W cieniu Hitlera i Stalina. Totalitaryzmy w międzywojennej Europie
Wprowadzenie

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RJB4yIRqs9hmz
Niewyraźny, czarno‑biały fragment nagrania przemówienia Adolfa Hitlera. Mężczyzna w wojskowym mundurze, ze swastyką na ramieniu przemawia na scenie. Wokół tłum ludzi. Powiewają flagi III Rzeszy.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1FZ875Q2EqFh
Niewyraźny, czarno‑biały fragment nagrania przemówienia Józefa Stalina. Mężczyzna o ciemnych włosach, z sumiastym wąsem w wojskowym mundurze mówi do mikrofonu. Na sali tłum ludzi.
Zadanie na rozgrzewkę
Przypomnij, jakie były losy Niemców i Rosjan w I wojnie światowej – uzupełnij tabelę. Odpowiedź znajdziesz w lekcji pt. Skutki I wojny światowejSkutki I wojny światowej
Co to jest totalitaryzm?
ustrój, w którym państwo stara się kontrolować życie obywateli. Władza oczekuje, że wszyscy będą się zachowywać dokładnie tak, jak ona chce. Próbuje przekonać
do tego obywateli, i to już od najmłodszych lat
Organizacje młodzieżowe


Napisz trzy pytania, jakie zadałbyś dzieciom z organizacji Hitlerjugend i Pionierów.
Reakcje ludzi
Czy obywatele przyjmowali ideologię nazistowską i komunistyczną? Niektórzy na pewno tak.
Opisz reakcje słuchaczy na przemówienia Adolfa Hitlera i Józefa Stalina przedstawione we wprowadzeniu.
Wśród wymienionych wyrazów znajdź synonim (wyraz o podobnym znaczeniu) do wyrazu „entuzjazm” oraz jego antonim (wyraz o przeciwnym znaczeniu).
obojętność, spokój, owacja, obawa, niechęć, panika, histeria, zapał
Synonimem wyrazu „entuzjazm” jest ...........................
Jego antonim to ...........................

Wymień emocje, które towarzyszą kobiecie przedstawionej na fragmencie zdjęcia 'Salutujący mieszkańcy'.
Napisz, jakie emocje towarzyszą przedstawionej kobiecie w opisie fragmentu zdjęcia.
Reakcje ludzi
Napisz, jak oceniasz emocje towarzyszące kobietom, po obejrzeniu całej fotografii 'Salutujący mieszkańcy'.
Napisz, a jak oceniasz emocje towarzyszące kobietom, po zapoznaniu się z opisem całej fotografii.

Terror
Nie wszyscy jednak podzielali taki zapał do przebudowany Niemiec w myśl hitlerowskiej ideologii. Wobec tych, którzy nie chcieli się dostosować, stosowano przymus. Przyjmował on różne formy. Oto niektóre z nich:


Którego z totalitaryzmów dotyczą ilustracje palenia książek i niszczenia żydowskich sklepów?
- niemieckiego
- radzieckiego
Przedstawiciele takich grup, jak Żydzi w Niemczech albo właściciele ziemi w Związku Sowieckim, nawet gdyby chcieli, nie mieli możliwości, by poprzeć władzę. Z góry byli uznani za wrogów.
Wrogów władzy i ideologii pozbawiano pracy i środków do życia, przymusowo przesiedlano, osadzano w więzieniach albo obozach koncentracyjnych, a nawet skazywano na śmierć.
Nazistowskie obozy koncentracyjne
Rządzący w Niemczech naziści zakładali obozy koncentracyjne w całym kraju, a potem także na terenach, które armia niemiecka podbiła na przełomie lat 30. i 40. XX wieku.

