R1057BhEiI2Oo

Czy można się pogodzić ze śmiercią dziecka?

Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki
Jan Matejko, Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki, 1862, obraz zaginiony, domena publiczna

Jan Kochanowski – jak zgodnie twierdzą badacze kultury dawnej – to największy polski poeta epoki zwanej odrodzeniem, która w Polsce przypadła głównie na XVI wiek. Za najwybitniejsze dzieło Kochanowskiego uznaje się Treny wydane w Krakowie w 1580 roku.

Już wiesz

1) Poszukaj w prasie kilku nekrologów. Sprawdź, jakie elementy powtarzają się w ich treści.

2) Wskaż – na podstawie dowolnego źródła wiedzy – jaka jest różnica między nekrologiem a epitafium.

Wskazówka

Przed zadaniami należy wyjaśnić pewne kwestie:
1) Kim są Orszula i Persefona?
2) Z czego wynika różnica w brzmieniu imienia córki Kochanowskiego: Orszula/Urszula?
3) W jakich źródłach można znaleźć informacje na temat Persefony?

j00000000FB1v50_0000000I
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Urszulka‑oliwka…

RSecCzjTojySU
Jan Kochanowski z Urszulką
Władysław Łuszczkiewicz, Jan Kochanowski z Urszulką, przed 1900, domena publiczna
R142oFhEq8O6T
Jan Kochanowski, Tren V, czyta Bartosz Woźny Jan Kochanowski, Tren V, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Tren VJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren V

Jako oliwka mała pod wysokim sadem
Idzie z ziemie ku górze macierzyńskim szladem,
Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc,
Sama tylko dopiroj00000000FB1v50_000tp001dopiro szczupłym prątkiemj00000000FB1v50_000tp002prątkiem wschodząc;
Tę jesli, ostre ciernie lub rodnej00000000FB1v50_000tp003rodne pokrzywy
Uprzątając, sadownik podciął ukwapliwyj00000000FB1v50_000tp004ukwapliwy,
Mdleje za raz, a zbywszy siły przyrodzonejj00000000FB1v50_000tp005zbywszy siły przyrodzonej,
Upada przed nogami matki ulubionej.
Tak ci siej00000000FB1v50_000tp006sie mej namilszej Orszuli dostało:
Przed oczyma rodziców swoich rostącj00000000FB1v50_000tp007rostąc, mało
Od ziemie sie co wzniózwszy, duchem zaraźliwym
Srogiej śmierci otchnionaj00000000FB1v50_000tp008otchniona, rodzicom troskliwymj00000000FB1v50_000tp009troskliwym
U nóg martwa upadła. O zła Persefono,
Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płonoj00000000FB1v50_000tp00Apłono?

j00000000FB1v50_00000_BIB_001Jan Kochanowski, Tren V, [w:] tegoż, Treny, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 1986, s. 13.
R1cGiIKDenh2u
Doktor Urszula Glensk (ur.1967 – polska literaturoznawczyni, wykładowczyni akademicka, związana z Uniwersytetem Wrocławskim) przybliża mitologiczną historię Persefony oraz interpretację tego mitu. Obejrzyj nagranie. Wynotuj w punktach najważniejsze, twoim zdaniem, zagadnienia pojawiające się w wypowiedzi i przygotuj się do klasowej dyskusji na ten temat. Źródło: Doktor Urszula Glensk (ur.1967 – polska literaturoznawczyni, wykładowczyni akademicka, związana z Uniwersytetem Wrocławskim) przybliża mitologiczną historię Persefony oraz interpretację tego mitu., Scholaris.pl.
RF672xOx9lSKw1
Porwanie Persefony
Simone Pignoni, Porwanie Persefony, ok. 1650, olej na płótnie, Musée des Beaux-Arts, Francja, domena publiczna
RfVwJ4AQwrmg01
Porwanie Prozerpiny (gr. Persefony)
Luca Giordano, Porwanie Prozerpiny (gr. Persefony), 1684–1686, fresk, Palazzo Medici-Riccardi, Florencja, domena publiczna

Po przeczytaniu Trenu V wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 1.1

Ustal – na podstawie dowolnego źródła wiedzy – kim jest Persefona.

