Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1MhYJciflApC
Obraz przedstawia scenę rozgrywającą się na brzegu Jeziora Lednickiego. Centralną postacią jest książę piastowski Mieszko, opierający się lewą ręką o krzyż znajdujący się bliżej prawej krawędzi obrazu. Lewą nogą opiera się o zrujnowany posążek pogańskiego boga. Książę jest zwrócony głową ku jezioru, znajdującego się na dalszym planie obrazu. W głębi widoczna jest wyspa z grodem. Powyżej krzyża szybują orły. Za plecami księcia i krzyżem widać członków książęcej drużyny. Sam książę podpiera się prawą dłonią na mieczu, co ma podkreślać zaprowadzenie nowego porządku. W centrum obrazu alegoryczna scena chrztu Czcibora, brata Mieszka, przez świętego Wojciecha. Obok, z otwartą księgą w dłoniach i w czarnej sutannie, stoi Radzim Gaudenty - pierwszy arcybiskup gnieźnieński. Obok świętego Wojciecha klęczy żona Mieszka, Dobrawa, trzymająca w rękach świecę - symbol krzewienia nowej wiary. W centrum i po lewej stronie obrazu widać przedstawicieli stanów społecznych - duchownych i chłopów, przyglądających się owym scenom.

Wielka zmiana. Chrystianizacja Europy

Zaprowadzenie chrześcijaństwa
Źródło: Jan Matejko, olej na desce, 1889, Zamek Królewski w Warszawie, domena publiczna.

Swoje korzenie współczesna Europa czerpie z czasów wczesnośredniowiecznych, gdy wiara chrześcijańska przeniknęła do kultur barbarzyńców, stając się także jednym ze spoiw władzy i organizujących się wówczas państw.

R1FK9Oxy3wJXP
Oś czasu zatytułowana „Wielka zmiana. Chrystianizacja Europy”. Na niej zostały zaznaczone następujące daty: 341 n.e. – Wulfila przybywa do Gotów 496 n.e. – Chlodwig, król Franków, przyjmuje chrzest 718 n.e. – Winfryd-Bonifacy wysłany przez papieża do Germanii jako apostoł 863 n.e. – początek misji Cyryla i Metodego na Wielkich Morawach 883 n.e. – książę Czechów, Borzywoj I, przyjmuje chrzest. 966 n.e. – książę Polan, Mieszko, przyjmuje chrzest 988 n.e. – Włodzimierz Wielki, książę Rusi, przyjmuje chrzest 1008 n.e. – król Szwecji, Olof Skötkonung, przyjmuje chrzest
Oś czasu – wielka zmiana. Chrystianizacja Europy
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Chrześcijańskie korzenie Europy

Mieszkańcom współczesnej Europy jej chrześcijańskie korzenie wydają się być oczywiste. Ale pamiętajmy, że chrystianizacja ludów zamieszkujących Europę trwała do XIV wieku. Właściwie dopiero ostatnich sześć–siedem wieków historii Europy można uznać za dzieje chrześcijan. Trudno jednak zaprzeczyć, że chrześcijaństwo ukształtowało wspólną kulturę Europejczyków – taką, w której dziś żyjemy. Dlaczego tak się stało? Dlaczego religie i wyznania lokalne przeminęły, odżywając dziś tylko dzięki miłośnikom przeszłości?

Ważne!

Poniżej znajdziesz nagranie, na którym wskazano znaczenie chrześcijaństwa dla rodzącej się kultury europejskiej okresu średniowiecza. Zapoznaj się z nim.

R3kmGnYawhGGj
Film o początkach chrześcijaństwa w Europie.

Plemiona germańskie wobec nauk o Chrystusie

Germanie, którzy w V–VI wieku zamieszkiwali na terenie państw powstałych
na ziemiach dawnego Cesarstwa Rzymskiego, nie byli wyznawcami jednej religii. Tradycyjne wierzenia rozwijały się w obrębie rodów i plemion. W ogólnym zarysie były podobne do wierzeń sąsiednich lub sprzymierzonych społeczności. Jednak szczegóły obrzędów i treść wierzeń pozostawały odmienne. Wspólne dla konkretnego plemienia przekonania religijne miały łączyć członków społeczności i tylko ich.
Dla innych, obcych, pozostawały tajemnicą.

Jak wiele cywilizacji, także poganiepogaństwopoganie żyjący na gruzach cesarstwa rzymskiego w zjawiskach natury dostrzegali przejawy boskich sił nadprzyrodzonych. Góry, gęste lasy, bagna, brzegi jezior były naturalnymi miejscami kultu. Dziś możemy jedynie próbować je odtworzyć na podstawie znalezisk archeologicznych.

pogaństwo
Ważne!

Poniżej znajduje się galeria mediów, przedstawiająca rekonstrukcję miejsca kultu pogańskiego. Najedź kursorem na strzałki i naciśnij za pomocą lewego przycisku myszy (LPM), aby poznać szczegóły.

