„Umarłaś, lecz niezupełnie…” – o rozpaczy i nadziei Władysława Broniewskiego
Władysław Broniewski
polski poeta, tłumacz, żołnierz. W latach 20. XX wieku związał się z lewicowym Związkiem Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Można powiedzieć, że artysta przez całe życie pozostał wierny poglądom lewicowym, wspierającym działania proletariatu.
Twórczości Broniewskiego nie można odmówić kunsztu poetyckiego. Trzeba jednak pamiętać o tym, że poety nie doceniono wystarczająco ani za jego życia, ani też już po jego śmierci. Władze PRL‑uPRL‑u chciały uczynić z artysty przede wszystkim piewcę ustroju komunistycznego i dlatego oficjalnie nie wspominano m.in. o jego udziale w Legionach PolskichLegionach Polskich. Nawet obecnie spora część liryki tego poety wzbudza kontrowersje i spotyka się z oskarżeniami o przesadne uwikłanie w politykę.
Nie można zapominać o tym, że na powojenną twórczość Broniewskiego składają się także piękne liryki osobiste i treny, których źródłem była rodzinna tragedia poety: śmierć drugiej żony Marii (zmarłej w 1947 roku) i śmierć – w 1954 roku – ukochanej córki – Joanny Broniewskiej‑KozickiejJoanny Broniewskiej‑Kozickiej, zwanej przez poetę Anką. Okoliczności śmierci Anki pozostają nadal niewyjaśnione. Córka Broniewskiego zginęła w wyniku zatrucia gazem, zdaniem niektórych biografów było to samobójstwo. Odejście dziecka stało się dla artysty inspiracją do stworzenia tomu poetyckiego Anka (1956).
Poza wierszami należącymi do liryki osobistej Broniewski – o czym nie można zapomnieć – jest autorem erotyków i nastrojowych utworów pejzażowych (np. poemat Mazowsze czy wiersz Hawrań i Murań).
Przypomnij sobie główne cechy trenu jako gatunku literackiego.
Trzy i pół roku po śmierci…
Zbiór wierszy Anka to cykl poetycki. Tym mianem określa się liryki, które należą do tego samego gatunku, mają wspólny temat i łączą się w nadrzędną całość kompozycyjną. Cyklem poetyckim są też Treny Jana Kochanowskiego.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Władysław Broniewski, *** [Anka! To już trzy i pół roku…], czyta Bartosz Woźny Władysław Broniewski, *** [Anka! To już trzy i pół roku…], czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego.
*** [Anka! To już trzy i pół roku…]Anka, to już trzy i pół roku,
długo ogromnie,
a nie ma takiego dnia, takiego kroku,
żebym nie wspomniał o mnie:o mnie, osieroconym przez ciebie,
i choć twardość sobie wbijam w łeb,
nie widzę cię w żadnym niebie
i nie chcę takich nieb!Żadna tu filozofia
sprawy tej nie zgładzi:
mojej matce, mojej siostrze było: ZofiaZofia,
i jakoś czas na to poradził.A ja myślę i myślę o tobie
po przebudzeniu, przed snem…
Może ja jestem coś winien tobie? –
bo ja wiem.Na Powązkach ośnieżona mogiła,
brzozy coś mówią szelestem…
Powiedz, czyś ty naprawdę była,
bo ja jestem…Władysław Broniewski, *** [Anka! To już trzy i pół roku…], [w:] tegoż, Wiersze i poematy, Łódź 1980, s. 376.
Po przeczytaniu utworu Władysława Broniewskiego wykonaj polecenia:
Podaj nazwę środka stylistycznego rozpoczynającego wiersz, a następnie zastanów się i napisz, jaka jest jego funkcja w kontekście całego liryku.
Postać mówiąca stwierdza w pierwszej strofie: „nie ma takiego dnia, takiego kroku, / żebym nie wspomniał o mnie”. Wyjaśnij, dlaczego osoba mówiąca używa określenia „o mnie”, a nie „o tobie”.
