Wielka zmiana. Chrystianizacja Europy

Chrześcijańskie korzenie Europy

Mieszkańcom współczesnej Europy jej chrześcijańskie korzenie wydają się być oczywiste. Ale pamiętajmy, że chrystianizacja ludów zamieszkujących Europę trwała do XIV wieku. Właściwie dopiero ostatnich sześć–siedem wieków historii Europy można uznać za dzieje chrześcijan. Trudno jednak zaprzeczyć, że chrześcijaństwo ukształtowało wspólną kulturę Europejczyków – taką, w której dziś żyjemy. Dlaczego tak się stało? Dlaczego religie i wyznania lokalne przeminęły, odżywając dziś tylko dzięki miłośnikom przeszłości?

Ważne!

Poniżej znajdziesz nagranie, na którym wskazano znaczenie chrześcijaństwa dla rodzącej się kultury europejskiej okresu średniowiecza. Zapoznaj się z nim.

R3kmGnYawhGGj

Film o początkach chrześcijaństwa w Europie.

Film o początkach chrześcijaństwa w Europie.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R3kmGnYawhGGj

Film o początkach chrześcijaństwa w Europie.

Plemiona germańskie wobec nauk o Chrystusie

Germanie, którzy w V–VI wieku zamieszkiwali na terenie państw powstałych
na ziemiach dawnego Cesarstwa Rzymskiego, nie byli wyznawcami jednej religii. Tradycyjne wierzenia rozwijały się w obrębie rodów i plemion. W ogólnym zarysie były podobne do wierzeń sąsiednich lub sprzymierzonych społeczności. Jednak szczegóły obrzędów i treść wierzeń pozostawały odmienne. Wspólne dla konkretnego plemienia przekonania religijne miały łączyć członków społeczności i tylko ich.
Dla innych, obcych, pozostawały tajemnicą.

Jak wiele cywilizacji, także poganiepogaństwopoganie żyjący na gruzach cesarstwa rzymskiego w zjawiskach natury dostrzegali przejawy boskich sił nadprzyrodzonych. Góry, gęste lasy, bagna, brzegi jezior były naturalnymi miejscami kultu. Dziś możemy jedynie próbować je odtworzyć na podstawie znalezisk archeologicznych.

Ważne!

Poniżej znajduje się galeria mediów, przedstawiająca rekonstrukcję miejsca kultu pogańskiego. Najedź kursorem na strzałki i naciśnij za pomocą lewego przycisku myszy (LPM), aby poznać szczegóły.

R1QKnGWt7btfr

Zdjęcie współczesne, przedstawiające rekonstrukcję miejsca kultu. Złożona z drewnianych gałązek konstrukcja w kształcie łodzi, oparta o drewniane paliki z wewnętrznej strony, stoi na trawie bliżej prawej krawędzi zdjęcia. Z wnętrza łodzi wystają dwie drewniane, wysokie belki. Na jednej z nich umieszczono czaszkę dużego zwierzęcia hodowlanego - prawdopodobnie konia lub krowy. W głębi ilustracji widoczne sitowia i zadrzewione pole, przy lewej krawędzi ilustracji trawnik, po prawej stronie zdjęcia gęste zadrzewienie skraju zagajnika.

RQedQyW8Lya0d

Zdjęcie współczesne, przedstawiające widok na brzeg jeziora w Turyngii. Słoneczny dzień, bezchmurne niebo, na dalszym planie po drugiej stronie jeziora widoczny zagajnik złożony z kilku drzew liściastych. Na pierwszym planie trawnik i sitowie przy tafli wody, w centrum zdjęcia wysunięty cypel gruntu wbijający się w wodę, porośnięty gęstą trawą i sitowiem. Przy lewej krawędzi widoczny fragment rosnącego drzewa.

Germanie nie narzucali swoich przekonań religijnych tym, których uważali za ludzi spoza ich plemienia. Sami byli jednak otwarci na zmianę religii. Od IV wieku wśród Gotów mieszkali chrześcijańscy jeńcy i kapłani z terenu Cesarstwa. Propagowana przez nich religia znalazła żywy oddźwięk – najpierw wśród niższych warstw społecznych. Z biegiem czasu okazała się idealnym narzędziem do zjednoczenia ludu złożonego z wielu plemion. Zrządzeniem losu chrystianizację Gotów i plemion germańskich osiadłych nad Morzem Czarnym przeprowadzili wyznawcy arianizmutXNvK2ijLo_000tp002arianizmu Wśród nich był WulfilatXNvK2ijLo_000tp001Wulfila, wyświęcony na biskupa i wysłany do Germanów w celu ich nawrócenia. Znaczną rolę w nawróceniu Gotów odegrał ich wódz imieniem FritigerntXNvK2ijLo_000tp003Fritigern,  jednak jego rola w chrystianizacji plemienia jest niejasna.

Ważne!

Biblia z Rawenny

RuaLAJmEPQy8Q11

Zdjęcie współczesne pionowej, kamiennej tablicy o fioletowym kolorze. Na niej wprowadzony tekst Biblii zapisany alfabetem greckim. U dołu widoczne motywy zdobiące kamień - wyrzeźbione łuki arkadowe z kolumnadą, w otworach widoczne znaki alfabetu greckiego. Dwa słowa w tekście głównym zabarwione kolorem złotym. Motywy geometryczne na lewej krawędzi tablicy. Lekkie uszkodzenie - ułamanie w lewej górnej części tablicy.