RhVdnOTxgGDgX1
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne jednokrotnego wyboru. Germanie wrzucali do wody lub bagna broń i przedmioty, aby: a) zakonserwować je przed zimą mocą cudownych wód. b)uległy zniszczeniu dla ludzi i przeniosły się w sferę boską. c) ukarać przestępców.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RPpNtTTDOql7q1
Ćwiczenie 2
zadanie interaktywne jednokrotnego wyboru. Germanie oddawali cześć siłom nadprzyrodzonym na łonie przyrody, ponieważ: a) nie potrafili budować dużych budynków. b) byli zapalonymi turystami. c) chcieli oswoić przerażające ich siły natury.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RUevW1WNTEykX1
Ćwiczenie 3
zadanie interaktywne jednokrotnego wyboru. Miejscom kultu nadawano kształt łodzi, aby: a)uzyskać opiekę bóstw w trakcie połowów. b)schronić się z pomocą bóstw w czasie powodzi. c)przekazać potomkom wiedzę o budowie łodzi.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Germanie nie narzucali swoich przekonań religijnych tym, których uważali za ludzi spoza ich plemienia. Sami byli jednak otwarci na zmianę religii. Od IV wieku wśród Gotów mieszkali chrześcijańscy jeńcy i kapłani z terenu Cesarstwa. Propagowana przez nich religia znalazła żywy oddźwięk – najpierw wśród niższych warstw społecznych. Z biegiem czasu okazała się idealnym narzędziem do zjednoczenia ludu złożonego z wielu plemion. Zrządzeniem losu chrystianizację Gotów i plemion germańskich osiadłych nad Morzem Czarnym przeprowadzili wyznawcy arianizmutXNvK2ijLo_000tp002arianizmu Wśród nich był WulfilatXNvK2ijLo_000tp001Wulfila, wyświęcony na biskupa i wysłany do Germanów w celu ich nawrócenia. Znaczną rolę w nawróceniu Gotów odegrał ich wódz imieniem FritigerntXNvK2ijLo_000tp003Fritigern,  jednak jego rola w chrystianizacji plemienia jest niejasna.

Ważne!

Biblia z Rawenny

RuaLAJmEPQy8Q11
Źródło: domena publiczna.

Przetłumaczenie przez Wulfilę Biblii na język gocki, miało ogromne znaczenie dla budowania poczucia trwałej wspólnoty ludu. Dzięki temu tekstowi każdy Got miał dostęp do wspólnej dla wszystkich, najwyższej prawdy, przekazywanej w jego własnym języku. Tłumaczenie utrwalało poczucie wspólnoty u Gotów, ale jednocześnie rodziło uczucie przywiązania członków tej wspólnoty do wyznania ariańskiego. Utrudniało natomiast akceptację łacińskiej wersji liturgii i Biblii. Na fotografii widoczna jest jedna z kart tak zwanego Srebrnego Kodeksu. Zawiera on gockie tłumaczenie Biblii spisane na purpurowych kartach srebrnym atramentem ze złotymi fragmentami i elementami zdobiącymi karty tekstu.

Polecenie 1

Przypomnij sobie dzieje państwa Ostrogotów i wyjaśnij, dlaczego Srebrny Kodeks powstał w VI wieku w Rawennie. Napisz odpowiedź.

R1c7qZ7eoQoyg
(Uzupełnij).
tXNvK2ijLo_000tp001
tXNvK2ijLo_000tp003
tXNvK2ijLo_000tp002

Po założeniu państw na ziemiach Cesarstwa ariańscy Germanie w zróżnicowany sposób traktowali obowiązującą wersję chrześcijaństwa, wyznawaną przez tutejszych mieszkańców. Natomiast patriarchowie Kościoła, uznający wiarę chrześcijańską za oficjalną, prawowierną (ortodoksyjną), arianizm traktowali jako herezję. Choć prześladowanie chrześcijan wyznania odmiennego niż ariańskie przez Germanów zdarzało się jeszcze w VII wieku, częściej starano się tolerować odmienności wyznaniowe.

Ciekawostka

Kto decydował o religii?

R1QxPrrSqHJwZ
Ilustracja z Codex Vigilanus (X w.)
Źródło: domena publiczna.

Codex Vigilanus spisany został w X wieku w klasztorze San Martin de Albelda w prowincji Rioja w Hiszpanii. Na ilustracji przedstawiono zgromadzenie biskupów wizygockich, tak zwany Synod. W górnej części widoczna jest procesja biskupów
do kościoła. W dole miniatury, do zasiadającego na tronie księcia zmierzają urzędnicy niosący księgę, przybory notariusza i klucze do kościoła.

Polecenie 2

Jakie znaczenie dla decydowania o kształcie życia religijnego miała kontrola sprawowana przez władcę nad miejscem obrad i pisemną dokumentacją poczynań biskupów? Napisz odpowiedź.

RCAVUduyu2uKS
(Uzupełnij).

Funkcjonowanie obok siebie dwóch niezbyt życzliwie do siebie nastawionych hierarchii duchownych (ariańskich i ortodoksyjnych), utrudniało zarządzanie państwem. Władcy germańscy kolejno decydowali się przyjmować ortodoksyjną wersję chrześcijaństwa. Wizygoci zaakceptowali zmianę wyznania w VI wieku, a Longobardowie osiadli w Italii dopiero wiek później.