Broniewski przywołał w tym liryku także dwa inne wydarzenia, które wiążą się ze śmiercią bliskich mu osób: matki i siostry. Jak sądzisz, dlaczego, odnosząc się do tamtych tragicznych wspomnień, poeta stwierdza: „jakoś czas na to poradził”. Czy – twoim zdaniem – Broniewskiemu udało się pogodzić z odejściem córki? Uzasadnij odpowiedź.
Zrozpaczony ojciec i poeta wątpi w to, że ukojenie przyniosą mu religia bądź systemy filozoficzne. Jak sądzisz, dlaczego tak się dzieje? Wyjaśnij.
Powiedz, do jakiego gatunku literackiego należy zaliczyć wiersz [Anka! To już trzy i pół roku…]. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Płacz za córką…
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Władysław Broniewski, Moja córka, czyta Bartosz Woźny Władysław Broniewski, Moja córka, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego.
Moja córkaJeszcze jedna noc przepłakana,
jeszcze się myśli gonią,
to dla niej – moja kochana –
to biegną me myśli po nią!Jakże ci w tej jesionowej,
drewnianej, zimnej odzieży?
A ona, bezdennie nowa,
uśmiecha się, leży.A jak z bezdennej rozpaczy
dźwignąć się tyle,
żeby cię jeszcze zobaczyć
przez chwilę?Widzę cię w sarkofagu
jak Firlejównę w BejscachBejscach…
A pisać nie mam odwagi
ani dla siebie miejsca.Władysław Broniewski, Moja córka, [w:] tegoż, Wiersze i poematy, Łódź 1980, s. 375.
Po przeczytaniu wiersza Moja córka wykonaj polecenia:
Określ, kim jest osoba mówiąca w tekście Broniewskiego.
Opisz, jakie emocje wywołuje w tobie lektura tego utworu.
W utworze pojawia się wzmianka o „jesionowej odzieży”. Wyjaśnij, co znaczy to określenie.
Opisz, jaki jest nastrój wiersza. W odpowiedzi przywołaj właściwe cytaty potwierdzające twoją opinię.
Wyjaśnij, jaką funkcję pełnią anafory zastosowane w tym wierszu.
Zinterpretuj trzecią strofę tekstu, zwracając uwagę na funkcję pytania retorycznego zastosowanego przez poetę. Jaki jest wpływ tego środka stylistycznego na wymowę trzeciej zwrotki wiersza?
Wyrwać się z rozpaczy…
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Władysław Broniewski, Obietnica, czyta Bartosz Woźny Władysław Broniewski, Obietnica, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego.
ObietnicaCóreczko moja daleka,
pusto, pusto koło mnie,
serce krwawi i czeka,
ono nie umie zapomnieć.Umarłaś, lecz niezupełnie:
nadal razem się trudzim.
Com ci obiecał – spełnię:
wiersz mój odniosę ludziom,by dawał pokój i światło,
miłość, nadzieję, radość,
choć niełatwo, córeczko, niełatwo
nieść wiersz i pod nim upadać...Ta noc straszliwym ptaszydłem
siadła na mnie i kracze.
Oberwę, oberwę jej skrzydła,
wyrwę się, wyrwę rozpaczy.Władysław Broniewski, Obietnica, [w:] tegoż, Wiersze i poematy, Łódź 1980, s. 362.
Po przeczytaniu wiersza Obietnica wykonaj polecenia:
Określ, kim jest osoba mówiąca w wierszu.
Wskaż w tekście Broniewskiego przykłady słów, zwrotów, które określają relacje między ojcem i córką.
Co znaczą słowa: „Umarłaś, lecz niezupełnie”. Wyjaśnij.
Osoba mówiąca w tym liryku nie potrafi pogodzić się ze śmiercią ukochanego dziecka, niezwykle cierpi. Wskaż i nazwij środki stylistyczne, które odzwierciedlają tragizm opisywanej sytuacji.