Przetłumaczenie przez Wulfilę Biblii na język gocki, miało ogromne znaczenie dla budowania poczucia trwałej wspólnoty ludu. Dzięki temu tekstowi każdy Got miał dostęp do wspólnej dla wszystkich, najwyższej prawdy, przekazywanej w jego własnym języku. Tłumaczenie utrwalało poczucie wspólnoty u Gotów, ale jednocześnie rodziło uczucie przywiązania członków tej wspólnoty do wyznania ariańskiego. Utrudniało natomiast akceptację łacińskiej wersji liturgii i Biblii. Na fotografii widoczna jest jedna z kart tak zwanego Srebrnego Kodeksu. Zawiera on gockie tłumaczenie Biblii spisane na purpurowych kartach srebrnym atramentem ze złotymi fragmentami i elementami zdobiącymi karty tekstu.

Po założeniu państw na ziemiach Cesarstwa ariańscy Germanie w zróżnicowany sposób traktowali obowiązującą wersję chrześcijaństwa, wyznawaną przez tutejszych mieszkańców. Natomiast patriarchowie Kościoła, uznający wiarę chrześcijańską za oficjalną, prawowierną (ortodoksyjną), arianizm traktowali jako herezję. Choć prześladowanie chrześcijan wyznania odmiennego niż ariańskie przez Germanów zdarzało się jeszcze w VII wieku, częściej starano się tolerować odmienności wyznaniowe.

Ciekawostka

Kto decydował o religii?

R1QxPrrSqHJwZ

Ilustracja czteroobrazkowa z karty kodeksu, przedstawia w lewym górnym rogu zabudowę świątyni z dachem, ściany budynku koloru pomarańczowego z wypustami‑guzkami- w centralnej części płyt. Widoczny łuk pełny, pełniący funkcję wejścia. W lewym dolnym rogu widoczne trzy postaci odziane w togi w kolorach mieszanych pomarańczowo‑żółtych, stoją boso. Postać po skrajnej lewej stronie trzyma nienaturalnych rozmiarów klucz w prawej dłoni, w lewej zaś - laskę zakończoną okrągłą główką. Postać w środku podtrzymuje prawą dłonią kadzidło, w lewej zaś trzyma zwój. Postać trzecia obiema rękami podtrzymuje księgę. W prawym dolnym rogu widoczna scena przedstawiająca monarchę i pięciu dworzan. Monarcha stoi po skrajnej prawej stronie, jego sylwetka wkracza poza krawędź. Pięciu dworzan odzianych w szaty, koloru (idąc odpowiednio od centrum ku prawej krawędzi) żółtego, grafitowego, żółtego, brązowego i żółtego zwróconych jest ku księdze z obrazka w lewym dolnym rogu. W prawym górnym rogu scena z przedstawieniem pięciu hierarchów kościelnych. Każdy z nich nosi nakrycia głowy i pastorał w prawej dłoni, lewą dłoń zaś trzyma na wysokości brzucha. Zwróceni są twarzami w stronę centrum kodeksu, stoją w rzędzie jeden za drugim. Odziani są w szaty w kolorach (odpowiednio od centrum do prawej krawędzi): żółto‑pomarańczowego, brązowo‑żółtego, zielono‑ceglanego, żółto‑pomarańczowego i brązowo‑pomarańczowego.

Codex Vigilanus spisany został w X wieku w klasztorze San Martin de Albelda w prowincji Rioja w Hiszpanii. Na ilustracji przedstawiono zgromadzenie biskupów wizygockich, tak zwany Synod. W górnej części widoczna jest procesja biskupów
do kościoła. W dole miniatury, do zasiadającego na tronie księcia zmierzają urzędnicy niosący księgę, przybory notariusza i klucze do kościoła.

Funkcjonowanie obok siebie dwóch niezbyt życzliwie do siebie nastawionych hierarchii duchownych (ariańskich i ortodoksyjnych), utrudniało zarządzanie państwem. Władcy germańscy kolejno decydowali się przyjmować ortodoksyjną wersję chrześcijaństwa. Wizygoci zaakceptowali zmianę wyznania w VI wieku, a Longobardowie osiadli w Italii dopiero wiek później.

Ogromną rolę w chrystianizacji Germanów żyjących poza dawną granicą Cesarstwa odegrali misjonarze przybywający z Brytanii. Wśród nich najważniejszy był Winfryd‑BonifacytXNvK2ijLo_000tp005Winfryd‑Bonifacy. Występując jako reprezentant papieża, w 1. połowie VIII wieku zachęcił do nowej wiary plemiona żyjące w dorzeczu Renu. Został uznany za świętego patrona Germanii. Jego naśladowcy występowali jako misjonarze działający w imieniu papieża. Akceptacja wyłączności papieża do możliwości wysyłania misjonarzy nie przychodziła łatwo władcom Franków. Obawiali się oni, że w ten sposób zostaną pozbawieni wpływu na nowe ludy chrześcijańskie.