Ogromną rolę w chrystianizacji Germanów żyjących poza dawną granicą Cesarstwa odegrali misjonarze przybywający z Brytanii. Wśród nich najważniejszy był Winfryd‑BonifacytXNvK2ijLo_000tp005Winfryd‑Bonifacy. Występując jako reprezentant papieża, w 1. połowie VIII wieku zachęcił do nowej wiary plemiona żyjące w dorzeczu Renu. Został uznany za świętego patrona Germanii. Jego naśladowcy występowali jako misjonarze działający w imieniu papieża. Akceptacja wyłączności papieża do możliwości wysyłania misjonarzy nie przychodziła łatwo władcom Franków. Obawiali się oni, że w ten sposób zostaną pozbawieni wpływu na nowe ludy chrześcijańskie.

RUSuWkPvUeQPV1
Ćwiczenie 4
zadanie interaktywne, polegające na wskazaniu elementu na ilustracji.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4

Podaj, do jakich regionów Europy dotarł ze swoją misją Winfryd‑Bonifacy.

R1ZoA7yT1ps2K
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Spróbuj wyjaśnić, dlaczego ścięcie dębu zostało tak dobrze zapamiętane przez potomnych. Zapisz swoją odpowiedź.

RMdhjok0bsTN4
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Na podstawie ilustracji i wiedzy z wiarygodnych źródeł sporządź notatkę o tym, jak w XVIII wieku wyobrażano sobie pogański kult Thora wśród plemion germańskich.

R8c3CDXQcztZM
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Podaj, jakim obiektom członkowie wspólnot plemiennych nadawali znaczenie nadprzyrodzonych mocy. Napisz swoją odpowiedź.

RvlalcWz1mMEW
(Uzupełnij).
tXNvK2ijLo_000tp005

Chrystianizacja po królewsku

W bardzo zróżnicowany sposób przebiegała chrystianizacja ludów germańskich, które wkroczyły na teren Cesarstwa jako poganie. Jak pamiętamy, jako jeden z pierwszych chrześcijaństwo przyjął ChlodwigtXNvK2ijLo_000tp004Chlodwig. Władca Franków, już u schyłku V wieku przyjął chrzest wraz ze swoim ludem. Pozostałe ludy decydowały się na ten krok z dużo większymi oporami. Dopiero pod wpływem kontaktów z Frankami chrześcijaństwo przyjęli Burgundowie i Alemanowie. Anglowie i Sasi, którzy podbili Brytanię, zostali chrześcijanami dopiero w VII wieku.

Przyjęciu chrześcijaństwa zawsze towarzyszyły konflikty między wyznawcami starej i nowej wiary. Na Wyspach wzmagał je dodatkowo fakt, że społeczność anglosaska była podzielona na kilka rywalizujących królestw. Władcy przechodzili na chrześcijaństwo stopniowo. W walkach między monarchami wykorzystywano więc także argumenty religijne. Ciekawym świadectwem tych walk jest zbiór biżuterii odnaleziony w 2009 roku. W jej skład wchodził między innymi pas metalu z łacińskim napisem: surge domine et disepenetur inimici tui et fugent qui oderunt te a facie tua [surge domine et disepenetur inimiczi tui et fugent kwi oderunt te a faczie tua] Jest to cytat z Biblii, z czwartej Księgi Mojżeszowej - Księgi Liczb (10, 35).

Ważne!

Wspomniany wyżej obiekt przedstawiono w poniższej galerii mediów. Najedź kursorem na strzałki i przełączaj zdjęcia za pomocą lewego przycisku myszy (LPM). Następnie wykonaj ćwiczenie zamieszczone pod galerią mediów.

R1YE2rBOftas0
Ćwiczenie 5
zadanie interaktywne
ĆWICZENIE: Ułóż puzzle z polskim tłumaczeniem tej biblijnej inskrypcji.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Niechętny przejęciu przez papieża wyłącznej opieki nad nawracanymi poganami był też Karol WielkitXNvK2ijLo_000tp007Karol Wielki. Według niego chrystianizacja była obowiązkiem króla, a później cesarza. W związku z tym na własną rękę przeprowadził przymusową chrystianizację Sasów podbitych u schyłku VIII wieku. Przyjmuje się, że w trakcie prowadzonych przez frankijskiego króla walk z plemionami saskimi, za bunt przeciwko władzy Karola, kazał on wymordować kilka tysięcy Sasów. Chrystianizacja na wschodnich rubieżach cesarstwa Karola Wielkiego była jego największym sukcesem misyjnym, choć w dużym stopniu ówczesny cesarz przyczynił się również do nawrócenia podbitych w tym samym czasie Awarów.

tXNvK2ijLo_000tp004
Ważne!

Wysłuchaj nagrania lub zapoznaj się z tekstem. Następnie zapoznaj się z poniższymi zadaniami.

R1EDmwtUsGJzN
Nagranie audio.

Chrystianizacja po królewsku

Capitulatio de partibus Saxoniae

1. To podoba się wszystkim, by kościoły Chrystusa, które zostaną wybudowane w Saksonii i poświęcone Bogu, były czczone nie mniej, lecz bardziej i wspanialej niż puste idole [pogan].

