RBsUM1CpOamop
Ilustracja przedstawia wizerunki walczących ze sobą trzech żołnierzy z dużymi, okrągłymi tarczami oraz włóczniami. Na głowach mają hełmy z grzebieniami. Po lewej stronie stoją dwie kobiety, jedna z nich trzyma dzban. Z tyłu maluje się cień antycznej budowli z kolumnami. Ilustracja utrzymana jest w kolorze brązowym, czarnym i białym.

Tradycja antyczna

Ilustracja w stylu antycznym przedstawiająca walkę żołnierzy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Ilustracja w stylu antycznym przedstawiająca walkę żołnierzy, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
Nauczysz się
  • omawiać znaczenie tradycji antycznej w polskiej kulturze;

  • wymieniać najważniejszych twórców polskiej kultury, nawiązujących w swojej twórczości do dorobku starożytnych;

  • przytaczać najważniejsze polskie zabytki, nawiązujące do wzorów antycznych;

  • wskazywać na obecność motywów antycznych we współczesnej kulturze popularnej.

Dorobek starożytnych Greków i Rzymian i jego ślad w kulturze europejskiej.

Dorobek starożytnych Greków i Rzymian odcisnął trwały ślad w kulturze europejskiej. W kolejnych epokach powracano i nawiązywano do wzorów sztuki i literatury antycznej. Język łaciński przez stulecia pozostawał językiem nauki, dyplomacji, prawa oraz Kościoła. Nawiązania do starożytnej mitologii lub historii obecne są również w dzisiejszej popkulturze oraz naszym codziennym języku, choć często nie zdajemy sobie z tego sprawy.

Badaniem recepcji antyku zajmują się rzesze naukowców. Europa przesiąknięta jest antykiem grecko‑rzymskim. Warto zdawać sobie z tego sprawę, by bardziej świadomie konsumować współczesną kulturę.

RXyHBW7f8txLO
Plakat filmu „Starcie tytanów” w reżyserii Louisa Leterriera z 2010, którego fabuła oparta jest na micie o Perseuszu, moviesanywhere.com, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Plakat filmu „Starcie tytanów” w reżyserii Louisa Leterriera z 2010, którego fabuła oparta jest na micie o Perseuszu, ilustracja, dostępny w internecie: https://moviesanywhere.com/movie/clash-of-the-titans-2010 [dostęp 10.01.2023], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).

Ożywione zainteresowanie dorobkiem Grecji i Rzymu przyniósł wiek czternasty, kiedy członkowie włoskich elit zaczęli fascynować się zachowanymi zabytkami antycznymi i intensywnie badać starożytną literaturę. Z czasem artyści odrzucili powszechne idee i kanony średniowieczne, zwracając się w stronę dorobku starożytnych.

W XVI w. historyk sztuki Giorgio VasariVasari GiorgioGiorgio Vasari nazwał ten zwrot „rinascita dell’arte” [czytaj: rinaszitá del arte], czyli odrodzeniem sztuki. Stąd właśnie pochodzi używany dziś termin renesansRenesansrenesans. Idee odrodzeniowe upowszechniły się w XVI wieku we wszystkich krajach Europy, gdzie posługiwano się łaciną. Język Rzymian stał się naturalnym nośnikiem nowych treści. Dodatkowym czynnikiem, którzy przyspieszył popularyzację odrodzenia był coraz szerzej stosowany w tamtym okresie druk.

RCd1IKUlFHPbR
Maestro di Tavarnelle, „Tezeusz i Minotaur”, XVI w., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Maestro di Tavarnelle, Tezeusz i Minotaur, Olej na płótnie, Luwr, Paryż, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Maestro_dei_cassoni_campana,_teseo_e_il_minotauro,_1510-15_ca._(avignone,_petit_palais)_01.jpg [dostęp 10.01.2023], licencja: CC BY 4.0.

Renesans przyniósł również zerwanie z teocentryzmem, stawiającym Boga w centrum zainteresowania. W tym okresie rozwijał się humanizmHumanizmhumanizm – uczeni i artyści głównym przedmiotem wszelkich rozważań uczynili człowieka. Humaniści opisywali jednostkę, ale również społeczności. Popularne było pisanie traktatów politycznych, w których często nawiązywano do myśli starożytnych filozofów – PlatonaPlatonPlatona, ArystotelesaArystotelesArystotelesa czy CyceronaCyceronCycerona. Polski renesans i humanizm przyniósł między innymi wspaniałą poezję Jana KochanowskiegoKochanowski JanJana Kochanowskiego, myśl polityczną Andrzeja Frycza ModrzewskiegoFrycz Modrzewski AndrzejAndrzeja Frycza Modrzewskiego oraz teorię heliocentryczną Mikołaja KopernikaKopernik MikołajMikołaja Kopernika. W twórczości wybitnych polskich ludzi renesansu odnajdujemy bogate nawiązania do antycznych pierwowzorów.

R1NxT5d9WW37j
Strona tytułowa XVI‑wiecznego wydania dzieła „O naprawie Rzeczypospolitej” Andrzeja Frycza Modrzewskiego w" Jerzy Ziomek, „Renesans”, Warszawa 1999, s. 175, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Andrzej Frycz Modrzewski, Jerzy Ziomek, Strona tytułowa XVI-wiecznego wydania dzieła „O naprawie Rzeczypospolitej” Andrzeja Frycza Modrzewskiego, s. 175, ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:O_naprawie_Rzeczypospolitej.jpg [dostęp 10.01.2023], domena publiczna.

Z dziedzictwem antyku nie zerwali również twórcy kolejnej epoki – barokuBarokbaroku. Podobnie jak artyści renesansowi, wykorzystywali oni wzory i tematykę antyczną. Próbowali jednak nadać jej nowy charakter. Duża ilość zdobień, bogactwo formy oraz porzucenie regularności i harmonii miały przede wszystkim zachwycać odbiorcę. Architektura i sztuka baroku była silnie związana z rozwijającą się w Europie kontrreformacją.

R447oG8SscgQ4
Gianlorenzo Bernini, „ApolloDafne”, pomiędzy 1622 a 1625 r., Galeria Borghese, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Gianlorenzo Bernini, Apollo i Dafne, rzeźba, marmur, Galeria Borghese, Rzym, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Apollo_and_Daphne_(Bernini).jpg [dostęp 10.01.2023], licencja: CC BY-SA 4.0.

„Apollo i Dafne” Berniniego to jedna z najbardziej znanych rzeźb barokowych o tematyce mitologicznej. Dzieło cechuje charakterystyczna dla baroku dynamika.

Powrót do harmonijnej, spokojnej i pełnej proporcji sztuki i architektury przyniósł w XVIII wieku kierunek nazywany klasycyzmemKlasycyzmklasycyzmem. Malarstwo i rzeźbę, oprócz tematów biblijnych i mitologicznych, zdominowały również sceny historyczne – często były to nawiązania do historii starożytnej. W budownictwie chętnie wznoszono - wzorowane na antycznych - obiekty publiczne: teatry, urzędy, muzea, i tym podobne. Najbardziej znane budowle klasycystyczne można podziwiać we Francji, Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych. Wartych uwagi budowli nie brakuje również w Polsce.

