Spacer wirtualny po domu Mikołaja Kopernika. Schodzimy na kolejne piętra. W pierwszym pomieszczeniu są narzędzia do pracy astronoma. W kolejnym jest pokój z biurkiem, kominkiem, szafą, globusem. Opisano: Mikołaj Kopernik należał do grupy najwybitniejszych uczonych przełomu średniowiecza i czasów nowożytnych, tych, których odkrycia i ustalenia zrewolucjonizowały naukę. Dziś wybierzemy się do jego domu w Toruniu. Rodzina Kopernika weszła w posiadanie gotyckiej wystawnej kamienicy przy dawnej ul. św. Anny pod koniec XIV w. Wielu uczonych podejrzewa, że to właśnie w tym miejscu na świat przyszedł przyszły wielki uczony. Ojciec Kopernika był kupcem sukiennym, w związku z tym dom, w którym wychował się i mieszkał do 7 roku życia badacz nie tylko pełnił funkcje mieszkalne, ale też magazynowe. W domu tym urządzone zostało muzeum, poświęcone uczonemu. Przyjrzymy się, jakich przyrządów używał Kopernik do badania nieba oraz jak wyglądała jego pracownia. Sfera armilarna, inaczej zwana też sferycznym astrolabium pozostawała w użyciu przez astronomów od czasów starożytności do nowożytności. Przyrządem tym posługiwali się także badacze nieba w innych pozaeuropejskich cywilizacjach, szczególnie w muzułmańskim kręgu kulturowym. Był to instrument, stanowiący model sfery niebieskiej i służył do wyznaczania współrzędnych równikowych i ekliptycznych, inaczej położenia na niebie Księżyca i innych ciał niebieskich. Przyrząd miał postać sześciu koncentrycznych obręczy drewnianych z odpowiednimi podziałkami. By dokonać pomiaru należało pierwszą najbardziej zewnętrzną obręcz ustawić nieruchomo w pozycji południka. Inne obręcze w tym przypadku wyznaczały ekliptykę, równik, koło godzinne i południki. Zdjęcie ukazuje kulę zamocowaną na podstawie. Na powierzchni kuli są obręcze. Podpis pod zdjęciem: Źródło: Sfera armilarna, pochodząca z ok. XV w., obecnie w Muzeum Nauki w Oxfordzie, Brian from Glasgow, Scotland, en.wikipedia.org, CC BY 2.0. Gwiazdozbiór stanowi wyznaczony obszar na niebie, na którym gwiazdy układają się w pewne konstelacje. Gwiazdy te nie są ze sobą w żaden sposób powiązane pod względem fizycznym, a o ich połączeniu decyduje tylko bliskie położenie. Tradycja łączenia gwiazd w gwiazdozbiory sięga czasów najdawniejszych. Już w starożytnej Babilonii astronomowie podzielili niebo na kilka sfer, które nazwano zodiakami. W czasach Kopernika znano tylko niewielką część gwiazdozbiorów. Nowych ustaleń, dotyczących zwłaszcza południowej sfery nieba dokonano w okresie wielkich odkryć geograficznych. Na ilustracji jest rysunek przedstawiający Herkulesa na tle nieba. Herkules w prawej dłoni trzyma maczugę, w lewej tarczę. U boku ma zwieszony miecz. Na ciele Herkulesa znajdują się mniejsze i większe gwiazdy. W pobliżu maczugi zaznaczono gwiazdę, pod nią jest napis Orion. Źródło: Barokowy rysunek z dzieła Johannesa Heweliusza z przedstawieniem konstelacji Oriona, pl.wikipedia.org, domena publiczna. Kwadrant był przyrządem astronomicznym, używanym od czasów starożytnych do XVII w. Miał zastosowanie w astronomii, nawigacji i później także w artylerii. Miał on kształt małego drewnianego kwadratu, z wyrysowaną na nim ćwiartką okręgu. Ta ostatnia podzielona była na 90 równych części, a z tych każda na 6 odcinków. W części środkowej znajdował się cylindryczny kołek, a jego cień wskazywał wysokość Słońca, pod warunkiem, że instrument znajdował się na wyrównanej i płaskiej posadzce. Przyrząd służył do wyznaczenia położenia gwiazd, odległości równika od zwrotników oraz szerokości geograficznej miejsca obserwacji. Na ilustracji jest mężczyzna trzymający w dłoni kwadrant. Przykłada go do oka i patrzy w niebo. Mężczyzna ma turban na głowie i długie szaty. Za mężczyzną leża astrolabium. Źródło: Ptolemeusz, starożytny astronom trzymający kwadrant, pl.wikipedia.org, domena publiczna. Trójkąt paralaktyczny stanowi przyrząd astronomiczny, wynaleziony w czasach starożytnych. Służył on do pomiaru odległości kątowej ciał niebieskich i ich ruchu po niebie. Kopernik wykorzystywał ten przyrząd do badania odległości Księżyca od Ziemi. Zbudowany był on z trzech drewnianych listewek, tworzących trójkąt równoramienny, połączonych w sposób ruchomy, na zawiasach, umożliwiających obrót ich wokół słupa pionowego. Na ilustracji jest rysunek przedstawiający trójkąt paralaktyczny oraz zapisany tekst. Trójkąt ma podziałkę. Źródło: Rysunek z przedstawieniem trójkąta paralaktycznego z dzieła niemieckiego pastora i badacza Wilhelma Schickarda, pl.wikipedia.org, domena publiczna. W pracowni renesansowego uczonego znajdowała się pokaźnych rozmiarów szafa. Trzymano w niej różne przyrządy służące do badań naukowych, pisma naukowe itd. Ta znajdująca się w domu Kopernika była to szafa gotycka. Charakteryzuje się wielością zdobień i masywną nadstawką na górze. Ubrania w tym czasie zwykle trzymano w skrzyniach, a te znów znajdowały się w bardziej intymnej części domu, czyli tzw. trakcie tylnym. Zdjęcie ukazuje szafę z licznymi zdobieniami - rzeźbami na drzwiach. Źródło: Szafa gotycka w domu Mikołaja Kopernika, Pko, pl.wikipedia.org, CC BY‑SA 3.0. Niezbędnym wyposażeniem każdej pracowni uczonego zajmującego się astronomią był globus. Był on pokaźnych rozmiarów i zwykle stał na podłodze. Składał się on z kuli z naniesionymi konturami kontynentów i mórz, ujętej od góry w drewniany pałąk, oznaczający południk Meridian (czyli taki, który łączył bieguny). W najwyższym jego punkcie zaznaczono koło godzinne, przechodzące przez bieguny niebieskie i dany obiekt astronomiczny. Kula stała na statywie holenderskim, składającym się z czterech nóg połączonych w sposób krzyżowy. Najstarszy zachowany globus skonstruowany został przez Martina Behaima, niemieckiego kartografa i geografa w 1492 r. tuż przed odkryciem przez Krzysztofa Kolumba Ameryki. Na zdjęciu jest duży globus. Źródło: Globus wykonany przez Martina Behaima, obecnie w Muzeum w Norymberdze, Alexander Franke (Ossiostborn), pl.wikipedia.org, CC BY‑SA 2.0. Nieodzownym elementem w pracowni uczonego był stół. W niewielkim stopniu on przypomina współczesne biurka. Był to ciężki, masywny, drewniany mebel, składający się z blatu obleczonego skórą i wspartego na dwóch pionowych płaszczyznach. Na blacie znajdował się pulpit, czy rodzaj pochyłej płaszczyzny, na której kładziono książki w celu łatwiejszego ich czytania dla osoby siedzącej. Do biurka dostawiano utrzymane w podobnej stylistyce krzesło z podłokietnikami. Rysunek ukazuje mężczyznę w długiej szacie pracującego w pokoju przy pochylonym blacie. Za mężczyzną na półkach leżą książki, obok na pulpicie leży otwarta księga. Źródło: Mnich przy pracy w skryptorium – z boku pulpit, pl.wikipedia.org, domena publiczna. Uczony wiele często czasu spędzał ślęcząc nad obliczeniami lub pismami. Kamienne pomieszczenia, zwłaszcza w porze jesienno‑zimowej i zimowo‑wiosenne ulegały szybkiemu wychłodzeniu. Stąd od najwcześniejszych czasów stosowano różne sposoby ogrzewania. Najpopularniejszym i najbardziej praktycznym były kominki. W dolnej części znajdowały się paleniska z rusztem. Długi czas problem stanowił unoszący się dym, który wypuszczano oknami. Kominy wynaleziono ok. XII w. i dzięki ich zastosowaniu znacznie łatwiejsze stało się usuwanie dymu z pomieszczeń. W domu Kopernika widzimy zawieszony nad paleniskiem okap dymowy, za pośrednictwem którego dym odprowadzano do kominów. Dzięki zastosowaniu takiego rozwiązania temperatura w pomieszczeniu mogła wzrosnąć nawet do ok. 18 stopni.