3. Jeśli ktoś przemocą wtargnie do kościoła, ukradnie coś z niego lub podpali go, zasługuje na karę śmierci.

5. Jeśli ktoś zabije biskupa, prezbitera lub diakona, zasługuje na karę śmierci.

6. Jeśli ktoś uwiedziony przez diabła wierzy według zwyczajów pogańskich, że jakiś mężczyzna lub kobieta są strzygami i zjadają ludzi i z tego powodu ich spali, poda mięso ich do zjedzenia lub sam je zje, zasługuje na karę śmierci.

7. Jeśli ktoś zgodnie ze zwyczajem pogan ciało zmarłego spali i kości jego włoży do urny, poniesie karę śmierci.

8. Jeśli ktoś, żyjąc wśród Sasów, będzie chciał żyć bez chrztu i będzie pogardzał chrztem, a wolał żyć jako poganin, poniesie karę śmierci.

9. Jeśli ktoś poświęci człowieka diabłu według zwyczajów pogan i przekaże demonom [ciało zmarłego] jako hostię, poniesie karę śmierci.

14. Jeśli ktoś, popełniwszy te grzechy śmiertelne z własnej woli, uda się do kapłana i wyzna mu te grzechy oraz będzie chciał wypełnić pokutę, tego świadectwo kapłana zwolni z kary śmierci.

21. Jeśli ktoś zwyczajem pogan składał śluby lub ofiary przy źródłach, drzewach lub w gajach i brał udział w uczcie ku czci demonów, zapłaci [skarbowi królewskiemu] 60 solidów – jeśli jest szlachetnie urodzony, 30 solidów – jeśli jest zwykłego urodzenia, 15 – jeśli jest niewolnikiem.

3 Źródło: Capitulatio de partibus Saxoniae, [w:] MGH Capit. 1, Alfred Boretius Hannover 1883, s. 68–70. 4 Źródło: Capitulatio de partibus Saxoniae, [w:] MGH Fontes iuris germanici antiqui, t. 4, tłum. P. Wiszewski, Claudius von Schwerin Hannover 1918, s. 37–44.
RWmCHAML2iFrg1
Ćwiczenie 6
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5

Wypisz obowiązki wobec Boga, które ciążyły na królu, a później cesarzu Franków. Dlaczego w związku z tym Karol Wielki uznał, że opisane zachowania zagrażają jego panowaniu tak bardzo, że zasługują na karę śmierci?

RHm6NxB1VYHQ3
(Uzupełnij).
Polecenie 5

Wypisz obowiązki wobec Boga, które ciążyły na królu, a później cesarzu Franków. Dlaczego w związku z tym Karol Wielki uznał, że opisane zachowania zagrażają jego panowaniu tak bardzo, że zasługują na karę śmierci?

RQ9YB7VaX4CcW
(Uzupełnij).
tXNvK2ijLo_000tp007

Chrześcijanie i poganie. Skandynawia

Niezwykle długo trwał proces chrystianizacji Germanów zamieszkujących Skandynawię. Pierwsze wysiłki w tym celu podjęli misjonarze anglosascy wobec mieszkańców Szlezwiku na początku VIII wieku, jednak bezskutecznie. Dopiero zaangażowanie cesarza Ludwika Pobożnego i księcia duńskiego Haralda KlakatXNvK2ijLo_000tp009Haralda Klaka umożliwiło rozwinięcie działalności przez misjonarza AnsgaratXNvK2ijLo_000tp00AAnsgara. Jego starania obejmowały zarówno Danię, jak i Szwecję. Mimo pewnych sukcesów burzliwa sytuacja polityczna w Skandynawii pozbawiła Ansgara poparcia ze strony władzy królewskiej.

Sukcesem zakończyła się dopiero chrystianizacja przeprowadzona w 2. połowie X wieku dzięki zaangażowaniu królów: Danii (Haralda Sinozębego, ok. 960 r.), Norwegii Olafa TryggvasonatXNvK2ijLo_000tp00BOlafa Tryggvasona i Szwecji Olofa SkötkonungatXNvK2ijLo_000tp00COlofa Skötkonunga. Okresy dominacji chrześcijaństwa przeplatały się jednak z czasami powrotu do zwyczajów pogańskich. Sytuacja chrześcijan ustabilizowała się dopiero w XII wieku. Wtedy też powstały pierwsze arcybiskupstwa skandynawskie.

Ważne!

Kamienie runiczne stawiane przez Skandynawów, były pomnikami ku czci zmarłych. Nie chowano pod nimi zmarłych, miały ich jedynie upamiętniać. Chrześcijanie wykorzystywali je także do upamiętnienia Chrystusa i świętych. Tradycyjne kamienie zawierały napisy runiczne wpisywane w sceny lub symbole pogańskie. Chrześcijanie skandynawscy przejęli sam zwyczaj, a napisy uzupełniali symbolem krzyża, rzadko sceną biblijną. Dzięki temu przetrwały zanik przedchrześcijańskich wierzeń lokalnych, a dziś są symbolem skandynawskiej tradycji kulturowej.

Król Harald SinozębytXNvK2ijLo_000tp008Harald Sinozęby nakazał ustawić w Jelling kamień upamiętniający jego rodziców. Oprócz stosownego napisu umieszczono na nim także sylwetkę Chrystusa, znajdującą się na odwrocie poniższego obiektu.