Ćwiczenie 1.2

Zastanów się i powiedz, dlaczego ta bohaterka pojawiła się w utworze Kochanowskiego.

Ćwiczenie 1.3

Streść Tren V, zwracając uwagę na fragment poprzedzający pojawienie się Persefony.

Ćwiczenie 1.4

Podaj nazwę środka stylistycznego w drugim wersie trenu. Następnie określ, jaką funkcję pełni ten środek w kontekście całego utworu Kochanowskiego.

Ćwiczenie 1.5

Czy słowo „oliwka” to zdrobnienie? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 1.6
RjB9MOUKrIgFb1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.7

Wyjaśnij, jaką funkcję w utworze pełnią zdrobnienia.

Ćwiczenie 1.8

Jak sądzisz, dlaczego poeta odszedł w tym trenie od tradycyjnego sposobu obrazowania/mówienia o śmierci? Uzasadnij. W odpowiedzi zwróć uwagę na symbole, jakie można wskazać w liryku Kochanowskiego.

j00000000FB1v50_000tp001
j00000000FB1v50_000tp002
j00000000FB1v50_000tp003
j00000000FB1v50_000tp004
j00000000FB1v50_000tp005
j00000000FB1v50_000tp006
j00000000FB1v50_000tp007
j00000000FB1v50_000tp008
j00000000FB1v50_000tp009
j00000000FB1v50_000tp00A
j00000000FB1v50_00000032
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Jak zapomnieć o nieszczęściu?

RCDBWtsGWuyCA
Jan Kochanowski, Tren VII, czyta Bartosz Woźny Jan Kochanowski, Tren VII, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R12xdKNpAR5Tm1
Jan Kochanowski po stracie Urszuli
Jan Matejko, Jan Kochanowski po stracie Urszuli, ok. 1862, rysunek ołówkiem, domena publiczna
Tren VIIJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren VII

Nieszczesne ochędóstwoj00000000FB1v50_000tp00Bochędóstwo, żałosne ubiory
Mojej namilszej cory,
Po co me smutne oczy za sobą ciągniecie?
Żalu mi przydajecie.
Już ona członeczków swych wami nie odzieje –
Nie masz, nie masz nadziejej00000000FB1v50_000tp00Cnadzieje!
Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany.
Już letniczek pisanyj00000000FB1v50_000tp00Dletniczek pisany
uploteczki wniweczj00000000FB1v50_000tp00Euploteczki wniwecz, i paski złocone –
Matczyne dary płone.
Nie do takiej łóżnicej00000000FB1v50_000tp00Fłóżnice, moja dziewko droga,
Miała cię mać ubogaj00000000FB1v50_000tp00Gmać uboga
Doprowadzić; nie takąć dać obiecowała
Wyprawęj00000000FB1v50_000tp00HWyprawę, jakąć dała.
Giezłeczkoćj00000000FB1v50_000tp00IGiezłeczkoć tylko dała a lichą tkaneczkęj00000000FB1v50_000tp00Jtkaneczkę;
Ociec ziemiej00000000FB1v50_000tp00Kziemie bryłeczkę
W główki włożył. Niestetyż, i posag, i ona
W jednej skrzyncej00000000FB1v50_000tp00Lskrzynce zamkniona.

j00000000FB1v50_00000_BIB_002Jan Kochanowski, Tren VII, [w:] tegoż, Treny, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 1986, s. 15–16.

Po przeczytaniu Trenu VII wykonaj polecenia:

Ćwiczenie 2.1

Określ, kto jest osobą mówiącą w tym utworze. W odpowiedzi przywołaj odpowiednie cytaty.

Ćwiczenie 2.2

Jak sądzisz, do kogo i w jakim celu osoba mówiąca kieruje swoją wypowiedź? Uzasadnij.