Hitlerowskie obozy koncentracyjne w Europie. Mapa Europy zawiera granice z 1943 r. W nawiasach podawane są przynależności państwowe sprzed okupacji. Na mapie są zaznaczone:
-państwa neutralne;
-państwa pod kontrolą aliantów pod koniec 1942 r.;
- sojusznicy państw osi;
- obszary okupowane przez państwa osi jesienią 1942 r.;
- państwa osi i obszary do nich włączone do jesieni 1942 r.;
- granice Rzeczpospolitej Polskiej z 31 sierpnia 1939 r.;
- granice tzw. Wielkich Niemiec w latach 1941‑1944 r.
Do Auschwitz‑Birkenau trafili Żydzi z:
- Francji,
- Holandii,
- Belgii,
- Włoch,
-Grecji,
-Węgier.
Żydzi z gett w okupowanej Polsce trafiali do obozów zagłady np.:
- z Warszawy i Białegostoku do Treblinki.
- z Białegostoku także były wysyłane transporty do Sobibóru;
- z Lwowa do Bełżca;
- z Krakowa do Majdanka.
Obozy koncentracyjne w Niemczech:
- Bergen‑Belsen;
- Ravensbrück;
- Sachsenhausen;
- Dora‑Mittelbau;
- Buchenwald;
- Gross‑Rossen;
- Terezin;
- Flossenburg;
- Natzweiler‑Struthof;
- Dachau;
- Stutthof;
- Mauthausen‑Gusen.
Obóz koncentracyjny w Holandii znajdował się w Hertogenbosch. Obozy zagłady w okupowanej Polsce (w granicach dawnej II Rzeczpospolitej Polskiej): - Treblinka;
- Chełmno;
- Sobibór;
- Majdanek;
- Bełżec;
- Płaszów;
- Auschwitz‑Birkenau.
Obozy koncentracyjne w krajach nadbałtyckich:
- Kaiserwald (Łotwa);
- Klooga (Estonia);
- Vaivara (Estonia).
Większe getta w Europie:
- Białystok;
- Łódź;
- Warszawa;
- Kraków;
- Wilno;
- Lwów;
- Łachwa;
- Kowno (Litwa);
- Winnica (Ukraińska Socjalistyczna Republika Sowiecka);
- Mohylów Podolski (Ukraińska Socjalistyczna Republika Sowiecka);
- Czerniowce (Rumunia);
- Kiszyniów (Rumunia);
- Odessa (Rumunia);
- Bitula (Bułgaria);
- Saloniki (Grecja);
- Budapeszt (Węgry);
- Cluj (Węgry).
Odszukaj na mapie Buchenwald podaj nazwę kraju w jakim się znajduje.
Wymień przynajmniej jeden obóz znajdujący się na obszarze III Rzeszy.
Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego 'Dziennika Związkowego' z ChicagoBarak był podobny do tych w Birkenau. Brama wejściowa na przyczółku, po obydwu stronach korytarza trzypiętrowe drewniane prycze. Było tak samo ciasno jak w Birkenau i spaliśmy na gołych deskach. Blokowy i sztubowy (niemiecki kryminalista) wymyślali bezsensowne zajęcia, najczęściej ćwiczenie szybkiego wychodzenia na apel, co dawało im okazję do popędzania nas kijami. Szybko przekonaliśmy się, że blokowy lubi dokuczać, a nawet znęcać się nad współwięźniami.
Obóz znajduje się na zboczu wzniesienia, otoczony lasem. Ulice przecinają się pod kątem prostym, tworząc wielką szachownicę. Z bramy wejściowej wchodziło się na wielki plac, na którym codziennie odbywały się apele – liczenie więźniów obecnych na placu, pracujących i w szpitalu. Gdy władze nie mogły się doliczyć, więźniowie stali na placu aż do znalezienia pomyłki, czasem do północy, a nawet do rana, bez względu na pogodę. Na długich apelach umierali słabi i chorzy.
Jako 'ogrodnik' znalazłem się w grupie kilkunastu więźniów roznoszących nawóz z kanałów. Służyły do tego 'nosiłki' (chyba z czeskiego). Między dwoma drążkami, okrągłymi i gładkimi na końcach, była przymocowana drewniana skrzynka, którą więźniowie pracujący w zakładzie oczyszczania napełniali nawozem. Nosiłki były ciężkie. Jeden więzień chwytał koniec drążków z przodu, drugi z tyłu. W czasie lub po deszczu glina zamieniała się w kleiste błoto, drewniaki grzęzły w nim i trudno było je wyciągnąć. Dość często wyciągało się stopę (gołą, nie mieliśmy skarpetek ani onuc, a nawet szmat, by owinąć stopy). Gdy drewniak został w błocie, trzeba było nosiłki postawić na ziemi, wyciągnąć drewniak i wcisnąć w niego brudną stopę. Po chwili powtarzało się to samo, jednemu lub drugiemu niosącemu nosiłki. Po kilku dniach każdy z nas miał na wierzchu stopy poprzeczny pasek startej skóry, który krwawił, krew mieszała się z gliną i ból był coraz dotkliwszy.
Rano otrzymywaliśmy porcję chleba (nie wiem, ile ważyła) z kostką margaryny i lurę zastępującą kawę; w południe podczas półgodzinnej przerwy w pracy dostawaliśmy pół kwarty wodnistej zupy, wieczorem kwartę zupy, zwykle marnej. Jedynie grochówka raz, czasem dwa razy w tygodniu była smaczna i pożywna. Kto zjadł rano całą porcję chleba z margaryną, po południu był głodny i słaby. Ciężko mu było utrzymać wymagane tempo pracy, by uniknąć kija. Należało rano zostawić część chleba i margaryny na obiad.
Z rozsypanek utwórz słowa, które charakteryzują życie w obozie koncentracyjnym.
ŁGDÓ - ............
CTANIOAS - ................
RCNIEIEIEP - ....................
WKSZYY - ............
CSTRUWIEOKOŃ - ..........................
Sowieckie obozy pracy, czyli łagry
Władze sowieckie tworzyły obozy pracy zwane po rosyjsku łagrami. Zwróć uwagę, że wiele z nich ulokowano na dalekiej północy oraz na wschodzie kraju, gdzie panują bardzo ciężkie warunki do życia, ale występują surowce naturalne lub rosną gęste lasy, dostarczające drewna.