RlggxuxxmVn1f
Kamień runiczny z Jelling
Źródło: Erik Christensen, licencja: CC BY-SA 3.0.

Kamienie runiczne jako pomniki upamiętniające zmarłych powstawały jeszcze wiele lat po chrystianizacji krajów skandynawskich. Na zdjęciu poniżej widzimy kamień runiczny z 1999 roku, nawiązujący do ufundowanego przez króla Haralda Sinozębego kamienia z Jelling. Na współczesnym kamieniu, powstałym ku pamięci Haralda, postać trzyma komputer i telefon komórkowy. Należy pamiętać o tym,
iż na cześć duńskiego władcy nadano nazwę współczesnej formie komunikacji i przesyłania danych - Bluetooth. 

RvIJEEQ3ws7ak
Kamień runiczny z Haraldem Sinozębym
Źródło: Karl Baron, licencja: CC BY 2.0.
Polecenie 6

Wyjaśnij, dlaczego król Harald zdecydował się ufundować za swoich rządów kamień runiczny.

RhNAL4DVw9tzc
(Uzupełnij).
Polecenie 7

Porównaj przedstawienia na obu kamieniach i wyjaśnij, w jakim celu współczesny artysta stworzył ten szczególny pomnik króla Haralda.

RNERlHRZ2ywG4
(Uzupełnij).
Polecenie 7

Dlaczego angielski przydomek Haralda Sinozębego – Bluetooth – stał się ikoną i symbolem jednej ze współczesnych form komunikacji? Napisz odpowiedź.

R10uDGAfoMXRQ
(Uzupełnij).
tXNvK2ijLo_000tp008
tXNvK2ijLo_000tp009
tXNvK2ijLo_000tp00A
tXNvK2ijLo_000tp00B
tXNvK2ijLo_000tp00C
Polecenie 8

Poniższa grafika przedstawia herby okręgów administracyjnych w Królestwie Norwegii. Wypisz te, które zawierają elementy nawiązujące do czasów chrystianizacji kraju w czasach średniowiecznych.

RW1wnjZYHG19k
ILUSTRACJA: tabela z herbami regionów Norwegii do przerysu
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.
R11zLaz9c7vtD
(Uzupełnij).
Polecenie 8

Podaj przykłady elementów na herbach regionów Skandynawii, które nawiązują do chrystianizacji tych terenów.

RFGv2zd6g1Jey
(Uzupełnij).

Europa Centralna i Wschodnia

Chrystianizację prowadził nie tylko Kościół Zachodu, ale też duchowni bizantyjscy.
Ich aktywność, na terenach zabranych Cesarstwu przez Słowian i ludy stepowe, przyniosła rezultaty w IX wieku. Na początku tego wieku rozpoczęła się stopniowa chrystianizacja Słowian Południowych przez duchownych obrządku wschodniego. Warte uwagi jest jednak nawrócenie Bułgarów. W 864 roku król Borys ItXNvK2ijLo_000tp00DBorys I oficjalnie zakazał rytuałów pogańskich. Tym samym narzucił chrześcijaństwo według obrządku wschodniego wszystkim poddanym. Wybór Konstantynopola jako źródła wiary nie był oczywisty. Borys utrzymywał bliskie kontakty także z Rzymem, czyniąc z chrystianizacji polityczną grę o zachowanie niezależności. Udało mu się to w pełni. Od patriarchy Konstantynopola uzyskał zgodę na utworzenie niemal samodzielnego Kościoła, z własnym, mianowanym przez króla arcybiskupem. Zapoczątkowany przez niego proces chrystianizacji nie został jednak ukończony.

Ważne!
R11fTEPf7X2mF1
Scena chrztu chana w jednej z kronik bizantyńskich
Źródło: domena publiczna.

Przyjęcie chrztu przez władcę pogańskiego zazwyczaj obrastało w wyobraźni potomnych w liczne anegdoty. W przypadku chana Bułgarów, Borysa I, wiemy tylko tyle, że chrzest umożliwił mu sprawniejsze prowadzenie polityki wobec Bizancjum. Nie przez przypadek jego imię chrzestne to Michał, takie, jakie nosił panujący cesarz (na ilustracji scena chrztu chana w jednej z kronik bizantyjskich). Ale przekazywano także anegdotę, zgodnie z którą do porzucenia tradycyjnej wiary miały go nakłonić... obrazy. Jako poganin Borys polecił pewnemu mnichowi ozdobić swój dwór malowidłami przerażających bestii. Mnich wymalował ściany przedstawieniem Sądu Ostatecznego. Przerażony wizją potępienia Borys zdecydował o zmianie swojej wiary i przeszedł na chrześcijaństwo.

Polecenie 9

Jak sądzisz, dlaczego twórcy anegdoty woleli wskazywać na emocje, nie zaś na korzyści polityczne jako bodziec skłaniający władcę do przyjęcia chrztu? Zapisz odpowiedź poniżej.