Ćwiczenie 2.3

Opisz, jaka sytuacja przywołała u Kochanowskiego wspomnienie córki.

Ćwiczenie 2.4

W wierszu mowa jest o „wyprawie”. Wyjaśnij, jak rozumiesz to słowo w kontekście Trenu VII.

Ćwiczenie 2.5

Podaj nazwę środka stylistycznego zastosowanego w przywołanym cytacie: „Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany”. Następnie zinterpretuj to sformułowanie.

Ćwiczenie 2.6

Scharakteryzuj i oceń – na podstawie przywołanego trenu – stosunek ojca do córki. Zwróć uwagę na to, jakie środki stylistyczne oddają charakter tej relacji.

Ćwiczenie 2.7

Rozważ, dlaczego Kochanowski zestawił motyw ślubu z pogrzebem.

Ćwiczenie 2.8

Opisz, w jakim nastroju utrzymany jest Tren VII.

j00000000FB1v50_000tp00B
j00000000FB1v50_000tp00C
j00000000FB1v50_000tp00D
j00000000FB1v50_000tp00E
j00000000FB1v50_000tp00F
j00000000FB1v50_000tp00G
j00000000FB1v50_000tp00H
j00000000FB1v50_000tp00I
j00000000FB1v50_000tp00J
j00000000FB1v50_000tp00K
j00000000FB1v50_000tp00L
j00000000FB1v50_00000055
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Pusty dom

R19PMfXdrNCtX
Jan Kochanowski, Tren VIII, czyta Bartosz Woźny Jan Kochanowski, Tren VIII, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RMQMFyaIarnYL1
Jan Kochanowski „Tren X”
Juliusz Kossak, Jan Kochanowski „Tren X”, „Tygodnik Ilustrowany” 1884 (z dn. 23.08), domena publiczna
Tren VIIIJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren VIII

Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo, tym zniknienimj00000000FB1v50_000tp00Mzniknienim swoim.
Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:
Jedną maluczką dusząj00000000FB1v50_000tp00Nduszą tak wiele ubyło.
Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała,
Wszytkiś w domu kąciki zawżdyj00000000FB1v50_000tp00Ozawżdy pobiegałaj00000000FB1v50_000tp00Ppobiegała.
Nie dopuściłaś nigdy matce sie frasowaćj00000000FB1v50_000tp00Qfrasować
Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psowaćj00000000FB1v50_000tp00Rgłowy psować,
To tego, to owego wdzięcznie obłapiając
I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając.
Teraz wszytko umilkło, szczere pustki w domu,
Nie masz zabawkij00000000FB1v50_000tp00SNie masz zabawki, nie masz rośmiać sie nikomu.
Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje,
A serce swej pociechyj00000000FB1v50_000tp00Tswej pociechy darmo upatruje.

j00000000FB1v50_00000_BIB_003Jan Kochanowski, Tren VIII, [w:] tegoż, Treny, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 1986, s. 16–17.

Po przeczytaniu Trenu VIII wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 3.1

Wskaż adresata wypowiedzi osoby mówiącej w tym liryku. Podaj nazwę środka stylistycznego, który pozwala zidentyfikować odbiorcę wiersza.

Ćwiczenie 3.2

Podaj nazwę czasu gramatycznego/czasów gramatycznych, jaki/jakie Kochanowski zastosował we fragmentach trenu, w których jest mowa o córce poety. Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 3.3

Scharakteryzuj obraz Urszulki wyłaniający się z tego tekstu. Oceń, w jakim stopniu zachowanie dziewczynki – opisane przez poetę – jest adekwatne do jej wieku (zdaniem wielu biografów dziecko zmarło, mając niespełna trzy lata). Czy – w poetyckiej wizji – bohaterka ma jakieś wady?