Mapa Gułagów w ZSRS. Na mapie zaznaczone są:
- obszary występowania większych zespołów łagrów,
- miasta zbudowane przez więźniów,
- prace wykonywane przez więźniów.
Obszary występowania większych zespołów łagrów:
- wschodnie tereny ZSRS,
- południowe tereny ZSRS,
- nad Morzem Ochockim,
- nad Morzem Barentsa.
Więźniowie zbudowali miasta:
- Magnitogorsk,
- Dżezkazgan,
- Temyrtan,
- Bałchasz,
- Norylsk,
- Tajszet,
- Brack,
- Swobodny,
- Komsomolsk,
- Magadan,
- Nachodka.
Więźniowie wykonywali wydobycie surowców w miastach:
- Kandałaksza,
- Workuta,
- Salechard,
- Perm,
- Dżezkazgan,
- Czulman.
Więźniowie budowali np. kanały, obiekty wodne, drogi w miastach:
- Kandałaksza,
- Kotłas,
- Pietrozawodsk,
- Dżezkazgan,
- Norylsk,
- Krasnojarsk,
- Irkuck,
- Komsomolsk.
Więźniowie pracowali przy wyrębie lasu w miejscach:
- Archangielsk,
- Barnauł,
- Uchta,
- Syktywkar.
Więźniowie wykonywali roboty rolnicze, hodowali ryby w miejscach:
- Astrachań,
- Ułan‑Ude.
Więźniów z tych obozów wykorzystywano m.in.: do pracy w kopalniach, przy wyrębie lasów, a także do budowy kanałów.

Na podstawie ilustracji odpowiedz na pytania:
Wyjaśnij, które z elementów życia więźniów w Buchenwaldzie można odnieść także do osób przedstawionych na fotografii.
Ustal, jakie czynności musieli wykonać robotnicy, aby powstał kanał?
Podaj przykład maszyn i urządzeń, które można było użyć do pracy przy budowie kanału.
Ustal, jakie maszyny i urządzenia widać na fotografii.
Ekspansja terytorialna
Zarówno III Rzesza (Niemcy nazistowskie), jak i Związek Sowiecki prowadziły politykę podbojów. Z jednej strony budziło to w obywatelach poczucie dumy i podnosiło ich gotowość do znoszenia niedogodności i prześladowań. Z drugiej zaś rodziło ofiary totalitaryzmu, którymi stawali się mieszkańcy terenów przyłączonych.

Mapa - Działania wojenne podczas II wojny światowej. Na mapie przedstawiono granice państw z 31.08.1939 roku i granice i zmiany jakie zaszły do 1941 roku.:
granice tzw. Wielkich Niemiec: wraz z Austrią, wschodnią częścią Polski;
granice ZSRS do 22.05.1941 roku: wraz z obszarem Finlandii wokół jeziora Ładoga, Estonią, Łotwą, Litwą, Kresami Wschodnimi II RP, częścią Rumunii, tzw. Besarabią;
państwa osi: Niemcy, Włochy i obszary przez nie okupowane: Protektorat Czech i Moraw;
sojusznicy państw Osi: Finlandia, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria;
obszary okupowane przez państwa osi od 09.1939 do 06.1941: wschodnia Polska (Generalne Gubernatorstwo), Dania, Belgia, Holandia, Północna Francja, Jugosławia, Grecja;
państwa sprzymierzone (alianci) w 1939 roku: Polska, Wielka Brytania, Francja;
państwa, które przystąpiły do wojny po stronie aliantów do 06.1941 roku: Dania, Norwegia, Belgia, Luksemburg, Holandia, Jugosławia, Grecja, Norwegia;
państwa neutralne: Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Lichtenstein.
tzw. Państwo Francuskie (obszar nieokupowanej Francji): obszar północnej Francji;
ważniejsze bitwy: Warszawa 1939, Gdańsk 1939, Narvik 1940;
Działania wojenne:
wojsk niemieckich i ich sprzymierzeńców w 1939 roku: agresja na Polskę; w Libii;
państw alianckich w roku 1940: z Egiptu do Libii;
wojsk sowieckich w latach 1939 - 1940: z obszaru ZSRS na Finlandię i Polskę;
naloty niemieckie na Wielką Brytanię w 1940 roku
Miejsca masowych egzekucji dokonanych przez NKWD na polskich oficerach w 1940 roku: Kalinin, Miednoje, Katyń, Kijów, Charków.