RVUbBSYd3BgmL
(Uzupełnij).
tXNvK2ijLo_000tp00D

Ostatnim obszarem objętym chrystianizacją były ziemie Słowian Zachodnich i Wschodnich. Najbardziej oddalone od ziem Cesarstwa, przez długi czas cieszyły się względną autonomią polityczną i kulturową. Zmieniło się to w IX wieku pod wpływem ekspansji karolińskiej, normańskiej oraz kontaktów z Cesarstwem Bizantyńskim. Jako pierwsi z chrystianizacją zetknęli się poddani władców Wielkich Moraw. Zawdzięczali to zarówno decyzji księcia Mojmira ItXNvK2ijLo_000tp00EMojmira I,  jak i aktywności przybyłych w 863 roku z Konstantynopola braci Cyryla i MetodegotXNvK2ijLo_000tp00FCyryla i Metodego z uczniami.

Święci biskupi i misjonarze: Cyryl i Metody, są porównywani do apostołów.
Ich działalność jest bowiem traktowana jako wstęp do chrystianizacji Słowian. W konsekwencji wszędzie tam, gdzie w obrzędach religijnych używany jest język słowiański, czci się obu świętych stosownymi pomnikami.

Ważne!

Wiele pomników, jedna pamięć

Zapoznaj się z poniższą galerią mediów. Przełączaj zdjęcia za pomocą kursora i lewego przycisku myszy (LPM).

Ćwiczenie 7

Porównaj przedstawienia św. Cyryla i Metodego i wskaż wspólne elementy. Dlaczego akurat te zostały wszędzie wyeksponowane?

Porównaj opisy zdjęć z rzeźbami przedstawiającymi św. Cyryla i Metodego i odnajdź wspólne elementy. Następnie zaznacz prawidłowe odpowiedzi.

RpyWviYAB4jK51
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Lokalni władcy Kotliny Czeskiej przyjęli chrzest już około 845 roku na dworze króla wschodniofrankijskiego. Nie doprowadziło to jednak do chrystianizacji ich poddanych. Dopiero chrzest księcia Borzywoja ItXNvK2ijLo_000tp00GBorzywoja I to zmienił. Nie stało się to jednak szybko. Czesi opierali się przyjęciu chrześcijaństwa. Jeszcze w I poł. X wieku podjęto próbę powrotu do obyczajów pogańskich. Ostatecznie kres pogaństwu położyły rządy księcia Wacława ItXNvK2ijLo_000tp00HWacława I. Niemal od początku w Czechach dominowały wpływy Kościoła Zachodniego, choć książę Borzywoj wraz z żoną Ludmiłą byli ochrzczeni, prawdopodobnie przez samego Metodego. Własne biskupstwo ze stolicą w Pradze Czesi uzyskali dopiero w 973 roku. Dużo później niż w Czechach chrześcijaństwo zostało wprowadzone na ziemiach na północ od Karpat. Dopiero decyzja Mieszka I umożliwiła w II poł. X wieku rozszerzenie wpływów Kościoła rzymskiego po Bug i Bałtyk.

Polecenie 10

Na miniaturze z XIV‑wiecznej kroniki (poniżej), czeski książę Borzywoj z żoną Ludmiłą modlą się do posążka (z lewej strony). Na kolejnej ilustracji są chrzczeni przez duchownego.

RJafTZi1GVv2D1
Miniatura z XIV‑wiecznej kroniki. Czeski książę Borzywoj z żoną Ludmiłą modlą się do posążka. Opisanie historii Starego i Nowego Testamentu, jak również niektórych świętych – tzw. Ilustrowany Kodeks z Krumlova, ok. 1360
Źródło: a. nn, rysunek piórkiem (atrament), domena publiczna.

Przypomnij sobie tekst ustaw Karola Wielkiego dla Sasów i podaj, jaki najważniejszy grzech pogańskich jeszcze władców przedstawia rysunek po prawej stronie.

Co było tak bardzo nagannego w ich zachowaniu? Patrząc na rysunek po prawej stronie, zwróć uwagę, jaki przedmiot jest na nim podkreślany gestem duchownego. Dlaczego akurat ten przedmiot ma moc odkupicielską równą potępieniu ściąganemu przez figurkę na pierwszym obrazku?

R1CFJi8Kgl7tU
(Uzupełnij).
Polecenie 10

Przypomnij sobie tekst ustaw Karola Wielkiego dla Sasów i podaj, jaki jest najważniejszy grzech pogańskich władców.

R1b8WDs0cjJyf
(Uzupełnij).

Cyrylica

Podobnie jak wcześniej Wulfila dla Germanów, tak Cyryl i Metody opracowali specjalne pismo dla Słowian. Przetłumaczyli i rozpowszechnili słowiańską wersję najważniejszych ksiąg Biblii. Zbudowany przez nich Kościół z językiem słowiańskim obowiązującym w liturgii został jednak szybko zlikwidowany na Morawach. Tutejsi władcy postanowili bowiem przyjąć wersję chrześcijaństwa spójną z wyznawaną w Kościele wschodniofrankijskim. Bezpośrednio po śmierci Metodego duchowni niemieccy doprowadzili do wygnania z Moraw jego uczniów. Ci udali się do Bułgarii, gdzie rozwijali opracowane przez obu misjonarzy pismo alfabetyczne, nazywane cyrylicą, jak i  i słowiańską liturgię. Wzięli czynny udział w chrystianizacji i budowaniu tradycji kulturowej Słowian Południowych i Wschodnich.