Ćwiczenie 3.4

Zastanów się i powiedz, co łączy przywołane treny pod względem gatunkowym i tematycznym.

j00000000FB1v50_000tp00M
j00000000FB1v50_000tp00N
j00000000FB1v50_000tp00O
j00000000FB1v50_000tp00P
j00000000FB1v50_000tp00Q
j00000000FB1v50_000tp00R
j00000000FB1v50_000tp00S
j00000000FB1v50_000tp00T
j00000000FB1v50_0000006L
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Co to jest tren?

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
RiXbaLjTtVvpV1
Autograf Jana Kochanowskiego Autograf Jana Kochanowskiego Źródło: 1571, domena publiczna.
Autograf Jana Kochanowskiego
1571, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
RkG5W7kLvfZfT1
Treny
Jan Kochanowski, Treny, 1583, domena publiczna

W XVI wieku wykorzystywano kilka różnych gatunków literackich, aby upamiętnić śmierć konkretnego człowieka. Źródłem poezji funeralnej (pogrzebowej) była tradycja antyczna (grecka i rzymska). Opublikowanie Trenów Jana Kochanowskiego rozpowszechniło gatunek trenu, czyniąc z niego najczęściej wybieraną formę wyrażenia żalu, smutku z powodu śmierci bliskiej osoby.

Tren
Definicja: Tren

pieśń żałobna wywodząca się z tradycji starożytnej (hebrajskiej, greckiej i rzymskiej), rozpamiętująca czyny osoby zmarłej, wyrażająca pochwałę dla zasług zmarłej/zmarłego, podkreślająca poczucie straty po śmierci bliskiej osoby. Ważnymi cechami trenów są także liryzm i emocjonalność.

j00000000FB1v50_00000071
JPOL_E3_E4_Konteksty

Dziecko w sztuce dawnej

Jeszcze w XIII wieku dzieci – jeśli w ogóle pojawiały się na obrazach czy w rzeźbach – wyglądały jak „pomniejszone” osoby dorosłe. Nie miały na sobie ubrań typowych dla wczesnego okresu życia, raczej nie prezentowano ich przy zabawie. Zmianę w podejściu do realizacji motywu dziecka można dostrzec w XIV wieku. Wówczas to rozpowszechniły się takie artystyczne motywy, jak motyw Jezusa‑dziecka (np. w stajence betlejemskiej, siedzącego na rękach Matki Bożej lub pomagającego Józefowi w pracach stolarskich), motyw anioła‑dziecka z malutkimi skrzydłami, motywy duszy ukazanej jako nagie niemowlę. Warto podkreślić, że twórczość wielu malarzy przełomu XV i XVI wieku (np. Leonarda da Vincij00000000FB1v50_000tp00ULeonarda da Vinci, Michała Aniołaj00000000FB1v50_000tp00VMichała AniołaRafaelaj00000000FB1v50_000tp00WRafaela) umocniła tę tendencję.

Wskazówka

Dodatkowe informacje do przekazania uczniom:

Geneza Trenów, które Kochanowski „złzami”, czyli łzami, napisał po śmierci swej 30‑miesięcznej córeczki Orszulki, jest głęboko wpisana w biografię poety, lecz się przez nią w pełni nie objaśnia. […] Od końca lat 70.j00000000FB1v50_000tp00Xlat 70. w rodzinie Kochanowskiego było wiele śmierci. W 1577 roku umarł najstarszy brat Kasper, w 1578 roku odszedł siostrzeniec Piotr Tynicki, około 1580 roku kolejno umarły córki Orszula i Hanna, w 1582 roku zmarł brat Mikołaj. Cykl ogłoszonych drukiem w 1580 roku 19 trenów w pewnym stopniu wyrasta więc z wielu tragicznych doświadczeń i nic dziwnego, że niektóre wątki myślowe, najdobitniej wyartykułowane w Trenach, odnajdujemy już w tekstach wcześniejszych, jak choćby w oracji Przy pogrzebie rzecz, napisanej po śmierci brata Kaspra.