Chrystianizacja po królewsku

W bardzo zróżnicowany sposób przebiegała chrystianizacja ludów germańskich, które wkroczyły na teren Cesarstwa jako poganie. Jak pamiętamy, jako jeden z pierwszych chrześcijaństwo przyjął ChlodwigtXNvK2ijLo_000tp004Chlodwig. Władca Franków, już u schyłku V wieku przyjął chrzest wraz ze swoim ludem. Pozostałe ludy decydowały się na ten krok z dużo większymi oporami. Dopiero pod wpływem kontaktów z Frankami chrześcijaństwo przyjęli Burgundowie i Alemanowie. Anglowie i Sasi, którzy podbili Brytanię, zostali chrześcijanami dopiero w VII wieku.

Przyjęciu chrześcijaństwa zawsze towarzyszyły konflikty między wyznawcami starej i nowej wiary. Na Wyspach wzmagał je dodatkowo fakt, że społeczność anglosaska była podzielona na kilka rywalizujących królestw. Władcy przechodzili na chrześcijaństwo stopniowo. W walkach między monarchami wykorzystywano więc także argumenty religijne. Ciekawym świadectwem tych walk jest zbiór biżuterii odnaleziony w 2009 roku. W jej skład wchodził między innymi pas metalu z łacińskim napisem: surge domine et disepenetur inimici tui et fugent qui oderunt te a facie tua [surge domine et disepenetur inimiczi tui et fugent kwi oderunt te a faczie tua] Jest to cytat z Biblii, z czwartej Księgi Mojżeszowej - Księgi Liczb (10, 35).

Ważne!

Wspomniany wyżej obiekt przedstawiono w poniższej galerii mediów. Najedź kursorem na strzałki i przełączaj zdjęcia za pomocą lewego przycisku myszy (LPM). Następnie wykonaj ćwiczenie zamieszczone pod galerią mediów.

RVBVcEVnZKinS

Zdjęcie współczesne obiektów wczesnośredniowiecznych na czarnym tle. Elementy biżuterii anglosaskiej w liczbie trzynastu sztuk, zdobione motywami roślinnymi i geometrycznymi, wykonane ze złota, rozłożone nierównomiernie i nierównolegle względem siebie. Widoczne fragmenty broszki, kolii, czy elementów zdobiących pas.

R1azv1rIVCKA1

Metalowy pas z fragmentem zapięcia, którego zdjęcie wykonano podwójnie, aby przedstawić obie jego strony. Zdjęcie współczesne eksponatu, wykonane na czarnym tle. Widoczny zapis tekstu łacińskiego w dwóch wersach.

Niechętny przejęciu przez papieża wyłącznej opieki nad nawracanymi poganami był też Karol WielkitXNvK2ijLo_000tp007Karol Wielki. Według niego chrystianizacja była obowiązkiem króla, a później cesarza. W związku z tym na własną rękę przeprowadził przymusową chrystianizację Sasów podbitych u schyłku VIII wieku. Przyjmuje się, że w trakcie prowadzonych przez frankijskiego króla walk z plemionami saskimi, za bunt przeciwko władzy Karola, kazał on wymordować kilka tysięcy Sasów. Chrystianizacja na wschodnich rubieżach cesarstwa Karola Wielkiego była jego największym sukcesem misyjnym, choć w dużym stopniu ówczesny cesarz przyczynił się również do nawrócenia podbitych w tym samym czasie Awarów.

Chrześcijanie i poganie. Skandynawia

Niezwykle długo trwał proces chrystianizacji Germanów zamieszkujących Skandynawię. Pierwsze wysiłki w tym celu podjęli misjonarze anglosascy wobec mieszkańców Szlezwiku na początku VIII wieku, jednak bezskutecznie. Dopiero zaangażowanie cesarza Ludwika Pobożnego i księcia duńskiego Haralda KlakatXNvK2ijLo_000tp009Haralda Klaka umożliwiło rozwinięcie działalności przez misjonarza AnsgaratXNvK2ijLo_000tp00AAnsgara. Jego starania obejmowały zarówno Danię, jak i Szwecję. Mimo pewnych sukcesów burzliwa sytuacja polityczna w Skandynawii pozbawiła Ansgara poparcia ze strony władzy królewskiej.

Sukcesem zakończyła się dopiero chrystianizacja przeprowadzona w 2. połowie X wieku dzięki zaangażowaniu królów: Danii (Haralda Sinozębego, ok. 960 r.), Norwegii Olafa TryggvasonatXNvK2ijLo_000tp00BOlafa Tryggvasona i Szwecji Olofa SkötkonungatXNvK2ijLo_000tp00COlofa Skötkonunga. Okresy dominacji chrześcijaństwa przeplatały się jednak z czasami powrotu do zwyczajów pogańskich. Sytuacja chrześcijan ustabilizowała się dopiero w XII wieku. Wtedy też powstały pierwsze arcybiskupstwa skandynawskie.

Ważne!

Kamienie runiczne stawiane przez Skandynawów, były pomnikami ku czci zmarłych. Nie chowano pod nimi zmarłych, miały ich jedynie upamiętniać. Chrześcijanie wykorzystywali je także do upamiętnienia Chrystusa i świętych. Tradycyjne kamienie zawierały napisy runiczne wpisywane w sceny lub symbole pogańskie. Chrześcijanie skandynawscy przejęli sam zwyczaj, a napisy uzupełniali symbolem krzyża, rzadko sceną biblijną. Dzięki temu przetrwały zanik przedchrześcijańskich wierzeń lokalnych, a dziś są symbolem skandynawskiej tradycji kulturowej.