RsBaR7HUQtuIe
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany: "Tradycja antyczna: Wilanów - film".

Na podstawie wypowiedzi, zawartych w materiale filmowym, wykonaj polecenia:

Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego rzymska mitologia została tak bogato ukazana w Wilanowie. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

Rq8tElpMlhZWd
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Podaj imiona minimum trzech antycznych pisarzy oraz tytuły utworów, do których nawiązują zabytki pałacu w Wilanowie. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RPKayPbiA7nQu
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Przetłumacz łacińskie słowa Quod vetus urbs coluit nunc nova villa tenet [czytaj: kwod wetus urbs koluit nunk nowa willa tenet] oraz wyjaśnij, co oznaczają w kontekście Wilanowa. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R1QGOo892TT6q
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RUn1c0EcJFsTs
Ilustracja interaktywna przedstawia jasną salę z kamienną podłogą, wypełnioną eksponatami. Na wprost przy ścianie znajduje się szklana gablota, w której są rzeźby przedstawiające mężczyzn oraz inne małe przedmioty. Obok gabloty stoją dwie rzeźby, a za nimi wisi ciemnobrązowy obraz. Obok jest kolejna szklana gablota z drobnymi przedmiotami z czasów starożytnych. Zaraz obok kolejne rzeźby z obrazem i kolejna gablota z eksponatami. Na środku sali stoi fragment kolumny, która wykonana jest z jasnego kamienia. W jej centralnym miejscu widać zarys siedzącego człowieka. Obok niej stoi szklana gablota wypełniona różnymi naczyniami. Dalej stoją dwie duże rzeźby mężczyzn, na dalszym planie widać dwie czerwone tablica z zamieszczonymi informacjami. Obok znajdują się eksponaty w szklanych gablotach, w których wyróżnia się niebieski dzban. Z lewej strony znajduje się rząd 15 popiersi. Wykonane są z jasnego kamienia, są różnej wielkości, przedstawiają zarówno kobiety jak i mężczyzn. Za nimi na środku wisi obraz. Po kliknięciu w lupę wyświetla się portret Rzymianki we fryzurze zwanej „gniazdo os”. Jest to rzeźba głowy kobiety o spokojnym wyrazie twarzy. W jej włosach znajduje się mnóstwo dziurek. Jej nos jest ukruszony. Na środku sali widoczny jest kamienny prostokąt z jasnym środkiem. Po przejściu do kolejne sali widać, rzeźba mężczyzny. Mężczyzna ten ma kręcone włosy i brodę. Siedzi na kamiennym siedzisku, w pasie przepasany jest materiałem, który opada mu do kostek. Nie ma butów. Jego klatka piersiowa jest naga, widoczny jest zarys mięśni. Lewą rękę unosi do góry i trzyma mały przedmiot. Jego prawa ręka jest delikatnie skierowana do przodu, na wysokości pasa. Na wprost widać jedną małą rzeźbę postaci oraz pięć popiersi różnej wielkości. Po kliknięciu w przycisk lupy wyświetla się ilustracja rzeźby, jest to głowa Amazonki w typie Amazonki Kapitolińskiej, rzymska kopia wg oryginału z V w. p.n.e. Rzeźba wykonana jest z jasnego marmuru, przedstawia kobietę o krótkich kręconych włosach. Na jej ustach widać delikatny grymas. Gdzieniegdzie widoczne są ukruszenia w kamieniu. Popiersie ustawione jest na kamiennej podstawce, na szarym tle. W gablocie na przeciwko Amazonki wśród różnych eksponatów znajdują się kolczyki w kształcie głów zwierzęcia fantastycznego. Wykonane są ze złota. Przedstawiają fantastyczne zwierzę, którego ciało zdobią delikatne wzory, jego tułów służy jako za zapięcie kolczyków. Dalej w sali na środku widoczna są dwie duże rzeźby – kobiety i mężczyzny. W szklanej gablocie przy ścianie znajduje się wystawa różnych dzbanów. Po kliknięciu w przycisk lupy wyświetla się amfora czarnofigurowa. Ilustracja przedstawia dużą glinianą, pomarańczową amforę, która przedstawia cztery osoby. Jedna z nich trzyma zwierzę, podając je od góry, drugiej osobie, która, znajdując się w dzbanie, wyciąga po nie ręce. Całe malowidło przedstawione jest za pomocą czarnej barwy. Góra amfory ozdobiona jest czarnymi wzorami, wzory na jej dole są wyblakłe. Amfora znajduje się na szarym tle. Idąc w głąb sali widać dwa fragmenty posągów nagich mężczyzn, w tle widoczny jest kolejny posąg, po kliknięciu w przycisk lupy, wyświetla się ilustracja fragmentu posągu Apoollina Lykeiosa, rzymska kopia wg greckiego oryginału z IV w. p.n.e. Jest to fragment ciała mężczyzny, od szyi do początku ud, bez genitaliów. Ręce postaci ucięte są na wysokości ramion, pod pępkiem widoczne są cztery dziury w kamieniu. Rzeźba wykonana jest z jasnego kamienia, przedstawiona jest na szarym tle. Po lewej stronie w sali w szklanej gablocie widoczne jest hełmy, zbroja oraz tarcza do walki. Po przejściu na prawą stronę można zobaczyć wystawę różnych dzbanów. Po kliknięciu w przycisk lupy wyświetla się olpe z przedstawieniem oszczepnika. Jest to popękany, gliniany ciemny dzban, przedstawiający nagiego, pomarańczowego mężczyznę, który stoi na jednej nodze, drugą przenosi do przodu – prawdopodobnie szykuje się do rzutu oszczepem. Góra olpe jest pomarańczowa, ozdobiona czarnymi wzorami. Tło ilustracji jest szare. Kolejna sala jest duża, jasna i przestronna, przy ścianach znajdują się gabloty z różnymi kamieniami, rzeźbami, dzbanami. Na środku sali znajdują się miejsca, na których można usiąść. W centralnym miejscu widoczna jest wysoka kolumna. Z prawej strony znajduje się duży gliniany dzban. Na wprost od wejścia znajduje się portret, który widoczny jest po kliknięciu przycisku lupy. Jest to portret chłopca wykonany na drewnie za pomocą enkaustyki. Chłopiec ma czarne włosy, duże ciemne oczy, małe usta. Ma na sobie białe ubranie oraz naszyjnik. Przy jego ramieniu, na szarym tle widać małego, brązowego konia. Dół obrazu to niepomalowane drewno. W niektórych miejscach na obrazie widać brak farby i widoczne jest drewno. W następnej sali na ścianach widoczne są kamienie, na środku znajdują się sześć różnych posągów, w tym faraona i sfinksa. Po kliknięciu w lupę wyświetla się fragment posągu boga Amona z rysami twarzy faraona Tutanchamona. Posąg przedstawia mężczyznę o dużych uszach i długiej brodzie. Postać ma nakrycie głowy oraz ozdoby na ramionach. Jest nagi. Posąg został wykonany z ciemnego kamienia. Tło za nim jest szare. W kolejnej sali w gablotach znajdują się kamienie, różne przedmioty oraz posągi faraonów. Idąc dalej, widoczne są kolejne dzieła wykonane z jasnego kamienia. W ciemnej sali obok można zobaczyć kolejne eksponaty oraz portret nagrobny palmyrenki z inskrypcją aramejską. Jest to portret kobiety, która przykłada dłoń do twarzy, jakby nad czymś myślała. Jest ubrana w szaty, które również okalają jej głowę, na jej palcach widać ozdoby. Za nią na kamieniu wyryta jest inskrypcja. Portret jest przedstawiony na szarym tle.
Wirtualny spacer po Muzeum Narodowym w Warszawie, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wirtualny spacer po Muzeum Narodowym w Warszawie, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Odpowiedz na pytanie: w jakim stylu zdobienia naczyń ze starożytnej Grecji, wykonano olpe z przedstawieniem oszczepnika?

Rfp36bNDUQsyR
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5

Odpowiedz na pytanie: z jakiego materiału wykonano rzymską kopię posągu Apollina Lykeiosa, opisanego w multimedium?

R1FbsRrntG56p
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6

Odpowiedz na pytanie: w jakim języku wykonano inskrypcję na portrecie nagrobnym palmyrenki z 212‑213 r. n.e.?

RwQmUXwmQZ3hy
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Obecność antycznych form w architekturze możemy zaobserwować nawet w budowlach współczesnych. Ciekawym przykładem jest postmodernistyczny budynek Sądu Najwyższego w Warszawie. Forma budynku wskazuje na rzymskie źródła współczesnych zapisów prawniczych. Na imponującej kolumnadzie umieszczono ponad osiemdziesiąt paremii prawniczych w języku łacińskim i polskim. To jednak nie wszystkie nawiązania do starożytnej architektury w tym nowoczesnym gmachu – zastosowano tu między innymi podpory w formie kariatydKariatydykariatyd.

RVpkknrRaSGfa
Marek Budzyński, Zbigniew Badowski (i inni) (architekci), Fragment fasady gmachu Sądu Najwyższego, 2010 r. (data wykonania fotografii), Warszawa, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, fotograf: Darwinek
Źródło: Darwinek, Zbigniew Badowski, Marek Budzyński, Fragment fasady gmachu Sądu Najwyższego, fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Warszawa_9471.jpg [dostęp 10.01.2023], licencja: CC BY-SA 3.0.
R1FqI9tKKeMP9
William Crawford Smith, Russell E. Hart (architekci), Partenon (wierna kopia starożytnej budowli ateńskiej), 1931 r., Nashville, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, fotograf: White.alister.t
Źródło: White.alister.t, Russell E. Hart , William Crawford Smith , Partenon, fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Parthenon_Nashville.png [dostęp 10.01.2023], licencja: CC BY-SA 4.0.

Prezentacja multimedialna zatytułowana „Łacina na przestrzeni wieków”.

P192GkFir
REHGT9jqpywxQ
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Transkrypcjablackwhite
P1CQTO2mH

Aurea Libertas

RrtMyekrQfcGd
Ilustracja przedstawiająca Husarię - elitarną, ciężką jazdę konną I Rzeczypospolitej, detal, Zbrojownia królewska, Sztokholm, Szwecja, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Ilustracja przedstawiająca Husarię - elitarną, ciężką jazdę konną I Rzeczypospolitej, detal, Olej na płótnie, Zbrojownia królewska, Sztokholm, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Polish%E2%80%93Lithuanian_Commonwealth#/media/File:Polska_rullen_-_Livrustkammaren_-_21467.tif [dostęp 9.10.2023], domena publiczna.

Aurea libertas było terminem używanym do określania idei wolnościowych, które były cenione przez szlachtę I Rzeczypospolitej.

Transkrypcjablackwhite
PRpMwLf0x

Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo

R11OovW8pX6zq
Ettore Ferrari, Pomnik przedstawiający Owidiusza, detal, 1887 r., Konstanca, Rumunia, umiejętności online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: Ettore Ferrari, Pomnik przedstawiający Owidiusza, fotografia, licencja: CC BY 3.0.

Określenie to oznaczało pochwałę nieustannej pracy, która z wystąpienia zamierzonego efektu, po raz pierwszy pojawiła się w jednym z dzieł rzymskiego poety Owidiusza.

Zapoznaj się z przykładem przerobionej sentencji:

Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo, sic homo fit sapiens non bis, sed saepe legendo. [czytaj: gutta kawat lapidem nom wi, sed sepe kadendo, si homo fit sapiens non bis, set sepe legendo]

Tłumacząc na język polski:

Kropla drąży skałę nie związaną z siłą, lecz ciągle spadając. Tak człowiek staje się człowiekiem - nie dwakroć, lecz zawsze czytając.

Transkrypcjablackwhite
PtolE4ha

Venimus, vidimus, Deus vicit

R18x3uY2kbIWF
Artur Grottger, „Spotkanie Jana III Sobieskiego i Leopolda I Habsburga pod Schwechat”, detal, 1859 r., Lwowska Galeria Sztuki, Lwów, Ukraina, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Artur Grottger, „Spotkanie Jana III Sobieskiego i Leopolda I Habsburga pod Schwechat”, detal, Olej na płótnie, Lwowska Galeria Sztuki, Lwów, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Grottger-Jan_III_Sobieski_i_Leopold_I_pod_Schwechat.jpg [dostęp 9.10.2023], domena publiczna.

Za pomocą tych słów, polski król Jan III Sobieski miał oznajmić papieżowi w liście, swoje zwycięstwo pod Wiedniem.

Transkrypcjablackwhite
PQYcQ4gNw

Dulce est pro patria pugnare

Rk6VwvnGtSYA9
Walery Eljasz Radzikowski, „Śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego w czasie bitwy pod Cecorą w 1620 r.”, detal, przed 1905 r., miejsce przechowywania nieznane, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Walery Eljasz Radzikowski, „Śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego w czasie bitwy pod Cecorą w 1620 r.”, detal, Olej na płótnie, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Cecor%C4%85_(1620)#/media/Plik:Cecora_1620_111.JPG [dostęp 9.10.2023], domena publiczna.

Słowa te przypisywane są hetmanowi Stanisławowi Żółkiewskiemu, wybitnemu wodzowi w walkach ze Szwecją, Rosją, Tatarami i Turkami osmańskimi.

Dulce et decorum est pro patria mori.

Tłumacząc na język polski:

Słodko i szlachetnie jest umierać za ojczyznę.