[Adam Karpiński (ur. 1952–2011) – polski historyk literatury, krytyk, wykładowca akademicki, znawca literatury staropolskiej.]

j00000000FB1v50_000tp00U
j00000000FB1v50_000tp00V
j00000000FB1v50_000tp00W
j00000000FB1v50_000tp00X
j00000000FB1v50_0000007V
JPOL_E3_E4_Konteksty

Różne spojrzenia na problemy twórców i dzieci

RmcJDceSpDxCk1
Jan Kochanowski z Urszulką
Zygmunt Trembecki (1847–1922; polski rzeźbiarz), Jan Kochanowski z Urszulką, 1878, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, Kraków, domena publiczna
WstępJanusz Pelc
Janusz Pelc Wstęp

Jeszcze w roku 1585, a więc po śmierci Jana Kochanowskiego, wydawca poezji mistrza czarnoleskiego, Jan Januszowski, wysoko oceniając zresztą cykliczny poemat przypisany Urszulce, starał się usprawiedliwić ojca‑poetę, który tak wiele starania poświęcił, by wystawić literacki pomnik maleńkiej dziecinie. „Ten wielki i zacny Poeta Polski […] zostawił Treny; lekkie rzeką podobno; ja nie wiem – stwierdzał Januszowski – afektuj00000000FB1v50_000tp00Yafektu ojcowskiego przeciw dziatkom w tej mierze upatruję, którego nie widzę, by kiedy kto lepiej wyrazić mógł i umiał”. Odpowiedzią skierowaną pod adresem krytyków wytykających twórcy Trenów, że tak obszerne, rozbudowane dzieło, które byłoby odpowiednie dla uczczenia pamięci jakiegoś bohatera, osoby poważnej, zasłużonej, poświęcił maleńkiej córeczce, były też słowa poety wypowiedziane w Trenie XVII:

Kto zaś na płacz lekkość wkłada,
Słyszę dobrze, co powiada;
Lecz się tym żal nie hamuje,
Owszem, więtszy przystępuje.

(ww. 37–40)

Kochanowski nie protestował wprawdzie wyraźnie, by wiersze poświęcone małemu dziecku zgodnie z kanonami poetyki renesansowej określane były jako „lekkie rymy”, ale tę „lekkość” sam rozumiał w swoisty sposób. Przede wszystkim więc stwierdzał, iż powszechna opinia określająca wiersze poświęcone dzieciom jako „lekkie rymy” nie jest w stanie spowodować, by ojciec‑poeta opłakujący w swym dziele zgon ukochanej córeczki mógł pohamować wielki żal i przedstawić fakt śmierci oraz wywołany nim ból, rozpacz jak drobnostkę, błahostkę.

j00000000FB1v50_00000_BIB_005Janusz Pelc, Wstęp, [w:] Jan Kochanowski, Treny, oprac. Janusz Pelc, Wrocław 1972, s. 73–74.

Po przeczytaniu przywołanego tekstu Janusza Pelcaj00000000FB1v50_000tp00ZJanusza Pelca wykonaj polecenia:

Ćwiczenie 4.1

Wyjaśnij, dlaczego wydawca poezji Kochanowskiego, Janusz Januszowski, musiał usprawiedliwiać ojca‑poetę.

Ćwiczenie 4.2

Rozważ, dlaczego Kochanowski uczynił ze swojej córki Urszuli bohaterkę cyklu Trenów.

Ćwiczenie 4.3

Wyjaśnij, jakie było stanowisko poety wobec określenia Trenów mianem „lekkich rymów”. W odpowiedzi uwzględnij ocenę postawy Kochanowskiego.

j00000000FB1v50_000tp00Y
j00000000FB1v50_000tp00Z
j00000000FB1v50_0000008T
JPOL_E3_E4_Preteksty

Urszula Kochanowska Bolesława Leśmiana

RiLdsDsTZkRY1
Bolesław Leśmian, Urszula Kochanowska, czyta Katarzyna Maciąg Bolesław Leśmian, Urszula Kochanowska, czyta Katarzyna Maciąg Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
RVCSSIsrJHp5D1
Pomnik Urszulki, wzniesiony na miejscu lipy J. Kochanowskiego
Edward Karol Nicz, Pomnik Urszulki, wzniesiony na miejscu lipy J. Kochanowskiego, 1868, drzeworyt, domena publiczna
RkBuE8ptPHl1j1
Bolesław Leśmian
fotografia archiwalna, domena publiczna
Urszula KochanowskaBolesław Leśmian
Bolesław Leśmian Urszula Kochanowska

Gdy po śmierci w niebiosów przybyłam pustkowie,
Bóg długo patrzał na mnie i głaskał po głowie.