Mapa - Działania wojenne podczas II wojny światowej. Na mapie przedstawiono granice państw z 31.08.1939 roku i granice i zmiany jakie zaszły od VI 1941 roku do V 1945 roku.:
granice tzw. Wielkich Niemiec 1941‑1944: wraz z Austrią, wschodnią częścią Polski;
granice ZSRS wraz z obszarem Finlandii wokół jeziora Ładoga, Estonią, Łotwą, Litwą, Kresami Wschodnimi II RP, częścią Rumunii, tzw. Besarabią;
państwa osi: Niemcy, Włochy i obszary przez nie okupowane: Protektora Czech i Moraw, Francja, Dania, Belgia, Holandia, Polska, Generalne Gubernatorstwo, Serbia, Albania, Grecja, Norwegia, wschodnia część Polski i zachodnia cześć ZSRS wraz z Lenigradem, Kurskiem i Krymem;
sojusznicy państw Osi: Finlandia, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Chorwacja;
państwa pod kontrolą Aliantów: Wielka Brytania;
państwa neutralne: Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Lichtenstein, Turcja.
Ważniejsze bitwy:
Moskwa 1941, Leningrad 1941‑1944, Stalingrad 1941‑1942, Kursk 1943, Lenino 1943, wybrzeże Normandii 1944, Falaise 1944, Monte Cassino 1944, Linia Zygfryda 1944/1945,
powstanie Warszawskie 1944, oficerach w 1940 roku: Kalinin, Miednoje, Katyń, Kijów, Charków.
Konferencja w Jałcie 1944;
Linie frontu
na przełomie 1943‑1944: na wschodzie granice polsko‑sowieckie, na zachodzie granice francusko‑niemieckie, na południu północne Włochy;
na przełomie 1944‑1945: granice III Rzeszy;
Linia spotkania wojsk sprzymierzonych - środkowe Niemcy;
Trasy konwojów wojsk sprzymierzonych:
z USA przez Atlantyk do Wielkiej Brytanii i do Murmańska,
z USA przez Atlantyk i Morze Śródziemne do Algieru i do Włoch.
Działania wojenne:
alianckie bombardowania w okupowanej przez Niemców Holandii,
alianckie ofensywy na Sycylii 1943, we Włoszech 1943 i Normandii 1944 i dalej w głąb III Rzeszy
sowiecka ofensywa przez obszary okupowanej Polski w stronę Berlina i na państwa bałkańskie.
Na podstawie map odpowiedz na pytania. Zaznacz właściwe z wymienionych państw.
Ziemie jakich państw znajdowały się w pewnym okresie wojny pod władzą Niemiec?
{#Polska}{#Czechosłowacja}{Wielka Brytania}{#Austria}{#Francja}{#Belgia}{Hiszpania}{#Holandia}{#Norwegia}{#Związek Radziecki}{Turcja}
Ziemie jakich państw znajdowały się w pewnym okresie wojny pod władzą ZSRR?
{#Polska}{#Węgry}{#Rumunia}{Turcja}{#Finlandia}{#Bułgaria}{#Czechosłowacja}{Francja}{#Niemcy}
Podsumowanie
W latach 30. XX wieku w Niemczech i w Związku Sowieckim rozwinęły się systemy totalitarne. Rządy totalitarne dążyły do totalnej (całkowitej) kontroli swoich obywateli. Całe życie podporządkowane zostało ideologii: komunistycznej w Związku Sowieckim i nazistowskiej w Niemczech. Każda z nich definiowała swoje cele i wartości, określała wzory do naśladowania i wrogów, których należało zwalczać. Kto się temu nie podporządkował, był prześladowany. Stworzono w tym celu system represji: policję, więzienia i obozy koncentracyjne.
Odczytywać informacje z mapy.
Rozpoznawać i nazywać emocje.
Jakie prawa człowieka naruszały totalitaryzmy? W jaki sposób można walczyć z totalitaryzmem? Czy dziś grozi nam totalitaryzm? W jaki sposób należy mu zapobiegać?