Król Harald SinozębytXNvK2ijLo_000tp008Harald Sinozęby nakazał ustawić w Jelling kamień upamiętniający jego rodziców. Oprócz stosownego napisu umieszczono na nim także sylwetkę Chrystusa, znajdującą się na odwrocie poniższego obiektu.

RlggxuxxmVn1f

Zdjęcie współczesne, przedstawiające kamień runiczny na wyniesieniu, osłoniętym parkanem w parku. W tle zabudowania duńskich domów w różnych kolorach. Na kamieniu widoczne cztery wersy runów i motywy geometryczne.

Kamienie runiczne jako pomniki upamiętniające zmarłych powstawały jeszcze wiele lat po chrystianizacji krajów skandynawskich. Na zdjęciu poniżej widzimy kamień runiczny z 1999 roku, nawiązujący do ufundowanego przez króla Haralda Sinozębego kamienia z Jelling. Na współczesnym kamieniu, powstałym ku pamięci Haralda, postać trzyma komputer i telefon komórkowy. Należy pamiętać o tym,
iż na cześć duńskiego władcy nadano nazwę współczesnej formie komunikacji i przesyłania danych - Bluetooth. 

RvIJEEQ3ws7ak

Zdjęcie współczesne, przedstawiające owalny kamień z dwoma wersami tekstu zapisanych runami po obwodzie kamienia. W centrum widoczna, zarysowana postać męska z aureolą na głowie, trzymająca odpowiednio w lewej i prawej dłoni telefon komórkowy i laptop.

Polecenie 8

Poniższa grafika przedstawia herby okręgów administracyjnych w Królestwie Norwegii. Wypisz te, które zawierają elementy nawiązujące do czasów chrystianizacji kraju w czasach średniowiecznych.

RW1wnjZYHG19k

Tabela z herbami współczesnych okręgów administracyjnych Norwegii. U góry flaga Królestwa Norwegii i napis: "okręgi w Norwegii". W pierwszym rzędzie widoczne trzy tarcze herbowe - pierwsza to żółte płomienie idące od dolnej prawej krawędzi ku górnej lewej na czerwonym polu, środkowa to żółta korona z trzema liśćmi na czerwonym polu, trzecia od lewej to trzy krzyże wsparte na złotych rogach na niebieskim polu. Drugi rząd od góry - trzy herby. Pierwszy z lewej to schodkowa piramida biała na niebieskim polu. Środkowy herb to zakrzywiony ku górze topór koloru czarnego na żółtym polu. Trzeci herb od lewej to krzyż grecki na długim drzewcu, pośrodku którego na skos przechodzą dwie halabardy zwrócone ostrzami ku krawędziom. Przedmioty koloru czerwonego, tarcza koloru żółtego. Trzeci rząd - trzy herby. Pierwszy z lewej przedstawia postać mężczyzny w czerwonych szatach i z aureolą na głowie, trzymającego w lewej dłoni koło, w prawej zaś młot. Mężczyzna siedzi na tle gwiaździstego nieba. Herb posiada legendę w otoku i krenelaż w zewnętrznej, górnej części herbu. Tarcza środkowa to naprzemiennie ułożonych 5 pasów poziomych - trzy czerwone i dwa żółte. Trzeci herb od lewej to żółty krzyż joannicki na białym polu. Czwarty rząd to trzy nieregularnie ułożone herby, w zależności od wielkości. Pierwszy z lewej to trzy białe filary na zielonym polu/ Środkowy to złote drzewo z liśćmi i korzeniami na zielonym polu. Trzeci herb to czarny drakkar na żółtym polu. W piątym rzędzie widoczny tylko herb w centralnej kolumnie - biały krzyż grecki i fragment drzewca u dołu tarczy, całość przedstawiona na niebieskim polu. Po prawej od niego herb ze złotym gryfem zwróconym ku lewej stronie na dwóch nogach i z rozpostartymi skrzydłami, na czerwonym polu. W szóstym rzędzie ułożone nieregularnie‑schodkowo‑herby, idące od lewej góry do prawego dołu. Pierwszy z lewej to herb przedstawiający biały ostrokrzew na jasnozielonym polu. W środku rzędu dwie halabardy zwrócone ostrzami ku przeciwległym krawędziom, skrzyżowane ze sobą. Nad nimi, pomiędzy ostrzami, unosi się korona. Przedmioty wykonane ze złota, tarcza koloru czerwonego. Trzeci z lewej herb przedstawia wieżę dwustopniową z blankami i oknami, cała konstrukcja koloru żółtego, tarcza ma czarne pole. Ostatni rząd to dwa herby w dwóch kolumnach od lewej strony. Pierwszy od lewej to niebieski niedźwiedź wsparty na dwóch tylnych łapach, zwrócony ku lewej krawędzi tarczy z wysuniętymi łapami i językiem, tarcza koloru szarego. Ostatnia tarcza to naprzemiennie ułożone trójkąty idące z przeciwległych krawędzi - 4 białe i 3 niebieskie, odpowiednio od prawej i lewej strony. Nazwy regionów podpisane pod tarczami: pierwsza kolumna - Ostfold, Akershus, miasto i okręg Oslo, Hedmark, Oppland, Buskerud. Druga kolumna - Vestfold, Telemark, Aust‑Agder, Vest‑Agder, Rogaland, Hordaland, Sogn og Fjordane. Trzecia kolumna: More og Romsdal, Sor‑Trondelag, Nord‑Trondelag, Nordland, Troms, Finnmark.