Transkrypcjablackwhite
P12SG7njD

Nihil novi nisi commune consensu

RCOpgfaaLCue3
Tablica upamiętniająca uchwalenie Nihil Novi, Zamek Królewski, Radom, detal, wikimedia.org, CC BY 3.0, fotograf: Hiuppo
Źródło: Hiuppo, Tablica upamiętniająca uchwalenie Nihil Novi na zamku w Radomiu, fotografia, Zamek Królewski, Radom, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Nihil_novi#/media/Plik:POL_Radom_castle_Nihil_novi.jpg [dostęp 9.10.2023], licencja: CC BY 3.0.

Słowa te zostały zawarte w konstytucji sejmu radomskiego z 1505 r.

Transkrypcjablackwhite
PVKe88JHE

Non in loco, sed in animo est quod felices facit et miseros

R1KxZAZEsed5I
Giorgio Vasari, „Sześciu poetów toskańskich”, Francesco Petrarka (trzeci od lewej), detal, 1544 r., Instytut Sztuki, Minneapolis, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Giorgio Vasari, „Sześciu poetów toskańskich”, Francesco Petrarka (trzeci od lewej), detal,, olej na desce, Instytut Sztuki, Minneapolis, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Giorgio_Vasari_-_Six_Tuscan_Poets_-_Google_Art_Project.jpg [dostęp 10.10.2023], domena publiczna.

Te słowa przypisuje się wybitnemu włoskiemu humaniście Francesco Petrarce [czyt. franczesko petrarce].

Transkrypcjablackwhite
PXOnJWhKm

Omnis lingua usu potius discitur quam praeceptis

R1ew6HVCLnujn
Detal przedstawiający twarz Jana Komeńskiego (Comeniusa), Poczdam, Niemcy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: Detal przedstawiający twarz Jana Komeńskiego (Comeniusa), popiersie, brąz, licencja: CC BY 3.0.

Myśl ta przypisywana jest XVII‑wiecznemu czeskiemu pedagogowi - Janowi Komeńskiemu (Comeniusowi).

blackwhite
PCDbYa6KJ

Qui plantavit, curabit

R1afP9FiU6AFu
Dewiza Roosveltów widoczna na herbie rodziny Roosvelt, Prezydencka Biblioteka i Muzeum Franklina D. Roosevelta, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, nyheritage.contentdm.oclc.org, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Dewiza Roosveltów widoczna na herbie rodziny Roosvelt, fotografia, Prezydencka Biblioteka i Muzeum Franklina D. Roosevelta, Nowy Jork, dostępny w internecie: https://nyheritage.contentdm.oclc.org/digital/collection/fdr/id/120/ [dostęp 9.10.2023], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).

Krótkie hasło, które na zawsze wpisało się w dzieje Stanów Zjednoczonych i całego świata - motto rodzinne Rooseveltów.

blackwhite
PqTgTmsUn

Si deus nobiscum, quis contra nos?

RLo27LBEwCnJM
Sentencja Si deus nobiscum, quis contra nos (detal) na Bramie Bartłomieja Berecci’ego prowadzącej na dziedziniec wewnętrzny Zamku Królewskiego na Wawelu, Kraków, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, fotograf: Jan Mehlich
Źródło: Jan Mehlich, Sentencja Si deus nobiscum, quis contra nos (detal) na Bramie Bartłomieja Berecci’ego, fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Krak%C3%B3w_-_Wawel_-_Brama_Bart%C5%82omieja_Berrecciego_01.JPG [dostęp 9.10.2023], licencja: CC BY-SA 3.0.

Są to słowa pochodzące z listu św. Pawła do Rzymian (8, 31), stanowiły również pierwszą dewizę szlachty w Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Transkrypcjablackwhite
PGF6JrgDP

Disce, puer, Latine – ego te faciam mościpane

R1Z8gAJ0pCegM
Jan Matejko, „Stefan Batory pod Pskowem”, detal, 1872 r., Zamek Królewski, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Jan Matejko, „Stefan Batory pod Pskowem”, detal, Olej na płótnie, Zamek Królewski, Warszawa, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stephen_B%C3%A1thory_at_Pskov_by_Jan_Matejko_(1872).png [dostęp 9.10.2023], domena publiczna.

Słowa te wypowiedzieć miał Stefan Batory do ucznia szkoły w Zamościu. Są one do dziś żartobliwie stosowane przy motywowaniu do pracy młodych adeptów języka łacińskiego.

blackwhite
Głośność lektora
Głośność muzyki

Na podstawie treści zawartej w prezentacji multimedialnej, wykonaj polecenia:

Polecenie 7

Przetłumacz zdanie na język polski: Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo [czytaj: gutta kawat lapidem non vi sed sepe kadendo].

RBMWIAvWH1ta2
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

Wyjaśnij czym była konstytucja zwana Nihil novi.

R1RnvpFFwJHDF
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 9

Odpowiedz na pytanie, kto i w jakich okolicznościach wypowiedział te słowa: Disce, puer, Latine – ego te faciam mościpane.

RnKzDZZWSEmdv
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1EC39BYjb1kQ
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany: "Inskrypcje łacińskie w polskich miastach".

Na podstawie wypowiedzi, zawartych w materiale filmowym, wykonaj polecenia:

Polecenie 10

Wyjaśnij, dlaczego na krakowskich zabytkach znajduje się tak wiele łacińskich inskrypcji. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R7mT45t0jU4L4
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 11

Wskaż źródła, z których najczęściej pochodzą łacińskie inskrypcje na krakowskich zabytkach. Wyjaśnij, dlaczego czerpano właśnie z tych źródeł. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R1SKg0EvEfepg
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 12

Przetłumacz słowa Senatus populusque Cracoviensis oraz wskaż, do jakich czasów i wydarzeń nawiązuje ta łacińska formuła. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R14TkntEf6JWO
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Antyk otacza nas i był trwale obecny przez stulecia w polskiej i europejskiej kulturze. Nawiązania do starożytności napotykamy nawet we współczesnej popkulturze. Szczególnie gatunek fantasy obficie czerpie z mitologii oraz historii starożytnej. W naszym codziennym języku również nie brak śladów antycznej kultury, choć na co dzień możemy sobie tego nie uświadamiać. Nazywając kogoś „nestorem” lub „mecenasem” nawiązujemy do konkretnych postaci z kultury i historii. Podobnie czynimy używając określeń „syzyfowa praca”, „koń trojański”, „stoicki spokój” lub „stajnia Augiasza”. Tych śladów jest w naszym języku i codziennym życiu bardzo wiele. Warto być ich świadomym.

R1P6a4eL66s4O
Model mitycznego ptaka feniksa pochodzącego z serii filmów o Harrym Potterze, Warner Bros Studio Tour, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, CC BY 2.0, fotograf: Karen Roe
Źródło: Karen Roe, Model mitycznego ptaka feniksa pochodzącego z serii filmów o Harrym Potterze, model, Warner Bros Studio Tour, Londyn, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Making_of_Harry_Potter_29-05-2012_(Fawkes).jpg [dostęp 10.01.2023], licencja: CC BY 2.0.
RvY3Bee0bNv6K
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany: "Antyk współcześnie".