Polecenie 11

Zapoznaj się z poniższą galerią mediów. Znajdziesz tam dwa źródła zapisane alfabetem słowiańskim, wywodzącym się od pisma rozpowszechnionego przez Cyryla i Metodego. Trzecia ilustracja to rzut na klawiaturę komputerową, zapisaną współczesnym alfabetem rosyjskim.

Następnie wykonaj polecenie pod galerią mediów.

Porównaj dwa typy słowiańskiego pisma używanego w X–XI wieku do celów religijnych przez Greków i Słowian Południowych, ze współczesnym alfabetem rosyjskim umieszczonym na klawiaturze komputerowej.

Następnie wyjaśnij różnice między tymi alfabetami. Czym się różnią od alfabetu łacińskiego, którym się posługujesz? Napisz odpowiedź.

Wyjaśnij, jaki problem – oprócz bariery językowej – miałby Polak, gdyby chciał odczytać tekst zapisany w języku rosyjskim.

RxOIfnqY5ude6
(Uzupełnij).
tXNvK2ijLo_000tp00F
tXNvK2ijLo_000tp00E
tXNvK2ijLo_000tp00G
tXNvK2ijLo_000tp00H

Chrystianizacja Rusi

Chrystianizacja Słowian zamieszkujących na wschód od Bugu miała charakter bardziej skomplikowany. Według niektórych źródeł Rusowie - grupa o normańskim pochodzeniu, władająca tutejszymi Słowianami - mieli przyjąć z Konstantynopola chrzest równocześnie z Bułgarami w II poł. IX wieku. Jednak akt ten nie doprowadził do utrwalenia wpływów chrześcijaństwa nawet wśród ludzi sprawujących władzę. Podobnie było z chrztem OlgitXNvK2ijLo_000tp00JOlgi,  regentki Rusi, w Konstantynopolu w 945 (lub 957) roku. Jej syn związał się z religią pogańską, podobnie uczynili jego następcy. Dopiero wnuk, Włodzimierz WielkitXNvK2ijLo_000tp00KWłodzimierz Wielki, zdecydował się w 988 roku przyjąć chrześcijaństwo według obrządku wschodniego, a tym samym uczynił je obowiązującym dla wszystkich mieszkańców swego państwa.

RgJPKALMCf878
Rosyjski znaczek wydany na rocznicę chrystianizacji Rusi (egzemplarz ze zbiorów prywatnych)
Źródło: domena publiczna.
Ru3AkH8Cx7quf1
Ćwiczenie 8
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8

Jak sądzisz, dlaczego na współczesnym, państwowym znaczku zdecydowano się zamieścić przedstawienie chrztu średniowiecznego władcy? Uzasadnij swoją opinię.

Rt99gM6JIWdb7
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.

Według spisanej na Rusi w XI wieku Powieści minionych lat, książę Włodzimierz przyjął chrzest po zapoznaniu się z zasadami wiary ościennych religii. Aby je lepiej poznać, nakazał swoim wysłannikom odwiedzić ludy, które je wyznają. Tak opisali swoje wrażenia:

Okoliczności chrztu na Rusi wedle Powieści minionych lat

Powieść minionych lat. Charakterystyka historyczno‑literacka

Chodziliśmy do Bułgarów, patrzyliśmy, jak się kłaniają w świątyni, to jest w meczecie, stojąc bez pasa. Pokłoniwszy się, siądzie [Bułgar] i rozgląda się tędy i owędy jak opętany. I nie ma wesela w nich, jeno smutek i smród wielki. Nie jest dobrym ich prawo. I poszliśmy do Niemców [tj. rzymskich katolików]. I widzieliśmy w [ich] świątyni liczne nabożeństwa, ale piękności nie widzieliśmy żadnej. I przyszliśmy do Greków [tj. do Bizancjum], i wiedli nas, gdzie służą Bogu swojemu. I nie wiedzieliśmy, w niebie byliśmy, czy na ziemi. Nie ma bowiem na ziemi takiego widowiska ni piękna takiego. I nie wiemy, jak opowiedzieć o tym, tylko to wiemy, że tam Bóg z ludźmi przebywa, i nabożeństwo ich najlepsze ze wszystkich krajów. My zaś nie możemy zapomnieć piękna tego, każdy bowiem człowiek, gdy skosztuje słodkości, później gorzkości nie przyjmuje, tako i my nie możemy tu żyć.

1 Źródło: Powieść minionych lat. Charakterystyka historyczno‑literacka, oprac. F. Sielicki, tłum. F. Sielicki, Wrocław 1968, s. 287.
Polecenie 12

Wyszukaj w tekście słowa opisujące cechy charakterystyczne każdego z wyznań. Jaki element przeważył w pozytywnej ocenie ortodoksyjnego chrześcijaństwa? Zwróć uwagę na opis każdej z narodowości.

R16joIGwBVqsx
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 9
RGJiH4QaCw9Fs
zadanie interaktywne
ĆWICZENIE: PUZZLE ćwiczenie do obrazu Q42
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9

Na podstawie tekstu źródłowego zamieszczonego wyżej, wyjaśnij okoliczności chrztu Rusi.