R11zLaz9c7vtD

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Dotyczy to herbów miasta okręgu Oslo (aureola na głowie), More og Romsdal, Sor Trondelag, Nord‑Trondelag, Rogaland, Hordaland (przedstawienia krzyża w różnych formach).

Polecenie 8

Podaj przykłady elementów na herbach regionów Skandynawii, które nawiązują do chrystianizacji tych terenów.

RFGv2zd6g1Jey

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Przykładowe elementy:

• krzyż,

• aureola,

• skrzydła.

Europa Centralna i Wschodnia

Chrystianizację prowadził nie tylko Kościół Zachodu, ale też duchowni bizantyjscy.
Ich aktywność, na terenach zabranych Cesarstwu przez Słowian i ludy stepowe, przyniosła rezultaty w IX wieku. Na początku tego wieku rozpoczęła się stopniowa chrystianizacja Słowian Południowych przez duchownych obrządku wschodniego. Warte uwagi jest jednak nawrócenie Bułgarów. W 864 roku król Borys ItXNvK2ijLo_000tp00DBorys I oficjalnie zakazał rytuałów pogańskich. Tym samym narzucił chrześcijaństwo według obrządku wschodniego wszystkim poddanym. Wybór Konstantynopola jako źródła wiary nie był oczywisty. Borys utrzymywał bliskie kontakty także z Rzymem, czyniąc z chrystianizacji polityczną grę o zachowanie niezależności. Udało mu się to w pełni. Od patriarchy Konstantynopola uzyskał zgodę na utworzenie niemal samodzielnego Kościoła, z własnym, mianowanym przez króla arcybiskupem. Zapoczątkowany przez niego proces chrystianizacji nie został jednak ukończony.

Ważne!

R11fTEPf7X2mF1

Zdjęcie karty kroniki, zapisanej cyrylicą. W połowie karty ilustracja, przedstawiająca zarys czterech postaci w scenie chrztu. W środku nagi mężczyzna w baptysterium, po lewej stronie mężczyzna - duchowny, kładzie swoją prawą dłoń na jego czole w geście błogosławieństwa. Scenie przygląda się z obu stron dwóch pozostałych uczestników sceny. Widoczny zarys budynku, najprawdopodobniej świątyni.

Przyjęcie chrztu przez władcę pogańskiego zazwyczaj obrastało w wyobraźni potomnych w liczne anegdoty. W przypadku chana Bułgarów, Borysa I, wiemy tylko tyle, że chrzest umożliwił mu sprawniejsze prowadzenie polityki wobec Bizancjum. Nie przez przypadek jego imię chrzestne to Michał, takie, jakie nosił panujący cesarz (na ilustracji scena chrztu chana w jednej z kronik bizantyjskich). Ale przekazywano także anegdotę, zgodnie z którą do porzucenia tradycyjnej wiary miały go nakłonić... obrazy. Jako poganin Borys polecił pewnemu mnichowi ozdobić swój dwór malowidłami przerażających bestii. Mnich wymalował ściany przedstawieniem Sądu Ostatecznego. Przerażony wizją potępienia Borys zdecydował o zmianie swojej wiary i przeszedł na chrześcijaństwo.

Ostatnim obszarem objętym chrystianizacją były ziemie Słowian Zachodnich i Wschodnich. Najbardziej oddalone od ziem Cesarstwa, przez długi czas cieszyły się względną autonomią polityczną i kulturową. Zmieniło się to w IX wieku pod wpływem ekspansji karolińskiej, normańskiej oraz kontaktów z Cesarstwem Bizantyńskim. Jako pierwsi z chrystianizacją zetknęli się poddani władców Wielkich Moraw. Zawdzięczali to zarówno decyzji księcia Mojmira ItXNvK2ijLo_000tp00EMojmira I,  jak i aktywności przybyłych w 863 roku z Konstantynopola braci Cyryla i MetodegotXNvK2ijLo_000tp00FCyryla i Metodego z uczniami.

Święci biskupi i misjonarze: Cyryl i Metody, są porównywani do apostołów.
Ich działalność jest bowiem traktowana jako wstęp do chrystianizacji Słowian. W konsekwencji wszędzie tam, gdzie w obrzędach religijnych używany jest język słowiański, czci się obu świętych stosownymi pomnikami.

Ważne!

Wiele pomników, jedna pamięć

Zapoznaj się z poniższą galerią mediów. Przełączaj zdjęcia za pomocą kursora i lewego przycisku myszy (LPM).

RXwiZQFLfMAIH

Zdjęcie współczesne, rzut od dołu, przedstawiające dwie figury Cyryla i Metodego. Figura po lewej stronie to mężczyzna z brodą, odziany w sutannę i stułę z krzyżami chrześcijańskimi, w geście prezentacji podtrzymuje obiema dłońmi na wysokości brzucha księgę z wyżłobionymi na niej znakami alfabetu greckiego. Postać po prawej stronie, zwrócona frontem do pierwszej figury, to mężczyzna z brodą, odziany w sutannę i płaszcz z kapturem na głowie, w dłoniach podtrzymuje zwój z tekstem zapisanym alfabetem greckim. Za plecami figur krzyż obrządku wschodniego, przedstawiający ukrzyżowanego Chrystusa.

