Wieś w średniowieczu
Kto mieszkał na wsi i czym się zajmował?
W średniowiecznej Polsce większość ludzi mieszkała na wsi i utrzymywała się z pracy na polu i hodowli zwierząt. Byli to chłopi, nazywani też kmieciami. Dzięki ich pracy mieszkańcy wsi, zamków i miast mieli jedzenie. Praca na wsi była ciężka, wymagała wielu umiejętności oraz narzędzi. Uprawiano przede wszystkim różne rodzaje zboża: żyto, jęczmień, proso, pszenicę i owies. W ogrodach koło domu chłopi sadzili: cebulę, bób, soczewicę, groch. Ze zboża robiono mąkę do wypieku chleba lub wykorzystywano je jako paszę dla zwierząt. Hodowano świnie, owce, krowy, kozy, gęsi, kury. Mięso zwierząt było drogie i trafiało na stoły najzamożniejszych. Ze skóry zwierzęcej wyrabiano buty i pasy. Z gęsi pozyskiwano pierze na poduszki i pierzyny, a z owiec wełnę do wyrobu tkanin. Hodowano też woły, rzadziej konie, potrzebne do prac polowych.
Połącz w pary zwierzęta z produktami, które pozyskiwano dzięki nim.
wełna i mleko, pierze i mięso, mleko i mięso, mięso i skóra, jajka i mięso
| krowa | |
| kura | |
| świnia | |
| owca | |
| gęś |
Wskaż te owoce i warzywa, których chłopi nie uprawiali w średniowiecznej Polsce.
- kukurydza
- bób
- groch
- ziemniak
- soczewica
- ananas
- cebula
Praca na polu
Zanim chłop zasiał zboże, najpierw musiał przygotować pole, czyli je zaorać. Początkowo do orki wykorzystywano drewniane radło, które najczęściej ciągnęły woły. Z czasem radło zastąpił pług, którym spulchniano ziemię głębiej niż radłem, przez co stawała się ona żyźniejsza. Po orce wysiewano zboże. Gdy już dojrzało, żęto je (to znaczy ścinano). Używano do tego sierpa lub kosy. Następnie zboże było młócone przy użyciu cepów. Dopiero z ziarna otrzymanego w wyniku takiej młocki można było zrobić mąkę. W domach używano do tego urządzenia zwanego żarnami. By otrzymać większe ilości mąki, ziarno wieziono do młyna.
Miniatura wykonana w XV wieku przedstawia chłopa pracującego na polu. Prace polowe były, tak jak dziś, wykonywane co roku o tej samej porze. Okresem odpoczynku była zima. Jednak już wczesną wiosną zaczynały się przygotowania do zasiewu zbóż.
Przyjrzyj się ilustracji i powiedz, jaką czynność wykonuje przedstawiony na niej chłop.
Ułóż we właściwej kolejności etapy uprawy roli.
- siew
- orka
- żniwa
- młocka
W młynie
Zboże wieziono do młynów, w których je mielono. W średniowieczu znane były dwa rodzaje młynów – młyny wodne, poruszane nurtem rzeki, i wiatraki poruszane siłą wiatru.
Wskaż elementy charakterystyczne młyna wodnego i wiatraka.
W chłopskiej zagrodzie
Zagroda była niemal całym światem chłopa i jego rodziny. W skład zagrody wchodziły: chata, budynki gospodarcze dla zwierząt i przeznaczone do przechowywania zebranych z pola plonów oraz potrzebnych w gospodarstwie narzędzi. Zabudowania rozmieszczone były wokół podwórza. Całość, do której należał jeszcze niewielki ogródek, otaczał płot.
Średniowieczna chata była zbudowana z drewna. Przykrywał ją słomiany dach. Była urządzona bardzo skromnie. W głównym pomieszczeniu - izbie - znajdowały się miejsca do spania oraz skrzynie na ubrania i inne przedmioty. Obok izby była jeszcze komora, która służyła jako spiżarnia, czyli miejsce przechowywania jedzenia. W ubogich zagrodach chłopskich zwierzęta trzymano w tym samym budynku, w którym mieszkali ludzie.
Zebrane w polu plony były przechowywane w specjalnych budynkach zwanych stodołami. Nie we wszystkich chatach były kominy. Czasem zastępował go otwór w dachu, przez który dym wydostawał się na zewnątrz. Chatę z takim otworem nazywamy kurną. Bydło hodowane przez chłopów trzymane było w oborze, świnie w chlewiku, a drób w kurniku.
Życie rodziny chłopskiej wypełniała ciężka praca. Mężczyźni pracowali na roli i w lesie przy wyrębie drzew oraz zajmowali się zwierzętami na pastwisku. Obowiązkiem kobiety była praca w zagrodzie. Nieco mniej pracy było zimą, kiedy prawie wszystkie prace polowe zamierały.
Opisz scenę przedstawioną na ilustracji.
Wieś i powinności jej mieszkańców
Położone obok siebie zagrody chłopskie tworzyły wieś. We wsiach zwykle był kościół, w którym mieszkańcy spotykali się na mszach i z okazji innych świąt kościelnych. Obok kościoła był cmentarz. Czasem we wsi znajdował się plac targowy, gdzie sprzedawano między innymi płody rolne. Mieszkańcy spotykali się też w karczmie, gdzie urządzano zabawy lub omawiano ważne dla wsi sprawy.
W średniowieczu ziemia uprawiana przez chłopów należała do władców, rycerzy, kościołów lub klasztorów. Za jej użytkowanie (dzierżawę) chłopi płacili właścicielowi ziemi daninę, oddając mu część plonów.
Opisz wieś przedstawioną na ilustracji. Używaj określeń wyróżnionych w tekście powyżej.
Czas świętowania
Poza pracą w życiu ludności wiejskiej ważne miejsce zajmowały święta. Był to czas przeznaczony na modlitwę w kościele, ale również czas odpoczynku i zabawy. Ze świętami łączyły się liczne obrzędy. Pod koniec karnawału (przed Wielkim Postem) organizowano tańce, które miały zapewnić dobre plony.
Od XIII wieku na ziemiach polskich powstało wiele nowych wsi, liczących od kilku do około 30 zagród. Zakładali je przybysze z zagranicy, głównie z Niemiec. Wsie te były urządzone bardzo regularnie: każdy chłop dostawał ziemię, którą miał zagospodarować. Budował zagrodę i wyznaczał pola uprawne. Najlepsze pola przypadały w udziale temu, kto był głównym organizatorem takiej wsi. Zostawał on najważniejszą osobą we wsi, nazywaną sołtysem. Wsie średniowieczne miały różne kształty. Najpowszechniejsze były łańcuchówki. Ciągnęły się one wzdłuż biegnącej w dolinie drogi, przy której znajdowały się zagrody. Od tej drogi odchodziły pasy pól zwane łanami, które sięgały aż do pobliskich lasów.
Przyjrzyj się ilustracji i powiedz, jaki typ wsi został na niej przedstawiony.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
plonów, wsi, zagrodach, zbóż, zwierząt, chaty, pieniądze
W średniowiecznej Polsce większość ludności mieszkała na ..................... Chłopi żyli z uprawy .................... i hodowli ..................... Ziemia przez nich uprawiana należała do właściciela, któremu za jej użytkowanie płacili .................... lub oddawali część ..................... Mieszkali w ...................., składających się z .................... i budynków gospodarczych.
Polecenia
Scharakteryzuj życie codzienne mieszkańców wsi.
Wymień uprawiane rośliny i zwierzęta hodowane w średniowiecznej polskiej wsi.
Opisz wygląd średniowiecznej wsi.
Opowiedz, czym różniło się życie chłopa na wsi od życia kupca i rzemieślnika w mieście, rycerza na zamku. Weź pod uwagę, gdzie i jak mieszkali, ich codzienne zajęcia, sposób utrzymania.