„Zbliż się do mnie, Urszulo! Poglądasz, jak żywa...
Zrobię dla cię, co zechcesz, byś była szczęśliwa.”

„Zrób tak, Boże – szepnęłam – by w nieb Twoich krasie
Wszystko było tak samo, jak tam – w Czarnolasie!” – 

I umilkłam zlękniona i oczy unoszę,
By zbadać, czy się gniewa, że Go o to proszę?

Uśmiechnął się i skinął – i wnet z Bożej łaski
Powstał dom kubek w kubek, jak nasz – Czarnolaski.

I sprzęty i donice rozkwitłego ziela
Tak podobne, aż oczom straszno od wesela!

I rzekł: „Oto są – sprzęty, a oto – donice.
Tylko patrzeć, jak przyjdą stęsknieni rodzice!

I ja, gdy gwiazdy do snu poukładam w niebie,
Nieraz do drzwi zapukam, by odwiedzić ciebie!”

I odszedł, a ja zaraz krzątam się, jak mogę –
Więc nakrywam do stołu, omiatam podłogę –

I w suknię najróżowszą ciało przyoblekam
I sen wieczny odpędzam – i czuwam – i czekam...

Już świt pierwszą roznietą złoci się po ścianie,
Gdy właśnie słychać kroki i do drzwi pukanie...

Więc zrywam się i biegnę! Wiatr po niebie dzwoni!
Serce w piersi zamiera... Nie!... To – Bóg, nie oni!...

j00000000FB1v50_00000_BIB_006Bolesław Leśmian, Urszula Kochanowska, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. Jacek Trznadel, Wrocław 1974, s. 197–198.

Po przeczytaniu utworu Bolesława Leśmianaj00000000FB1v50_000tp010Bolesława Leśmiana wykonaj polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 5.1

Wskaż, kto i do kogo mówi w wierszu. W odpowiedzi przywołaj konkretne cytaty z tekstu.

Ćwiczenie 5.2

Wyjaśnij, na czym – według Leśmiana – polega przebywanie w niebie.

Ćwiczenie 5.3

Opisz, jakie relacje łączą mieszkańców nieba: Urszulkę i Boga.

Ćwiczenie 5.4

Rozważ, jaki obraz Boga wyłania się z tekstu. Co charakteryzuje Stwórcę?

Ćwiczenie 5.5

Wyjaśnij, co oznacza w utworze stwierdzenie: „Sen wieczny odpędzam”.

Ćwiczenie 5.6

Scharakteryzuj Urszulkę na podstawie wiersza Leśmiana. Następnie porównaj to poetyckie wyobrażenie z obrazem córki Kochanowskiego, jaki wyłania się z przywołanych trenów.

Ćwiczenie 5.7

Czy utwór Leśmiana to również tren? Uzasadnij odpowiedź.

j00000000FB1v50_000tp010
j00000000FB1v50_000000AC
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 6

Napisz rozprawkę, w której odpowiesz na pytanie: „Czy współcześnie okazywanie czułości w rodzinie jest powszechnie przyjęte?”.

Ćwiczenie 7

Wyobraź sobie, że żyjesz w czasach Jana Kochanowskiego. Napisz list, w którym postarasz się pocieszyć poetę po stracie dziecka.

Ćwiczenie 8

Zredaguj wypowiedź (maksymalnie 15 zdań) zaczynającą się od słów: „Kiedy łzy rozlewają się w środku i zostają tam już na zawsze…”.

RFCXavYXuuXRq1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.