Wczesne usprawnianie narządu ruchu pacjenta z ortezą typu DAFO
Ortezy kończyn dolnych odgrywają ważną rolę w usprawnianiu dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym (MPD). Są przeznaczone przede wszystkim do zapobiegania deformacjom i ułatwiają pacjentom funkcjonowanie. U dziecka z diplegią spastyczną zwiększone napięcie mięśniowe i niedowład występują wyłącznie w kończynach dolnych. Skutkuje to następującymi deformacjami:
zgięcie, przywiedzenie i rotacja wewnętrzna w stawie biodrowym,
zgięcie spastyczne i przykurcz zgięciowy w stawie kolanowym,
zgięcie podeszwowe w stawie skokowym.
Spastyczność kończyn dolnych może prowadzić do zmian wtórnych, takich jak: sztywność stawów, ból, przykurcze w stawach oraz zniekształcenia kostno‑stawowe. Brak zdolności do zachowania równowagi ciała wyraża się wtedy asekuracyjnym, szerokim stawianiem stóp i ugięciem kolan. Zmiany te wpływają na wzorzec postawy oraz chód i powodują trudności w poruszaniu się i utrzymywaniu stabilnej pozycji ciała. Chód dziecka z takimi zmianami określa się jako tzw. kuczny. Kiedy dziecko trzymane jest pionowo, uwidacznia się najbardziej sztywność kończyn dolnych, a współistniejące napięcie mięśni przywodzicieli powoduje krzyżowanie się nóg. Deformacje stopy mogą mieć jednak różny obraz i mogą się zmieniać na przestrzeni wielu lat, począwszy od zgięcia podeszwowego i supinacji stopy, po nadmierne zgięcie grzbietowe i hiperpronację (Rycina 4).
Ortezy są często stosowane u dzieci z MPD w celu poprawy pozycji stojącej i funkcji chodzenia. Złożony obraz kliniczny mózgowego porażenia dziecięcego wymaga indywidualnego podejścia i zaopatrzenia ortotycznego. Wśród wskazań najczęściej wymienia się w tej grupie pacjentów zaopatrzenie w ortezy: AFO, DAFO lub GRAFO. Orteza nadkostkowa DAFO z usuniętą przednią i tylną częścią klasycznej ortezy AFO stabilizuje przyśrodkowo‑bocznie staw skokowy ze swobodnym zgięciem grzbietowym i podeszwowym. Dynamiczna orteza AFO (DAFO) utrzymuje staw skokowy w pozycji neutralnej, wspierając jednocześnie łuki stopy. Dlatego ma duże znaczenie u dzieci z MPD, u których może dochodzić do deformacji płasko‑koślawej w obrębie stopy ze względu na pojawienie się spastyczności zginaczy podeszwowych i mięśni strzałkowych (Rycina 5). Orteza DAFO spełnia swoje zadanie u pacjentów, którzy zachowują kontrolę zgięcia i wyprostu stopy.
W stopie płasko‑koślawej tyłostopie wraz z piętą ustawione jest koślawo, a przodostopie odchyla się do boku i ulega odwiedzeniu oraz nawróceniu. To pronacyjne ustawienie stopy powoduje wydłużenie się czynnościowej długości stopy, a tym samym redukcję jej łuku podłużnego. Łuk przyśrodkowy stopy jest wypukło rozciągnięty, a łuk boczny stopy – wklęsło skrócony. Najczęstszą przyczynę deformacji upatruje się w skróceniu długości zginaczy stopy (mięśnia trójgłowego łydki), a szczególnie niewydolność mięśnia piszczelowego tylnego powoduje obniżenie łuku podłużnego stopy, z towarzyszącą mu koślawością tyłostopia. Do 3. roku życia stopa płasko‑koślawa jest wariantem fizjologicznym stopy u dzieci zdrowych.
Indywidualnie zaplanowana fizjoterapia to ćwiczenia, które młody pacjent będzie wykonywać bez ortez (np. ćwiczenia w pozycjach niskich, siadzie, klęku, ćwiczenia zmian pozycji) oraz w ortezach, jak np. wstawanie, stanie, chód. W terapii chodu u dzieci z MPD zwraca się uwagę na:
utrzymanie ciężaru ciała z zachowaniem prawidłowej postawy, przykładowo utrzymanie stawów biodrowych i tułowia,
przenoszenie ciężaru ciała w kontrolowany sposób z jednej kończyny dolnej na drugą.
Przy niewielkich deformacjach pacjenci wymagają rehabilitacji polegającej na ćwiczeniach:
rozciągających – bierne ćwiczenia stawu skokowego i wszystkich stawów stopy, rozciąganie mięśni łydki i mięśnia strzałkowego krótkiego w celu ułatwienia szpotawości i przywodzenia stopy,
wzmacniających mięśnie: piszczelowy przedni i tylny oraz zginacz długiego palucha, mięśnie wewnętrzne, mięśnie międzykostne i odwodziciela palucha, aby zapobiec koślawości i spłaszczeniu przedniego łuku,
propriocepcji – chodzenie na palcach i pięcie, obciążanie jednej nogi i schodzenie po pochyłej powierzchni, również chwytanie ręcznika i małych przedmiotów palcami u stóp, stanie przodostopiem na schodach, prostowanie i rozkładanie palców u stóp oraz chodzenie na piętach w celu utrzymania łuków stopy.
Kompleksowe usprawnianie dotyczy nie tylko stopy, ale również całej kończyny dolnej. W obrębie stawu biodrowego stosuje się ćwiczenia rozciągające mięśnie spastyczne odpowiedzialne za zgięcie i przywiedzenie, natomiast w obrębie stawu kolanowego rozciąga się mięśnie zginające ten staw, czyli kulszowo‑goleniowe. Ćwiczenia powinny być uzupełniane zabiegami rozluźniającymi z zakresu termoterapii (np. ciepłe okłady), hydroterapii (np. ciepła kąpiel perełkowa), masażu i/lub elektroterapii.
Przykłady ćwiczeń
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści