Historyczne formy społeczeństw

Dawne typy społeczeństw można sklasyfikować, biorąc pod uwagę stosowane przez nie technologie oraz stosunki społeczne.

Najstarsza forma społeczeństwa to zbieracko-łowieckie.

Podstawą gospodarki tego społeczeństwa są poszukiwanie żywności, polowania i łowienie ryb za pomocą prostych narzędzi wykonanych z kamienia i drewna. Członkowie społeczeństwa konsumują wszystko, co zdobędą, więc wymiana handlowa między zbiorowościami jest na minimalnym poziomie. Podział pracy, o ile istnieje, oparty jest na płci i wieku. Duże znaczenie w społecznościach tego typu mają więzi rodzinne, nie występują w nim różnice społeczne. Przywództwo ma charakter nieformalny i związane jest z rolą odgrywaną na polowaniu. Jest to społeczeństwo o charakterze przedpiśmiennym.

Dziś tego typu społeczeństwa istnieją jeszcze na przykład w Indiach – lud Jarawa, na Alasce – Jukowie, w dorzeczu Amazonki – Nukak Maku.

Kolejnym typem społeczeństw jest kopieniackie, które pojawiło się między XII a X wiekiem przed naszą erą. Opierało się na uprawie roślin. Ta forma skuteczniej zapewniała społeczności pożywienie niż zbieracko-łowiecka. Podstawową wykorzystywaną techniką uprawy było „ścięcie i wypalenie”, czyli oczyszczenie gruntu, a następnie wypalenie pozostałych roślin. Pozostający po wypaleniu popiół był dobrym nawozem dla sianych roślin. Uprawiano je, stosując najpierw patyki, a potem proste motyki. Dane pole uprawiano przez 2–3 lata, po czym, po jego wyjałowieniu, zbiorowość szukała nowego terytorium.

Za sprawą wzrostu wydajności przy produkcji pożywienia uwidoczniło się zróżnicowanie społeczne, ponieważ nie wszyscy musieli zajmować się uprawą ziemi. Zaczęli pojawiać się kapłani/szamani i rzemieślnicy.

Społeczeństwa kopieniackie były liczniejsze niż zbieracko-łowieckie i wytworzyły pierwsze siedziby mieszkalne, które tworzyły osady. Między osadami dochodziło do wymiany handlowej.

W tym samym czasie co społeczeństwa kopieniackie wykształciły się społeczeństwa nomadyczne, zwane też pasterskimi. Zamieszkały one terytoria mniej żyzne i zajmowały się hodowlą udomowionych zwierząt, co także skutkowało stabilnością zapasów żywności. Pasterstwo przyczyniło się do wzrostu liczebności zbiorowości, ale też wymusiło koczowniczy tryb życia. Społeczności przemieszczały się w celu zapewnienia zwierzętom paszy, co sprzyjało rozwojowi kontaktów społecznych oraz handlu, z czasem opartego na pieniądzu. Sama społeczność też była zróżnicowana: podobnie jak w typie kopieniackim wykształciła się grupa rzemieślników, kapłanów i potężnych przywódców. Koczowniczy tryb życia przyczynił się też do rozwoju wierzeń religijnych, między innymi judaizmu.

Współczesnymi nomadami są Beduini, Tuaregowie, Aborygeni, Pigmeje, Mongołowie i Lapończycy.

Kolejnym typem jest społeczeństwo rolnicze. Powstało, kiedy człowiek nauczył się na dużą skalę uprawiać ziemię za pomocą pługa i zwierząt pociągowych oraz innych narzędzi metalowych. Zwiększona wydajność produkcji żywności pozwoliła ludziom prowadzić osiadły tryb życia. Zaczęły rozwijać się stałe osady, a z czasem miasta.

Społeczeństwa rolnicze były też bardziej zróżnicowane. Różnice społeczne przybrały z czasem zinstytucjonalizowane formy: wyłoniły się elity, tworząc monarchie despotyczne. Rozwijały się także wierzenia religijne, które przyczyniły się do stratyfikacji ze względu na płeć, ponieważ większość bóstw przedstawianych było w formie męskiej.

Tego typu społeczeństwem jest społeczeństwo Bhutanu.

Rewolucja przemysłowa rozpoczęta w Anglii w XVIII wieku przyczyniła się do powstania i rozwoju społeczeństw przemysłowych.

Korzystały one już z zaawansowanych technologicznie urządzeń. Zmechanizowana produkcja doprowadziła do ogromnych nadwyżek podstawowych dóbr, specjalizacji społeczeństwa i jego hierarchizacji. Z drugiej strony pojawiła się też możliwość ruchliwości społecznej, zarówno poziomej, jak i pionowej.

Uprzemysłowienie wpłynęło także na rozwój edukacji – dostępnej już dla całego społeczeństwa, a nie tylko elit, na model rodziny, która straciła swój status typowo gospodarczy, na politykę – poprzez dopuszczenie do życia politycznego nowych grup społecznych, oraz na religię, której rola w społeczeństwie zmalała. Ponadto uprzemysłowienie doprowadziło do rozwoju miast i podniosło ogólny standard życia. Z drugiej jednak strony przyczyniło się do degradacji środowiska naturalnego.