Na podstawie wypowiedzi, zawartych w materiale filmowym, wykonaj polecenia:

Polecenie 13

Wskaż okresy rozwoju polskiej kultury, w których twórcy szczególnie chętnie czerpali z dorobku antyku. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RqVgsL0gY6IhJ
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 14

Przytocz trzy przykładowe związki frazeologiczne, które mają źródło w kulturze antycznej

RzDfzvy1cZJlh
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 15

Podaj trzy tytuły współczesnych popularnych powieści lub filmów przedstawionych w multimedium, w których można odnaleźć nawiązania do kultury antycznej. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RFoVDGNLByqZ1
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenia

Słownik łacińsko‑polski niezbędny do wykonania ćwiczeń numer 1 i 2 znajduje się pod sekcją „Ćwiczenia”.

3
Ćwiczenie 1

Dokonaj przekładu tekstu na język polski.

Stanisław Wilczyński, Teresa Zarych
Stanisław Wilczyński, Teresa Zarych De proverbiis antiquis

Populorum antiquorumantiquus, -a, -umantiquorum dicta hodiehodiehodie nos docent et delectantdelecto, delectare, delectavi, delectatum 1.delectant tamquam proavos nostros docebant et delectabant. Proverbiaproverbium, -i (n.)Proverbia enim sapientiam populorum esse constat. Antiquorum prudentiaprudentia, -ae (f.)prudentia variis ex sententiis nobis apparet. Multa proverbia Latina iam cognoscebatiscognosco, cognoscere, cognovi, cognitum 3.cognoscebatis et cognoscetis. Scitis verba audita volare, litteras scriptasscribo, scribere, scripsi, scriptum 3.scriptas manere. Multi dicunt bonum initium dimidium facti esse. Gratum est sententias auditas intellegere, nonnullas memoriamemoria, -ae (f.)memoria tenere. Quis vestrum nescit sententiamsententia, -ae (f.)sententiam praeclaram: Homo sum humani nil a me alienumalienus, -a, -umalienum (esse) puto.

Sententiam supra scriptam legere possumus apud Terentium, poetam Romanum.

cyt1 Źródło: De proverbiis antiquis, [w:] Stanisław Wilczyński, Teresa Zarych, Rudimenta Latinitatis I, Wrocław 2009, s. 18.
RHPoN3vBi5ZKW
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 2

Dokonaj przekładu tekstu na język polski.

Stanisław Wilczyński, Teresa Zarych
Stanisław Wilczyński, Teresa Zarych Europae populos linguae Latinae studuisse

Multi Europae populi per saecula linguamlingua, -ae (f.)linguam Latinam colebant. Lingua Latina cunctis fere Europae populis nota fuit. Germani, Britanni, Hispani, Galli, Itali, Scandinavi, et alii multa Latine conscripserunt. Medio aevo etiam nos Poloni linguamlingua, -ae (f.)linguam Latinam patriam fere linguam adhibebamusadhibeo, adhibere, adhibui, adhibitum 2.adhibebamus. Gallus Anonymus, Ioannes Dlugossius et alii viri docti historiam populi nostri Latine scriptam memoriaememoria, -ae (f.)memoriae tradiderunt. Multi Polonorum poetae exempli gratia Ioannes Cochanovius, Matthias Sarbievius et alii libros suos Latine scripserunt. Iam audivistis multa vocabulavocabulum, -i (n.)vocabula Latina et sententias et proverbia in lingua nostra Polonica mansisse. Ex sententiis supra lectis cognovistiscognosco, cognoscere, cognovi, cognitum 3.cognovistis linguam Latinam in lingua nostra patria semper et vixisse et viverevivo, vivere, vixi, victumvivere. Quis vestrum non audivit Caium Iulium Caesarem dixisse: Veni, vidi, vici? Nonne legistis claris in picturispictura, -ae (f.)picturis: Pinxitpingo, pingere, pinxi, pictum 3.Pinxit? Etiam in sculpturis legere poteritis: sculpsitsculptura, -ae (f.)sculpsit.

cyt2 Źródło: Europae populos linguae Latinae studuisse, [w:] Stanisław Wilczyński, Teresa Zarych, Rudimenta Latinitatis I, Wrocław 2009, s. 19.
R1YTnmAYCgzDr
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R11Eq2kywYlxP1
Ćwiczenie 3
Charakterystyczna podpora architektoniczna w kształcie kobiety to: Tu uzupełnij.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 3

Podaj nazwę charakterystycznej podpory architektonicznej w kształcie postaci kobiecej. Wskaż źródło zaprezentowanego rozwiązania w architekturze.

R8s1IGP6qwO0F
Charakterystyczna podpora architektoniczna w kształcie kobiety to: Tu uzupełnij.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RkX4yi3qsTSvw1
Ćwiczenie 4
Na podstawie wiedzy zdobytej z filmu, wpisz miejsce, w którym znajdziesz inskrypcję: „Senatus populusque Cracoviensis”. Inskrypcję tą znajdziemy na Tu uzupełnij, która znajduje się na Tu uzupełnij w Krakowie.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 4

Wskaż wydarzenie historyczne, do którego nawiązuje plakat filmowy.

RIVWTAr2GRX3g
Ilustracja numer 1 do ćwiczenia numer 4, fffmovieposters.com, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Ilustracja numer 1 do ćwiczenia numer 4, ilustracja, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
RIuA4uKwP0Qpx
Przedstawiony plakat nawiązuje do bitwy pod Tu uzupełnij, w której starły się wojska greckie i perskie.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RIedO1NEicvAS1
Ćwiczenie 5
Uzupełnij tekst o brakujące słowa. Ożywione zainteresowanie dorobkiem Grecji i Rzymu przyniósł wiek 1. Domenico Tiepolo, 2. szesnasty, 3. Gianlorenzo Bernini, 4. Giorgio Vasari, 5. XVI, 6. renesans, 7. czternasty, 8. piętnasty, 9. XVII, kiedy członkowie włoskich elit zaczęli fascynować się zachowanymi zabytkami antycznymi i intensywnie badać starożytną literaturę. Z czasem artyści odrzucili powszechne idee i kanony średniowieczne, zwracając się w stronę dorobku starożytnych.