ReAZbfyCtepqd
(Uzupełnij).
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 13

Czy w tym przypadku obraz jest tylko ilustracją źródła średniowiecznego, czy dostrzegasz jeszcze inne elementy w charakterystyce obu wyznań?

RgvWh7QVlRDed
(Uzupełnij).
Polecenie 13

Podaj, czym różni się wygląd duchownych w Kościele rzymskim i wschodnim.

R1R4IptdiHupd
(Uzupełnij).
tXNvK2ijLo_000tp00K
tXNvK2ijLo_000tp00J

Jeszcze dłużej trwała chrystianizacja Słowian Połabskich. Mimo decyzji niektórych książąt plemienia Obodrytów o przyjęciu chrześcijaństwa, większość Słowian trwała przy tradycyjnych wierzeniach. Jak niegdyś Sasi, tak teraz Połabianie, walcząc z ekspansją ottońskiego Cesarstwa, traktowali szerzenie chrześcijaństwa w X wieku jako element agresji ze strony swoich wrogów. Podobnie do tego zagadnienia podchodzili cesarze. Chrystianizacja i tworzenie diecezji były zarówno ich obowiązkiem jako władców, jak i sposobem na zapewnienie porządku na podbitych terenach. W rezultacie chrystianizacja tych ziem zakończyła się dopiero w 1. połowie XII wieku.

Polecenie 14

Zapoznaj się z poniższą galerią mediów. Najedź kursorem na strzałki i naciskaj za pomocą lewego przycisku myszy (LPM). Następnie zapoznaj się z poleceniem, zamieszczonym pod zdjęciami.

Pamiętając o okolicznościach chrztu innych ludów Europy, wytłumacz, dlaczego na tablicy pamiątkowej umieszczono właśnie te słowa przypisywane biskupowi Ottonowi: 'Bóg nie chce wymuszonej, lecz dobrowolnej służby'?

RDNQlgGkW9Z4T
(Uzupełnij).
Polecenie 14

Wytłumacz, dlaczego te słowa są właśnie przypisywane biskupowi Ottonowi: 'Bóg nie chce wymuszonej, lecz dobrowolnej służby'.

ROfihRJXEQhwI
(Uzupełnij).

Zamiast podsumowania

Polecenie 15

Zapoznaj się z poniższym tekstem źródłowym, następnie wykonaj zadanie:

Papież Grzegorz VII ogłasza przekazanie na ręce Winfryda‑Bonifacego misji w Germanii (1 grudnia 722 roku)

Die Briefe des heiligen Bonifatius und Lullus (S. Bonifatii et Lulli epistolae)

Biskup Grzegorz, sługa sług Bożych, do wszystkich [...] chrześcijan lękających się Boga. Wiedząc, że spośród ludzi mieszkających w części Germanii na wschód od Renu niektórzy zeszli na manowce skuszeni przez diabła i służą obecnie bożkom pod przebraniem religii chrześcijańskiej, zaś inni nie zostali jeszcze oczyszczeni wodą świętego chrztu, lecz żyją jak bestie nieznające swego Stwórcy, postanowiliśmy wysłać właściciela tego dokumentu, naszego czcigodnego brata i towarzysza – biskupa Bonifacego, do tych ziem. Ma on oświecać ich i głosić słowo wiary tak, by poprzez swe kazania mógł nauczyć ich ścieżki życia wiecznego. A gdy znajdzie tych, co zbłądzili ze ścieżki prawdziwej wiary zwiedzeni przez podstępnego diabła, może ich zganić i przywieść z powrotem do nieba zbawienia, pouczając ich o naukach Stolicy Apostolskiej i utwierdzając ich w katolickiej wierze.

2 Źródło: Die Briefe des heiligen Bonifatius und Lullus (S. Bonifatii et Lulli epistolae), [w:] Monumenta Germaniae Historica, Epistolae selectae in usum scholarum, wydanie nr 17, t. 1, tłum. P. Wiszewski, Michael Tangl Berlin 1916, s. 30.

Wyszukaj w tekście, jakie najważniejsze zadania postawił przed Bonifacym cesarz. Przypomnij sobie sposób, w jaki prowadzili działalność misyjną Bonifacy i Karol Wielki. Czym różniły się te dwie metody chrystianizacji?

R10mE7H3oYcwu
(Uzupełnij).
Polecenie 16

Przypomnij sobie, z pomocą jakiego języka prowadzili chrystianizację Germanów - biskupi ariańscy, oraz Słowian - święci Cyryl i Metody. Czy podobnie zachowywał się Bonifacy? Jeśli nie, to jak myślisz, dlaczego? Czy miało to związek z wypełnianiem przez niego misji z polecenia papieża, biskupa Rzymu? Uzasadnij swoją opinię.

RZaitwnBrfJD6
(Uzupełnij).

Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:

  • umiejętność:

Rwjjz4hUzXB8K
(Uzupełnij).
  • wiedzę:

R4egZBArImVm4
(Uzupełnij).
  • zrozumienie:

R18DSAccKIxng
(Uzupełnij).