaba wykrywalność w początkowym etapie,

• zazwyczaj krótki okres inkubacji (czas od momentu zakażenia do wystąpienia objawów chorobowych).

R1G2xw3T5ZsTy1

Kolorowe zdjęcie przedstawia rozległą zmianę skórną wywołaną przez wąglika. Na zdjęciu dorosła osoba przykucnęła na poboczu drogi. Lewa ręka wyprostowana. Na wewnętrznej stronie, powyżej nadgarstka, duża czarna plama bez skóry. W drugiej ręce osoba trzyma biały opatrunek.

Broń, w której podstawowym czynnikiem rażenia są związki chemiczne o toksycznych właściwościach, nazywamy bronią chemiczną (broń C). Choć zazwyczaj tego terminu używa się w odniesieniu do bojowych środków trującychBojowe Środki Trujące (BŚT)bojowych środków trujących (głównie toksycznych gazów lub lotnych cieczy), należy jednak pamiętać, że w rzeczywistości jest to kategoria szersza i obejmuje również bojowe środki pomocniczeBojowe Środki Pomocnicze (BŚP)bojowe środki pomocnicze oraz wszystkie urządzenia i techniki stosowane do przenoszenia oraz aplikowania na polu bitwy toksycznych związków chemicznych.

RirEtnEjNsSHn1

Kolorowe zdjęcie przedstawia żołnierzy w trakcie działań z użyciem broni chemicznej. Pięciu żołnierzy w mundurach polowych. Materiał w kolorowe wzorki w kolorze zielonym, brązowym i żółtym. Wszyscy w maskach przeciwgazowych. 2 żołnierzy po lewej w hełmach. Trzej pozostali w kapturach bez hełmów. Żołnierze mają karabiny przewieszone na plecach. Wokół żołnierzy unosi się biały gęsty dym.

Bojowe środki trujące (BŚT) są silnie toksycznymi związkami chemicznymi, które w temperaturze pokojowej występują jako gazy lub ewentualnie szybko parujące ciecze. Ogólnie dzieli się je na 5 typów:

• środki duszące – zwykle zawierające cyjanki, powodujące niedotlenienie organizmu;

• środki parzące – np. gaz musztardowy (iperytiperytiperyt), które zwykle nie zabijają, ale powodują rozległe oparzenia skóry, przez co są źródłem całkowitej niezdolności do walki, masowej paniki oraz dezorganizacji na zapleczu wroga;

• środki krztuszące – np. chlor, które silnie podrażniają górne drogi oddechowe, powodując krztuszenie i wymioty;

• środki paralityczno‑drgawkowe – np. tabuntabuntabun, sarinsarinsarin, które działają na układ nerwowy człowieka, szybko blokując naturalne przenoszenie sygnałów między komórkami nerwowymi; najgroźniejszy i zarazem najskuteczniejszy rodzaj BŚT;

• środki halucynogenne i usypiające (psychogazy) – np. LSDLSDLSD, które działają bezpośrednio na układ nerwowy człowieka, powodując halucynacje i tym samym czasową niedyspozycję uniemożliwiającą skuteczną walkę.

R1GpeupcgExC11

Kolorowa ilustracja przedstawia trzy cylindryczne pojemniki z gazem musztardowym. Pojemniki w kolorze brązowym. Na pojemnikach naklejka z czarnym napisem mustrad gas. Poniżej napisu czaszka ułożona na skrzyżowanych piszczelach. Powyżej żółty napis Danger na czerwonym poziomym prostokącie. Powyżej czaszka na skrzyżowanych piszczelach. Górna część pojemników zwężona w formie stożka. Nad pojemnika unosi się żółta chmura.

Warto w tym miejscu podkreślić, że protokół genewski z 1925 r. zakazał stosowania bojowych środków trujących (uznanych za broń masowego rażenia), ale nie rozwijania ich produkcji i przechowywania. Dokonała tego dopiero konwencja o broni chemicznej z 1993 r., która ostatecznie zakazała badań nad BŚT, ich produkcji oraz przechowywania w każdej formie.

Jako swego rodzaju broń chemiczna może być również wykorzystane kontrolowane (celowe) uwolnienie toksycznych środków przemysłowych (TŚP)Toksyczne Środki Przemysłowe (TŚP)toksycznych środków przemysłowych (TŚP), czyli używanych w gospodarce toksycznych związków chemicznych, materiałów promieniotwórczych, substancji biologicznych oraz ich odpadów.

Podsumowanie

• Do broni konwencjonalnych zalicza się nie tylko broń palną, ale również różnego rodzaju granaty, moździerze i ładunki wybuchowe. W związku z tym stosuje się podział na broń białą, broń miotającą oraz broń palną lufową i rakietową.

• Do broni masowego rażenia zalicza się najczęściej broń jądrową (nuklearną, w tym atomową i wodorową), biologiczną i chemiczną, dlatego też jako określenie tej kategorii stosuje się skrótowiec broń ABC (NBC).

• Jako swego rodzaju broń chemiczna może być również wykorzystane kontrolowane uwolnienie toksycznych środków przemysłowych (TŚP), czyli używanych w gospodarce toksycznych związków chemicznych, materiałów promieniotwórczych, substancji biologicznych oraz ich odpadów.

• Ustanowienie prawnomiędzynarodowego zakazu prowadzenia wojen nie oznacza całkowitego wyeliminowania tego zjawiska z życia społeczności międzynarodowej. Praktyka wykazuje, że pomimo ograniczeń wojna jest stale istniejącym zagrożeniem.

• Pojęcia wojny i konfliktu zbrojnego nie są pojęciami tożsamymi. Konflikt zbrojny jest określeniem o szerszym zakresie znaczeniowym i o ile można przyjąć, że każda wojna jest konfliktem zbrojnym, to jednak nie każdy konflikt zbrojny można nazwać wojną.

• Współczesne konflikty zbrojne oraz wojny różnią się między sobą pod wieloma względami. Do czynników je różnicujących zalicza się m.in.: ich przyczyny, metody prowadzenia walki, charakter skonfliktowanych stron oraz zasięg terytorialny.

Słowniczek

Zadania