R13Kj95V1y57A

Widok współczesny na pomnik Cyryla i Metodego, ustawiony na kamiennym postumencie. Dwie figury dwóch mężczyzn w brodach patrzą na wprost widza. Podtrzymują stojący pomiędzy nimi krzyż obrządku wschodniego. Figura po prawej stronie to mężczyzna z dłuższą brodą i aureolą na głowie, w obu dłoniach na wysokości brzucha podtrzymuje otwartą księgę zapisaną alfabetem greckim. Stojąca figura po lewej stronie przedstawia mężczyznę z krótszą brodą i aureolą, którego prawa dłoń jest oparta o kartę księgi. Napisy na księdze wykonano ze złota. Na postumencie ledwo widoczny złoty napis w języku czeskim. W tle widoczna świątynia chrześcijańska z kopułą, wykonana z cegły i drewna, na szczycie kopuły widoczny złoty krzyż chrześcijański. Tło nieba pogodne, z chmurami.

R1E8dkCobNtch

Widok na współczesny gobelin, przedstawiający sylwetki Cyryla i Metodego. Mężczyzna po prawej z brodą i aureolą, odziany w czerwony płaszcz ze złotymi krzyżami, wystającą na wysokości kolan złotą stułą i niebieską togą, na ramionach widoczna druga stuła, biała z czarnymi krzyżami. Mężczyzna po prawej stronie odziany w białą szatę z czarnymi krzyżami, ułożonymi naprzemiennie ze srebrnymi kwadratami, z turkusową togą i złotą stułą. Obaj zwróceni do środka, podtrzymują z obu stron księgę ze znakami z alfabetem greckim. Za księgą widoczny krzyż obrządku wschodniego i świątynia chrześcijańska z kopułami w szachownicę złoto‑brunatną, na ich dachach widoczne krzyże. U nóg świętych, na białym materiale pośrodku, a także nad sceną sporządzony napis w języku słowackim.

RLDjeCnREOmpv

Widok współczesny na pomnik Cyryla i Metodego. Dwie figury męskie w togach zasłaniających nogi do stóp stoją obok siebie, patrzą na wprost. Mężczyzna po lewej stronie bez brody wyciąga prawą rękę przed siebie, lewą trzyma swoją togę na wysokości klatki piersiowej. Mężczyzna po prawej, z brodą, w lewej dłoni trzyma zamkniętą księgę, zwróconą frontem okładki do swojej klatki piersiowej. Pomnik na postumencie, w tle drzewostan założenia parkowego i współczesne budynki. Widok na pomnik z jego lewej strony, od skosu.

R1IZfe3o4VVH7

Widok współczesny na figury Cyryla i Metodego, ustawione na czteroramiennych stelażach. Postać po lewej stronie, zwrócona ku lewej krawędzi zdjęcia, to mężczyzna z brodą i płaszczem z kapturem narzuconym na głowę, prawą rękę trzyma na wysokości klatki piersiowej ze złączonymi palcami wskazującym i serdecznym w geście błogosławieństwa. W lewej dłoni trzyma rozwinięty zwój z widocznymi znakami alfabetu greckiego. Figura po prawej stronie zwrócona plecami ku pierwszej, a frontem ku prawej krawędzi zdjęcia to mężczyzna z długa brodą, odziany podobnie jak pierwsza figura, w szaty liturgiczne i stułę, trzyma w obu rękach księgę, zwróconą frontem okładki do widza. Postumentu brak, figury wsparte na stelażach stoją na kostce brukowej. W tle widoczny współczesny, przeszklony budynek.

Lokalni władcy Kotliny Czeskiej przyjęli chrzest już około 845 roku na dworze króla wschodniofrankijskiego. Nie doprowadziło to jednak do chrystianizacji ich poddanych. Dopiero chrzest księcia Borzywoja ItXNvK2ijLo_000tp00GBorzywoja I to zmienił. Nie stało się to jednak szybko. Czesi opierali się przyjęciu chrześcijaństwa. Jeszcze w I poł. X wieku podjęto próbę powrotu do obyczajów pogańskich. Ostatecznie kres pogaństwu położyły rządy księcia Wacława ItXNvK2ijLo_000tp00HWacława I. Niemal od początku w Czechach dominowały wpływy Kościoła Zachodniego, choć książę Borzywoj wraz z żoną Ludmiłą byli ochrzczeni, prawdopodobnie przez samego Metodego. Własne biskupstwo ze stolicą w Pradze Czesi uzyskali dopiero w 973 roku. Dużo później niż w Czechach chrześcijaństwo zostało wprowadzone na ziemiach na północ od Karpat. Dopiero decyzja Mieszka I umożliwiła w II poł. X wieku rozszerzenie wpływów Kościoła rzymskiego po Bug i Bałtyk.

Polecenie 10

Na miniaturze z XIV‑wiecznej kroniki (poniżej), czeski książę Borzywoj z żoną Ludmiłą modlą się do posążka (z lewej strony). Na kolejnej ilustracji są chrzczeni przez duchownego.