W 1. Domenico Tiepolo, 2. szesnasty, 3. Gianlorenzo Bernini, 4. Giorgio Vasari, 5. XVI, 6. renesans, 7. czternasty, 8. piętnasty, 9. XVII wieku historyk sztuki 1. Domenico Tiepolo, 2. szesnasty, 3. Gianlorenzo Bernini, 4. Giorgio Vasari, 5. XVI, 6. renesans, 7. czternasty, 8. piętnasty, 9. XVII nazwał ten zwrot „rinascita dell’arte” [czytaj: rinaskita del arte], czyli odrodzeniem sztuki. Stąd właśnie pochodzi używany dziś termin 1. Domenico Tiepolo, 2. szesnasty, 3. Gianlorenzo Bernini, 4. Giorgio Vasari, 5. XVI, 6. renesans, 7. czternasty, 8. piętnasty, 9. XVII. Idee odrodzeniowe upowszechniły się w XVI wieku we wszystkich krajach Europy, gdzie posługiwano się łaciną.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RAR8xWDrFGIKJ2
Ćwiczenie 5
Zapoznaj się z rysunkiem postaci z gry „Wiedźmin 3: Dziki Gon” (wyd. 2015). Wskaż nazwę postaci mitologicznej, którą w ten sposób ukazano w popularnej grze.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1JzDEap5hB4I1
Ćwiczenie 6
Wskaż, w której epoce żyły takie postacie jak: Jan Kochanowski i Mikołaj Kopernik. Możliwe odpowiedzi: 1. Średniowiecze, 2. Renesans, 3. Klasycyzm, 4. Barok
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 6

Ułóż układankę. Następnie odpowiedz, jaki antyczny artefakt został przedstawiony na ilustracji.

RBeEX2kztzuRE
Ułóż układankę. Następnie odpowiedz, jaki antyczny artefakt został przedstawiony na ilustracji.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R5tQn3uvuVWdI
Na ilustracji przedstawiony został Tu uzupełnij (miejsce na wpisanie odpowiedzi), który w kulturze stanowi symbol podstępu, niebezpiecznego podarunku.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 7

Rozwiąż krzyżówkę. Hasłem jest imię jednego z władców rzymskich, pasjonata sztuki.

Rhd6jkluIIW7L
Odpowiedz na pytania lub uzupełnij tekst. 1. Określenie sędziwej, doświadczonej i mądrej osoby, pochodzące od imienia bohatera „Iliady” Homera., 2. Określenie osoby lub instytucji finansującej działalność artystyczną, pochodzące od imienia rzymskiego opiekuna poetów., 3. Imię polityka rzymskiego, biorącego udział w zabójstwie Juliusza Cezara. W późniejszych wiekach stało się symbolem zdrady lub morderstwa popełnionego w słusznej sprawie., 4. Określenie kobiety jeżdżącej konno, pochodzące od mitycznego plemienia walecznych kobiet., 5. Określenie osoby zakochanej w sobie, pochodzące od imienia postaci mitologicznej.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RQ2FilWAPNqlR2
Ćwiczenie 8
Połącz bohaterów mitologicznych z ich charakterystyką. Odyseusz Możliwe odpowiedzi: 1. Imię nieszczęśliwie zakochanej nimfy w jednym z bohaterów mitologicznych., 2. Przystojny mężczyzna, ukarany przez boginię Nemezis - zakochuje się w swoim odbiciu w tafli wody, umiera z wycieńczenia, ponieważ nie mógł oderwać od siebie oczu., 3. Uczestnik wojny trojańskiej, jeden z bohaterów Iliady; obecnie jest to określenie osoby najstarszej z rodu., 4. Żona Odyseusza, obecnie uznawana na symbol wiernej, kochającej żony., 5. Król Itaki, bohater Odysei Homera, uznawany za autora konia trojańskiego., 6. Leciał za pomocą skonstruowanych przez swojego ojca skrzydłach, wykazał się nierozsądnym zachowaniem i zginął śmiercią tragiczną. Penelopa Możliwe odpowiedzi: 1. Imię nieszczęśliwie zakochanej nimfy w jednym z bohaterów mitologicznych., 2. Przystojny mężczyzna, ukarany przez boginię Nemezis - zakochuje się w swoim odbiciu w tafli wody, umiera z wycieńczenia, ponieważ nie mógł oderwać od siebie oczu., 3. Uczestnik wojny trojańskiej, jeden z bohaterów Iliady; obecnie jest to określenie osoby najstarszej z rodu., 4. Żona Odyseusza, obecnie uznawana na symbol wiernej, kochającej żony., 5. Król Itaki, bohater Odysei Homera, uznawany za autora konia trojańskiego., 6. Leciał za pomocą skonstruowanych przez swojego ojca skrzydłach, wykazał się nierozsądnym zachowaniem i zginął śmiercią tragiczną. Narcyz Możliwe odpowiedzi: 1. Imię nieszczęśliwie zakochanej nimfy w jednym z bohaterów mitologicznych., 2. Przystojny mężczyzna, ukarany przez boginię Nemezis - zakochuje się w swoim odbiciu w tafli wody, umiera z wycieńczenia, ponieważ nie mógł oderwać od siebie oczu., 3. Uczestnik wojny trojańskiej, jeden z bohaterów Iliady; obecnie jest to określenie osoby najstarszej z rodu., 4. Żona Odyseusza, obecnie uznawana na symbol wiernej, kochającej żony., 5. Król Itaki, bohater Odysei Homera, uznawany za autora konia trojańskiego., 6. Leciał za pomocą skonstruowanych przez swojego ojca skrzydłach, wykazał się nierozsądnym zachowaniem i zginął śmiercią tragiczną. Echo Możliwe odpowiedzi: 1. Imię nieszczęśliwie zakochanej nimfy w jednym z bohaterów mitologicznych., 2. Przystojny mężczyzna, ukarany przez boginię Nemezis - zakochuje się w swoim odbiciu w tafli wody, umiera z wycieńczenia, ponieważ nie mógł oderwać od siebie oczu., 3. Uczestnik wojny trojańskiej, jeden z bohaterów Iliady; obecnie jest to określenie osoby najstarszej z rodu., 4. Żona Odyseusza, obecnie uznawana na symbol wiernej, kochającej żony., 5. Król Itaki, bohater Odysei Homera, uznawany za autora konia trojańskiego., 6. Leciał za pomocą skonstruowanych przez swojego ojca skrzydłach, wykazał się nierozsądnym zachowaniem i zginął śmiercią tragiczną. Nestor Możliwe odpowiedzi: 1. Imię nieszczęśliwie zakochanej nimfy w jednym z bohaterów mitologicznych., 2. Przystojny mężczyzna, ukarany przez boginię Nemezis - zakochuje się w swoim odbiciu w tafli wody, umiera z wycieńczenia, ponieważ nie mógł oderwać od siebie oczu., 3. Uczestnik wojny trojańskiej, jeden z bohaterów Iliady; obecnie jest to określenie osoby najstarszej z rodu., 4. Żona Odyseusza, obecnie uznawana na symbol wiernej, kochającej żony., 5. Król Itaki, bohater Odysei Homera, uznawany za autora konia trojańskiego., 6. Leciał za pomocą skonstruowanych przez swojego ojca skrzydłach, wykazał się nierozsądnym zachowaniem i zginął śmiercią tragiczną. Ikar Możliwe odpowiedzi: 1. Imię nieszczęśliwie zakochanej nimfy w jednym z bohaterów mitologicznych., 2. Przystojny mężczyzna, ukarany przez boginię Nemezis - zakochuje się w swoim odbiciu w tafli wody, umiera z wycieńczenia, ponieważ nie mógł oderwać od siebie oczu., 3. Uczestnik wojny trojańskiej, jeden z bohaterów Iliady; obecnie jest to określenie osoby najstarszej z rodu., 4. Żona Odyseusza, obecnie uznawana na symbol wiernej, kochającej żony., 5. Król Itaki, bohater Odysei Homera, uznawany za autora konia trojańskiego., 6. Leciał za pomocą skonstruowanych przez swojego ojca skrzydłach, wykazał się nierozsądnym zachowaniem i zginął śmiercią tragiczną.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
ReGNJhSQIO03p2
Ćwiczenie 8
Dopasuj imiona postaci mitologicznych, przedstawionych na nowożytnych obrazach.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R7l56BCXFRzUk2
Ćwiczenie 9
Wskaż, jak nazywało się mitologiczne stworzenie przypominające ptaka. Stworzenie te występowało między innymi w serii filmów i książek o Harrym Potterze. Możliwe odpowiedzi: 1. Feniks, 2. Pegaz, 3. Bazyliszek, 4. Harpia, 5. Gryf
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1NYFwoxFADQj2
Ćwiczenie 9
Przyjrzyj się modelowi mitycznego stworzenia i wskaż jego nazwę.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Test sprawdzający wiedzę z zakresu tradycji antycznych51080Brawo! Udało ci się zaliczyć test.Niestety, nie zaliczyłeś testu. Spróbuj ponownie.
Test