Rozważ, odwołując się do wiersza i własnych przemyśleń, jaką funkcję pełni poezja w życiu człowieka doświadczonego śmiercią bliskiej osoby.
Zastanów się i napisz, z jakim faktem z dziejów ludzkości można powiązać stwierdzenie obecne w liryku Broniewskiego: „Nieść wiersz i pod nim upadać”. Jak ty je rozumiesz? Uzasadnij.
W wierszu pojawia się forma czasownika „trudzim się”. We współczesnym języku ogólnopolskim ta forma czasownikowa nie występuje, mówi się przecież „trudzimy się”. Podaj nazwę przywołanego środka stylistycznego.
- metafora
- neologizm
- archaizm
- apostrofa
Kwiaty na grobie…
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Władysław Broniewski, Bratek, czyta Bartosz Woźny Władysław Broniewski, Bratek, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego.
BratekPrzyniosłem bratek z grobu Anki,
stoi przede mną,
i znowu będą chmurne poranki,
w południe ciemno.Chciałem powiedzieć pani doktór,
że tak mi lepiej,
a ona mnie, żeby zamknąć okno,
będzie cieplej.A czy tam ciepło w tej jesionowej
wąskiej trumnie?
Chory. W lecznicy. I znów na nowo.
Chciałbym umrzeć.Złamię termometr, wyleję leki,
precz z medycyną, daleko.
Ale ten bratek, bliski i daleki,
spojrzę – i lekko.Anka, pożyję, dopóki będę
ten bratek biały
oplatał w miłość, śmierć i legendę,
w tym jestem cały.2 XI 1961
Władysław Broniewski, Bratek, [w:] tegoż, Wiersze i poematy, Łódź 1980, s. 377.
Po przeczytaniu wiersza Broniewskiego Bratek wykonaj polecenia:
Wyjaśnij, czego można się dowiedzieć z utworu na temat sytuacji życiowej osoby mówiącej. Swoje wnioski poprzyj właściwymi cytatami z tekstu.
Określ nastrój wiersza. Następnie opisz, jakie emocje i dlaczego wywołuje w tobie ten liryk.
Zbierz informacje, odwołując się do dowolnych źródeł wiedzy, co symbolizuje bratek. Wyjaśnij, w jaki sposób ta symbolika znalazła odzwierciedlenie w wierszu Broniewskiego.
Zinterpretuj sens ostatniej strofy.
Po odejściu bliskiej osoby
Broniewski. Miłość, wódka, politykaJadwidze StańczakowejJadwidze Stańczakowej powiedział kiedyś, że oddałby oczy za życie córki. – Utracić wzrok… to straszne. Ale mniej okrutne od mego cierpienia – mówił. […] Zakochał się w urodzonej 24 listopada 1929 roku córeczce od pierwszego wejrzenia. „Tu się chyba zaczęła Władka największa, najważniejsza w życiu miłość” – pisała Janina Broniewska. Była małą muzą, Joanną, Anką, Anią, Anczydłem, Anulą, córką‑bzdurką. […] W dniu pogrzebu Anki spotkała Broniewskiego na ulicy Maria IwaszkiewiczMaria Iwaszkiewicz. Pamiętała go sprzed wojny i z całkiem niedawnych czasów, gdy przychodził do Anki do WFDWFD. Wtedy zobaczyła kogoś zupełnie innego. „Był wrakiem człowieka. Zapuchnięty od płaczu, pijany, zupełnie załamany”.
Mariusz Urbanek, Broniewski. Miłość, wódka, polityka, Warszawa 2011, s. 284–296.
Broniewski. Miłość, wódka, politykaWszystkie wiersze, które złożyły się na tom Anka, powstały w ciągu jednego roku, od stycznia 1955 do stycznia 1956. Zachowały się w Muzeum Broniewskiego bez wariantów. Inaczej niż dziesiątki innych rękopisów. „Jakby wyrzucał je z siebie na papier, a kiedy nie odpowiadały mu, nie wyrażały tego, co przeżywał, niszczył i pisał dalej” – pisała Wanda BroniewskaWanda Broniewska. Zdaniem Feliksy Lichodziejewskiej próbował ukryć najbardziej tragiczne uczucia, które nim targały. Wiersze, które czytał jej przez telefon, tuż po napisaniu, różniły się od tych, które pokazywał w maszynopisie. Wcześniejsze wersje niszczył.