RJafTZi1GVv2D1

Dwie sceny na jednej miniaturze. Po lewej widoczna para książęca klęcząca przy postumencie. Kobieta w szatach po lewej, mężczyzna po prawej. Na kolanach oddają cześć figurce, znajdującej się na postumencie. Figurka ma nienaturalne przedstawienie anatomiczne, jest łysa, przedstawiona nago i w ruchu kroczącym. Ręce ma rozpostarte. Za kobietą widoczne na miniaturze samotnie stojące drzewo. Scena po prawej stronie to scena chrztu pary książęcej. Mężczyzna po lewej, kobieta po prawej stronie siedzą w balii drewnianej, a nad nimi stoi duchowny z otwartą księgą i naucza ich. Prawą dłoń wysuwa w kierunku pary książęcej w geście kazania palcem wskazującym. Scenie przygląda się grupa pięciorga dworzan - dwójki stojącej za duchownym, trójka zaś stoi za balią z parą książęcą.

Przypomnij sobie tekst ustaw Karola Wielkiego dla Sasów i podaj, jaki najważniejszy grzech pogańskich jeszcze władców przedstawia rysunek po prawej stronie.

Co było tak bardzo nagannego w ich zachowaniu? Patrząc na rysunek po prawej stronie, zwróć uwagę, jaki przedmiot jest na nim podkreślany gestem duchownego. Dlaczego akurat ten przedmiot ma moc odkupicielską równą potępieniu ściąganemu przez figurkę na pierwszym obrazku?

R1CFJi8Kgl7tU

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Nagannym było oddawanie czci pogańskim bożkom przez parę książęcą. Przedmiotem podkreślanym przez duchownego jest księga, a więc Biblia, której nauki miały moc odkupienia grzechów.

Polecenie 10

Przypomnij sobie tekst ustaw Karola Wielkiego dla Sasów i podaj, jaki jest najważniejszy grzech pogańskich władców.

R1b8WDs0cjJyf

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Nagannym było oddawanie czci pogańskim bożkom przez parę książęcą. Przedmiotem podkreślanym przez duchownego jest księga, a więc Biblia, której nauki miały moc odkupienia grzechów.

Cyrylica

Podobnie jak wcześniej Wulfila dla Germanów, tak Cyryl i Metody opracowali specjalne pismo dla Słowian. Przetłumaczyli i rozpowszechnili słowiańską wersję najważniejszych ksiąg Biblii. Zbudowany przez nich Kościół z językiem słowiańskim obowiązującym w liturgii został jednak szybko zlikwidowany na Morawach. Tutejsi władcy postanowili bowiem przyjąć wersję chrześcijaństwa spójną z wyznawaną w Kościele wschodniofrankijskim. Bezpośrednio po śmierci Metodego duchowni niemieccy doprowadzili do wygnania z Moraw jego uczniów. Ci udali się do Bułgarii, gdzie rozwijali opracowane przez obu misjonarzy pismo alfabetyczne, nazywane cyrylicą, jak i  i słowiańską liturgię. Wzięli czynny udział w chrystianizacji i budowaniu tradycji kulturowej Słowian Południowych i Wschodnich.

Polecenie 11

Zapoznaj się z poniższą galerią mediów. Znajdziesz tam dwa źródła zapisane alfabetem słowiańskim, wywodzącym się od pisma rozpowszechnionego przez Cyryla i Metodego. Trzecia ilustracja to rzut na klawiaturę komputerową, zapisaną współczesnym alfabetem rosyjskim.

Następnie wykonaj polecenie pod galerią mediów.

R18pfoa0A6xY3

Karta z Ewangelii św. Łukasza spisana w klasztorze greckim. Liczba wersów‑23, zapisanych czarnym atramentem na białej karcie. Widoczne w tekście kropki, symbolizujące pauzę.

Rjyli3E6uABSL

Zdjęcie współczesne, wykonane na czarnym tle, ukazujące płytę zapisaną alfabetem słowiańskim, z motywami roślinnymi i geometrycznymi w górnym rzędzie płyty. Obiekt nadszarpnięty zębem czasu, widoczne pęknięcie po prawej stronie, przechodzące nieregularnie przez płytę od dolnej do górnej krawędzi.

RkM8tJsr8B4wz

Rysunek klawiatury komputera układu QWERTY z rosyjskim alfabetem zamiast łacińskiego.

Porównaj dwa typy słowiańskiego pisma używanego w X–XI wieku do celów religijnych przez Greków i Słowian Południowych, ze współczesnym alfabetem rosyjskim umieszczonym na klawiaturze komputerowej.

Następnie wyjaśnij różnice między tymi alfabetami. Czym się różnią od alfabetu łacińskiego, którym się posługujesz? Napisz odpowiedź.

Wyjaśnij, jaki problem – oprócz bariery językowej – miałby Polak, gdyby chciał odczytać tekst zapisany w języku rosyjskim.

RxOIfnqY5ude6

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Zauważalne jest podobieństwo znaków alfabetu między tekstami na zabytkach a klawiaturą komputera. Wyraźnie różnią się znakami od tych przypisanych do alfabetu łacińskiego.