Test sprawdzający wiedzę z zakresu tradycji antycznych

Liczba pytań:
5
Limit czasu:
10 min
Twój ostatni wynik:
-

Słownik łacińsko‑polski

adhibeo, adhibere, adhibui, adhibitum 2.
adhibeo, adhibere, adhibui, adhibitum 2.
RYv1fOAsdTHJU
Nagranie przedstawia wymowę słowa adhibeo w języku łacińskim.

używać, stosować.

alienus, -a, -um
alienus, -a, -um

obcy

antiquus, -a, -um
antiquus, -a, -um

starożytny, antyczny

R9U0rpP8RzXbB
Starożytny teatr, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Starożytny teatr, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
appareo, apparere, apparui, apparitum 2.
appareo, apparere, apparui, apparitum 2.

wyjść na jaw, ukazać się

bonus, -a, -um
bonus, -a, -um

dobry

cognosco, cognoscere, cognovi, cognitum 3.
cognosco, cognoscere, cognovi, cognitum 3.

poznawać

R1YWdVt1d6jFD
Powitanie partnera biznesowego, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Powitanie partnera biznesowego, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
colo, colere, colui, cultum 3.
colo, colere, colui, cultum 3.

pielęgnować, mieć w poszanowaniu, czcić

delecto, delectare, delectavi, delectatum 1.
delecto, delectare, delectavi, delectatum 1.

bawić, cieszyć

dimidium, -i (n.)
dimidium, -i (n.)

połowa

dico, dicere, dixi, dictum 3.
dico, dicere, dixi, dictum 3.

mówić

RGEvy3QwM2SFz
Rozmawiające kobiety, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Rozmawiające kobiety, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
dictum
dictum

powiedzenie, wypowiedź

doceo, docere, docui, doctum 2.
doceo, docere, docui, doctum 2.
R18qpQ4lZqueN
Nagranie przedstawia wymowę słowa doceo w języku łacińskim.

uczyć, pouczać, nauczać

hodie
hodie

dzisiaj

homo, hominis (m.)
homo, hominis (m.)

człowiek

humanus, -a, -um
humanus, -a, -um

ludzki

initium, -i (n.)
initium, -i (n.)

początek

intellego, intellegere, intellexi, intellectum 3.
intellego, intellegere, intellexi, intellectum 3.

rozumieć

lego, legere, legi, lectum 3.
lego, legere, legi, lectum 3.

czytać

liber, -i (m.)
liber, -i (m.)

książka

lingua, -ae (f.)
lingua, -ae (f.)

język, mowa

maneo, manere, mansi, mansum 2.
maneo, manere, mansi, mansum 2.
R16J1D931cox2
Nagranie przedstawia wymowę słowa maneo w języku łacińskim.

pozostawać, trwać

medium aevum (n.)
medium aevum (n.)

średniowiecze (dosłownie: środkowa epoka)

memoria, -ae (f.)
memoria, -ae (f.)

pamięć

nescio, nescire, nescivi, nescitum 4.
nescio, nescire, nescivi, nescitum 4.

nie wiedzieć, nie znać

nil (nihil)
nil (nihil)

nic

patrius, -a, -um
patrius, -a, -um

ojczysty

pictura, -ae (f.)
pictura, -ae (f.)

obraz

pingo, pingere, pinxi, pictum 3.
pingo, pingere, pinxi, pictum 3.
R9LzveYDqLFWs
Nagranie przedstawia wymowę słowa pingo w języku łacińskim.

malować

RXpPvzznkp38x
Malowanie deski czerwoną farbą, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Malowanie deski czerwoną farbą, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
populus, -i (m.)
populus, -i (m.)

lud, naród

possum, posse, potui
possum, posse, potui

móc, potrafić

proavus, -i (m.)
proavus, -i (m.)

pradziad, przodek

praeclarus, -a, -um
praeclarus, -a, -um

przesławny, bardzo znany

proverbium, -i (n.)
proverbium, -i (n.)

przysłowie, powiedzenie

prudentia, -ae (f.)
prudentia, -ae (f.)

wiedza, roztropność

puto, putare, putavi, putatum 1.
puto, putare, putavi, putatum 1.

uważać, sądzić

saeculum, -i (n.)
saeculum, -i (n.)

wiek, stulecie

sapientia, -ae (f.)
sapientia, -ae (f.)

mądrość

scio, scire, scivi, scitum 4.
scio, scire, scivi, scitum 4.

wiedzieć

scribo, scribere, scripsi, scriptum 3.
scribo, scribere, scripsi, scriptum 3.
RoTKDPEw36sFb
Nagranie przedstawia wymowę słowa scribo w języku łacińskim.

pisać

R1WZTF0Do9Tw6
Kobieta pisząca w zeszycie, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Kobieta pisząca w zeszycie, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
sculpo, sculpere, sculpsi, sculptum
sculpo, sculpere, sculpsi, sculptum

rzeźbić

sententia, -ae (f.)
sententia, -ae (f.)

zdanie

sculptura, -ae (f.)
sculptura, -ae (f.)

rzeźba

RvpLrqvVUpi0M
Rzeźba chłopczyka na dużej rybie, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Rzeźba chłopczyka na dużej rybie, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
supra
supra

powyżej

teneo, tenere, tenui, tentum 2.
teneo, tenere, tenui, tentum 2.

trzymać

trado, tradere, tradidi, traditum 3.
trado, tradere, tradidi, traditum 3.

powierzyć, przekazać

varius, -a, -um
varius, -a, -um

różny

vivo, vivere, vixi, victum
vivo, vivere, vixi, victum

żyć, istnieć

vocabulum, -i (n.)
vocabulum, -i (n.)

słowo, termin

volo, volare, volavi, volatum 1.
volo, volare, volavi, volatum 1.

lecieć, ulatywać

Słownik pojęć

Arystoteles
Arystoteles

(IV w. p.n.e.) pochodzący ze Stagiry w Tracji, jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Platona, założyciel własnej szkoły Likejonu (perypatetycy). Jego zainteresowania naukowe były bardzo szerokie, zajmował się między innymi naukami przyrodniczymi, etyką, logiką, astronomią. Był nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Położył podwaliny pod późniejszy rozwój nauk. W średniowieczu z dokonań Arystotelesa korzystali przedstawiciele Kościoła i filozofii scholastycznej.

R13ADDYxyEBaJ
Lizyp, „Portret Arystotelesa”, ok. I lub II w., rzymska kopia greckiego oryginału, Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, CC BY 2.5, fotograf: Eric Gaba
Źródło: Lizyp, Eric Gaba, Portret Arystotelesa, rzeźba, Luwr, Paryż, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aristoteles_Louvre.jpg [dostęp 10.01.2023], licencja: CC BY-SA 2.5.
Barok
Barok

epoka w dziejach kultury europejskiej od końca XVI do połowy XVIII wieku.

Cyceron
Cyceron

(106 - 43 r. p.n.e.) wybitny mówca, polityk i pisarz rzymski. Autor mów, traktatów politycznych i filozoficznych. Cyceron zapisał się w historii jako zagorzały obrońca ustroju republikańskiego.

RwQ8YAkGoLYGx
Popiersie Cycerona, ok. I w. p.n.e., Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, fotograf: José Luiz Bernardes Ribeiro
Źródło: José Luiz Bernandez Ribeiro, Popiersie Cycerona, popiersie, marmur, Muzea Kapitolińskie, Rzym, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bust_of_Cicero_(1st-cent._BC)_-_Palazzo_Nuovo_-_Musei_Capitolini_-_Rome_2016.jpg [dostęp 10.01.2023], licencja: CC BY-SA 4.0.
Frycz Modrzewski Andrzej
Frycz Modrzewski Andrzej

(1503 - 1572) polski twórca renesansu, pisarz polityczny, sekretarz króla Zygmunta I Starego. Autor traktatu „O naprawie Rzeczypospolitej”.

R1SXAPy0msjan
Jan Matejko, „Unia Lubelska”, detal przedstawiający Andrzeja Frycza Modrzewskiego, 1869 r., Muzeum Narodowe, Lublin, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Jan Matejko, „Unia Lubelska”, detal przedstawiający Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Olej na płótnie, Muzeum Narodowe, Lublin, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Andrzej_Frycz_Modrzewski.JPG [dostęp 10.01.2023], domena publiczna.
Humanizm
Humanizm

prąd umysłowy w okresie odrodzenia, stawiający człowieka w centrum zainteresowania, polegający na ponownym zainteresowaniu językami i literaturą klasyczną.

Kariatydy
Kariatydy

podpory architektoniczne w formie postaci kobiecych. Słynne kariatydy znajdują się w ateńskim Erechtejonie.

Klasycyzm
Klasycyzm

kierunek w sztuce oraz literaturze nawiązujący do wzorów antycznych, rozwijający się w XVII - XVIII wieku.

Kochanowski Jan
Kochanowski Jan

(1530 - 1584) polski poeta renesansowy, tłumacz, poeta nadworny Stefana Batorego, sekretarz królewski.

RAgNsrgxhoM1s
Józef Buchbinder (rysunek), Aleksander Regulski (ryt), „Portret Jana Kochanowskiego”, 1884 r., wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Józef Buchbinder, Aleksander Regulski, Portret Jana Kochanowskiego, rycina, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jan_Kochanowski.png [dostęp 10.01.2023], domena publiczna.
Kontrreformacja
Kontrreformacja

prąd w Kościele katolickim kształtujący się w XVI – XVII wieku, będący reakcją na reformację.

Kopernik Mikołaj
Kopernik Mikołaj

(1473 - 1543) polski erudyta, doktor prawa kanonicznego, astronom, lekarz i prawnik. Najbardziej znany z upowszechnienia teorii heliocentrycznej i swojego dzieła „O obrotach sfer niebieskich”.

R1E68dL1U23h7
Portret Mikołaja Kopernika, 1580 r., Sala Mieszczańska w Ratuszu Staromiejskim, Toruń, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Portret Mikołaja Kopernika, Olej i tempera na desce, Sala Mieszczańska w Ratuszu Staromiejskim, Toruń, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nikolaus_Kopernikus.jpg [dostęp 10.01.2023], domena publiczna.
Platon
Platon

(przełom V i IV w. p.n.e.) jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Sokratesa, założyciel Akademii. Do naszych czasów zachowały się dialogi oraz listy Platona. Całość twórczości filozofa została zebrana w czasach hellenistycznych. Najważniejszą postacią dialogów jest Sokrates, nauczyciel Platona. Kwestia wiarygodności obrazu Sokratesa w dialogach do dziś omawiana jest przez naukowców.

R1M0m5sRSEaTR
Herma Platona, rzymska kopia z greckiego oryginału, IV w., Muzea Watykańskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna, fotograf: Marie‑Lan Nguyen
Źródło: Marie-Lan Nguyen, Herma Platona, rzymska kopia z greckiego oryginału, rzeźba, marmur, Muzea Watykańskie, Rzym, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plato_Pio-Clemetino_Inv305.jpg [dostęp 11.01.2023], domena publiczna.
Renesans
Renesans

odrodzenie, epoka w kulturze europejskiej od końca XIII w. do początku XVI w.

Vasari Giorgio
Vasari Giorgio

(1511 - 1574) włoski historyk sztuki, architekt i malarz. Autor dzieła „Żywotów najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów”.

R1NWaHnA21Lms
Jacopo Zucchi, „Portret Giorgio Vasari”, pomiędzy 1571 a 1574 r., Galeria Uffizi, Florencja, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Jacopo Zucchi, „Portret Giorgio Vasari, Olej na płótnie, Galeria Uffizi, Florencja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Giorgio_Vasari_Selbstportr%C3%A4t.jpg [dostęp 10.01.2023], domena publiczna.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

  • Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

Notatki ucznia

RL0Hw2etzQeDf
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Galeria

Bibliografia

  • Koch W., Style w architekturze, Świat Książki, Warszawa 1996.

  • Mikołajczak A. W., Łacina w kulturze polskiej, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1998.

  • Watkin D., Historia architektury zachodniej, Arkady, Warszawa 2001.

  • Wilczyński S., Zarych T., Rudimenta Latinitatis I, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.

  • Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.