Mariusz Urbanek, Broniewski. Miłość, wódka, polityka, Warszawa 2011, s. 284–296.
Życie i twórczość Władysława BroniewskiegoPrzez długich kilka lat nie zdołał Broniewski „wyrwać się z rozpaczy”, zapomnieć o bólu, skupić myśli na innym temacie niż wspomnienia o córce. Z rozpaczą ojca łączyła się tragiczna świadomość twórcy, że pisze mniej, niż chciałby. […]
Trudno o tych wierszach pisać piórem krytyka, trudno je analizować. Są to strofy rozpaczy, krzyk serca, które niejeden już raz zamierało z bólu. […] Niewielu jest liryków, którzy by w podobnym stopniu co Broniewski uczynili swe wiersze zarówno wiernym i bezpośrednim wyrazem wielkich przeżyć zbiorowych, jak niczego nieprzemilczającym pamiętnikiem własnego życia.
Feliksa Lichodziejewska, Życie i twórczość Władysława Broniewskiego, [w:] , Władysław Broniewski, Warszawa 1966, s. 93.
Po przeczytaniu przywołanych tekstów Mariusza UrbankaMariusza Urbanka i Feliksy LichodziejewskiejFeliksy Lichodziejewskiej wykonaj polecenia:
W pierwszym tekście Broniewski. Miłość, wódka, polityka Urbanek napisał, że po śmierci córki poeta przelewał wszystkie swoje emocje na papier. Jednak utwory, które zostały ostatecznie opublikowane, różniły się od maszynopisów. Jak sądzisz, z czego to wynikało? Wyjaśnij.
Zacytuj – odnosząc się do drugiego fragmentu autorstwa Urbanka – w jaki sposób poeta zwracał się do swojego dziecka.
Wyjaśnij – na podstawie tekstu Lichodziejewskiej – na czym polegał kryzys twórczy Broniewskiego.
Rozważ i oceń, który z fragmentów przywołanych tekstów zawiera w sobie większy ładunek emocjonalny i ukazuje – twoim zdaniem – bardziej przejmująco cierpienie Broniewskiego po śmierci ukochanej córki.
Śmierć jako temat tabu
Znany francuski historyk, Philippe ArièsPhilippe Ariès, autor Rozważań o historii śmierci, pisał o kulturowym nakazie milczenia na temat śmierci. Zdaniem badacza, do przełamania tabu doszło okrężną drogą – za pośrednictwem naukowców.
Jak sądzisz, dlaczego współcześnie śmierć jest tematem tabu? Uzasadnij, odnosząc się do obserwacji życia społeczno‑kulturalnego i własnych przemyśleń.
Czy możliwe jest oswojenie się ze śmiercią? Czy są jakieś sposoby, które to ułatwiają? Przedstaw swoje stanowisko i je uzasadnij.
Zadaniowo
Napisz rozprawkę na temat: „Czy możliwe jest pogodzenie się ze śmiercią bliskiej osoby?”. Rozważ temat, odwołując się do przywołanych wierszy Broniewskiego i dwóch innych tekstów kultury.
Przygotuj się do dyskusji, której punktem wyjścia będzie stwierdzenie: „Jeśli nasze życie wydaje się nam wartością, możemy oczywiście pragnąć oddalenia śmierci, przełożenia jej na kiedy indziej. […] Jednak pragnienie nieśmiertelności jest wewnętrznie sprzeczne: «to, co nie umiera, nie żyje»” (Mateusz Kwaterko, Śmierć i Filozof, [w:] Vladimir Jankélévitch, To, co nieuchronne, Warszawa 2005, s. 13–14).