Oprócz bariery językowej, Polak miałby problem z odczytaniem tekstu w języku rosyjskim, ponieważ w Rosji obowiązuje cyrylica, a nie – jak w Polsce – alfabet łaciński.

Chrystianizacja Rusi

Chrystianizacja Słowian zamieszkujących na wschód od Bugu miała charakter bardziej skomplikowany. Według niektórych źródeł Rusowie - grupa o normańskim pochodzeniu, władająca tutejszymi Słowianami - mieli przyjąć z Konstantynopola chrzest równocześnie z Bułgarami w II poł. IX wieku. Jednak akt ten nie doprowadził do utrwalenia wpływów chrześcijaństwa nawet wśród ludzi sprawujących władzę. Podobnie było z chrztem OlgitXNvK2ijLo_000tp00JOlgi,  regentki Rusi, w Konstantynopolu w 945 (lub 957) roku. Jej syn związał się z religią pogańską, podobnie uczynili jego następcy. Dopiero wnuk, Włodzimierz WielkitXNvK2ijLo_000tp00KWłodzimierz Wielki, zdecydował się w 988 roku przyjąć chrześcijaństwo według obrządku wschodniego, a tym samym uczynił je obowiązującym dla wszystkich mieszkańców swego państwa.

RgJPKALMCf878

Znaczek w złotej obwolucie przedstawia alegoryczną scenę chrztu księcia Rusi, Włodzimierza. Stoi on z szeroko rozpostartymi rękami, odziany w złotą szatę i koronę, na podeście okrytym dywanem. Z obłoku nad sylwetką księcia pojawiają się snopy światła. Na obłoku widać krzyż, podtrzymywany przez anioła, cherubini i serafini śpiewają po obu stronach krzyża. Na lewo od sylwetki księcia widać ministranta podtrzymującego na drzewcu krzyż grecki, obok drugi trzyma ikonę z Matką Boską. Za plecami księcia średniowieczni wojowie, dworzanie, duchowni i społeczeństwo. Z kolei u nóg księcia rozgrywa się scena zbiorowego chrztu społeczeństwa- mężczyźni, kobiety i dzieci brodzą w wodzie. Nad nimi, po prawej stronie znaczka, pochyla się duchowny. Błogosławi jedną z osób chrzczonych w wodzie.

Według spisanej na Rusi w XI wieku Powieści minionych lat, książę Włodzimierz przyjął chrzest po zapoznaniu się z zasadami wiary ościennych religii. Aby je lepiej poznać, nakazał swoim wysłannikom odwiedzić ludy, które je wyznają. Tak opisali swoje wrażenia:

Okoliczności chrztu na Rusi wedle Powieści minionych lat

Jeszcze dłużej trwała chrystianizacja Słowian Połabskich. Mimo decyzji niektórych książąt plemienia Obodrytów o przyjęciu chrześcijaństwa, większość Słowian trwała przy tradycyjnych wierzeniach. Jak niegdyś Sasi, tak teraz Połabianie, walcząc z ekspansją ottońskiego Cesarstwa, traktowali szerzenie chrześcijaństwa w X wieku jako element agresji ze strony swoich wrogów. Podobnie do tego zagadnienia podchodzili cesarze. Chrystianizacja i tworzenie diecezji były zarówno ich obowiązkiem jako władców, jak i sposobem na zapewnienie porządku na podbitych terenach. W rezultacie chrystianizacja tych ziem zakończyła się dopiero w 1. połowie XII wieku.

Polecenie 14

Zapoznaj się z poniższą galerią mediów. Najedź kursorem na strzałki i naciskaj za pomocą lewego przycisku myszy (LPM). Następnie zapoznaj się z poleceniem, zamieszczonym pod zdjęciami.

R1AtOSxRLOVZZ

Widok na cokół ceglany z krzyżem kamiennym pośrodku. Na pomnik prowadzi postument ze schodami, z zewnątrz wyłożony cegłą, widoczne są także kamienne kule, rozłożone po obwodzie zewnętrznego okręgu. Widoczna tablica pod kamiennym krzyżem. W tle polana i zagajnik. Zdjęcie współczesne.

R1cqTM6e0woKM

Widok na tablicę, umieszczoną w ceglanej ścianie z napisem w języku niemieckim. Tablica przymocowana za pomocą śrub. Widok współczesny, widoczne przebarwienia i rdzawe zacieki na krawędziach tablicy.

Pamiętając o okolicznościach chrztu innych ludów Europy, wytłumacz, dlaczego na tablicy pamiątkowej umieszczono właśnie te słowa przypisywane biskupowi Ottonowi: 'Bóg nie chce wymuszonej, lecz dobrowolnej służby'?

RDNQlgGkW9Z4T

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Chrześcijaństwo miało w pokojowy sposób rozszerzać swoje wpływy i nie zmuszać do przyjęcia nowej wiary przez pogan za pomocą miecza.

Polecenie 14

Wytłumacz, dlaczego te słowa są właśnie przypisywane biskupowi Ottonowi: 'Bóg nie chce wymuszonej, lecz dobrowolnej służby'.

ROfihRJXEQhwI

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Chrześcijaństwo miało w pokojowy sposób rozszerzać swoje wpływy i nie zmuszać do przyjęcia nowej wiary przez pogan za pomocą miecza.

Zamiast podsumowania

Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:

• umiejętność:

• wiedzę:

• zrozumienie: