Zapraszamy na wirtualny spacer po Galerii Sztuki Polskiej dziewiętnastego wieku w krakowskich Sukiennicach. W zabytkowych wnętrzach galerii odkryjecie jedną z najbogatszych kolekcji polskiego malarstwa klasycystycznego i romantycznego. Zwróćcie uwagę na zróżnicowaną stylistykę oraz tematykę dzieł. Odnajdziecie tu przykłady fascynacji twórców rodzimą historią, folklorem, ale także przyrodą i ludowością. Na wystawie odnajdziecie dzieła wybitnych malarzy, takich jak Artur Grottger, Jan Matejko czy Henryk Rodakowski, którzy mieli olbrzymi wpływ na przyszłe pokolenia artystów. Na zdjęciu znajduje się pomieszczenie o drewnianej podłodze, którego ściany wypełnione są obrazami. Jan Nepomucen Bizański (1804–1878), Sypanie kopca Kościuszki, 1838 r. Krakowianie upamiętnili Tadeusza Kościuszkę wznosząc ku jego czci symboliczną mogiłę. Pochówek swoim wyglądem nawiązywał do pamiątek po najstarszych dziejach kraju – krakowskich kopców Krakusa oraz Wandy. Bizański przedstawił uroczystość rozpoczęcia prac nad usypaniem kopca z 16 października 1820 r. Historyczno‑alegoryczne dzieło ukazuje apoteozę Tadeusza Kościuszki. W centralnym punkcie obrazu znajduje się świerk służący do wyznaczenie osi mogiły. Dymy z salw honorowych, które kłębią się nad tłumem tworzą chmurę z wizerunkiem Naczelnika. Widoczne na obrazie postaci mają dowodzić jedności podzielonego pomiędzy zaborców narodu oraz wszystkich stanów społeczeństwa polskiego: chłopów, szlachty i mieszczan. Obraz przedstawia tłumy ludzi, kobiety ubrane w kolorowe suknie i mężczyzn ubrany w eleganckie stroje. Wielu z nich trzyma ogromne flagi, a niektórzy prowadzą po ziemi drewniane taczki. W oddali znajduje się wysokie iglaste drzewo posiadające gałęzie jedynie na szczycie. Teodor Baltazar Stachowicz (1800–1873), Katafalk Kościuszki, 1818 r. Tadeusz Kościuszko, bohater wojny o niepodległość USA, obywatel honorowy Francji oraz przywódca insurekcji z 1794 r. zmarł na emigracji, w szwajcarskiej Solurze 5 października 1817 r. Po roku Polacy sprowadzili szczątki bohatera narodowego do Krakowa. Rodacy uczcili Kościuszkę organizując powtórne, niezwykle wystawne uroczystości żałobnych na Wawelu. Z tej okazji na kilkustopniowym podwyższeniu w katedrze wawelskiej stanął monumentalny katafalk ukazany na obrazie Stachowicza. Zdobiły go karabiny oraz kosy – symbol aktywnego udziału chłopów w insurekcji kościuszkowskiej oraz demokratycznych przekonań Naczelnika. Do republikańskich przekonań Kościuszki odwoływały się także zaczerpnięte z symboliki republikańskiego starożytnego Rzymu rózgi liktorskie. Źródła historyczne potwierdzają, że autor dzieła wiernie odtworzył wygląd katafalku. Uroczysty pogrzeb umocnił legendę niezłomnego Naczelnika, do dzisiaj jednego z najpopularniejszych i najbardziej rozpoznawalnych polskich bohaterów narodowych. Obraz przedstawia ogromny kamienny grób ozdobiony licznymi płaskorzeźbami. Znajduje się on w dużej sali. Wokół grobu stoją liczne włócznie, topory, flagi i zbroje rycerskie. Józef Oleszkiewicz (1777–1830), Portret Adama Mickiewicza, 1828 r. Twórca dzieła, Józef Oleszkiewicz poznał Adama Mickiewicza podczas przymusowego pobytu poety w Petersburgu. Polski wieszcz trafił do Rosji w ramach represji za działalność w patriotycznych studenckich stowarzyszeniach Filomatów i Filaretów. Mickiewicz, pomimo stosunkowo młodego wieku, był już uznanym artystą, autorem min. Ballad i romansów oraz Sonetów krymskich. Oleszkiewicz również należał do grona twórców o ugruntowanej pozycji. a swoje prace tworzył nawet dla przedstawicieli rodziny carskiej. Oleszkiewicz, znany był ze swoich mistycznych poglądów, którymi zainteresował Mickiewicza. Rozbudził także w młodym poecie zainteresowanie mistycyzmem i okultyzmem. Mickiewicz, oczarowany Oleszkiewiczem, uwiecznił go, jako jednego z epizodycznych bohaterów, w III części Dziadów. Portret Mickiewicza pędzla Oleszkiewicza ukazuje artystę w udramatyzowanej pozie, jako uduchowionego i genialnego poetę. Mickiewicz wspiera się na stosie książek, które symbolizują jego twórczość. Obraz przedstawia zamyślonego mężczyznę siedzącego przy biurku. Jest on ubrany w czarny płaszcz i białą koszulę. Ma krótkie czarne kręcone włosy i baki. Podpiera głowę i opiera się o biurko, na którym leżą książki. Jakub Tatarkiewicz (1798–1854), Portret księcia Józefa Poniatowskiego, marszałka Francji, 1826–1827 r. Neoklasyczne popiersie ks. Józefa Poniatowskiego dłuta Jakuba Tatarkiewicza nawiązuje do warszawskiego pomnika wodza autorstwa Bertela Thorvaldsena. Rzeźbiarz stylizował księcia na antycznego wodza. Świadczy o tym rzymska fryzura, nagi tors oraz toga. Polskie pochodzenie Poniatowskiego podkreślił Tatarkiewicz zdobiąc zapinkę, czyli fibulę przy todze motywem orła z herbem Księstwa Warszawskiego. Biała kamienna rzeźba przedstawia popiersie mężczyzny. Ma on krótkie włosy, wąsa i baki. Jest ubrany w szatę. Anonimowy malarz polski wg Horacego Verneta (1789–1863), Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego w nurtach Elstery, po 1817 r. Obraz znajdujący się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie to jedna z licznych kopii dzieła ukazującego tragiczną śmierć księcia Józefa Poniatowskiego. Poniatowski zginął wiernie walcząc u boku Napoleona Bonaparte z wojskami antyfrancuskiej koalicji w „bitwie narodów” pod Lipskiem 19 października 1813 r. Za postawę na polu walki Napoleon mianował Poniatowskiego marszałkiem Francji, co było wydarzeniem wyjątkowym w dziejach tego kraju. Dowódca wojsk Księstwa Warszawskiego podczas walk pod Lipskiem osłaniał odwrót wojsk francuskich. Kiedy książę próbował przeprawić się przez rzekę Elsterę został postrzelony i utonął. Artysta przedstawił bohaterskiego dowódcę jako człowieka zdeterminowanego i opanowanego, pomimo dramatycznych wydarzeń bitewnych. Przerażony jest natomiast rumak Poniatowskiego, który przeskakuje nad zwłokami żołnierza. Sugestywna wizja śmierci wodza ukazana na płótnie Verneta oraz jego licznych naśladowców przyczyniła się do ogromnej popularyzacji romantycznego kultu niezłomnego ks. Józefa. Obraz przedstawia dwóch żołnierzy jadących na koniach po polu bitwy. Są oni ubrani w czarne mundury, czerwone spodnie i wysokie czapki. Są uzbrojeni w szable. Na ziemi przed nimi leży martwy mężczyzna w mundurze. W oddali na pagórku żołnierze strzelają do siebie z karabinów. Wojciech Korneli Stattler (1800–1875), Machabeusze, Między 1830–1842 r. Obraz Stattlera odwołuje się do wydarzenia ze starożytnej historii żydowskiej,czyli powstania Machabeuszy (175–164 r. p.n.e.). Żydzi zbuntowali się wówczas przeciwko hellenistycznym władcy Jerozolimy, despotycznemu królowi Antiochowi IV. Ten wielbiciel kultury rzymskiej zdecydował się narzucić Żydom kult Jowisza. Zbuntowani Żydzi po latach okupionych cierpieniami walk, ostatecznie wywalczyli niepodległość. Na płótnie autorstwa Stattlera widać Antiocha w stroju rzymskiego legionisty, który ogłasza Żydom swoją decyzję o zaprowadzeniu w Jerozolimie kultu Jowisza. W tle widać jak niektórzy z nich posłusznie oddają cześć pogańskiemu bóstwu. Po prawej stronie kompozycji widać rozkute kajdany, zapowiedź zwycięskiego powstania pod wodzą rodu Machabeuszy. Scena z historii starożytnej, w zamyśle Stattlera, miała budzić nadzieję na sukces polskich zbrojnych działań niepodległościowych. Obraz przedstawia grupę kobiet dzieci i starców. Wszyscy są ubrani w kolorowe szaty. Jedno z dzieci leży nagie i nieruchome na kolanach jednej z kobiet. Wszyscy są poruszeni i patrzą w lewo. W oddali znajduje się marmurowy pomnik brodatego mężczyzny z włócznią, a za nim góry. Jan Matejko (1838–1893), Wernyhora, 1883–1884 r. Postać ukraińskiego lirnika i wieszcza z XVIII w. rozbudzała wyobraźnię polskich twórców romantycznych. Wernyhora pojawia się chociażby w twórczości Juliusza Słowackiego. Obraz Matejki nawiązuje do rzekomej przepowiedni Wernyhory dotyczącej przyszłości Polski.Wieszcz ze wschodnim krzyżem na piersi głosi swoje proroctwo, podczas gdy siedzący obok szlachcic notuje jego słowa: Polacy teraz w swoich zamiarach upadną i Polska trzykroć będzie rozszarpana. Różni ludzie kusić się będą o jej odbudowanie, ale nadaremnie. Przyjdzie wielki mąż od zachodu: Polacy oddadzą się jemu na usługi; wiele im przyobieca, a mało uczyni: chociaż nazwą się znowu narodem, będą jęczeli pod jarzmem Niemców i Moskali. Leżąca u stóp Wernyhory lira uosabia wspólne dzieje Polaków i Rusinów. Obraz przedstawia grupę ludzi. Jeden z mężczyzn z brodą i kręconymi włosami siedzi i jest ubrany w czerwoną szatę i białą koszulę. Prawą rękę wystawia przed siebie, a lewą dotyka czoła zewnętrzną częścią dłoni. Za biodra trzyma go s prawej strony kobieta w sukni, a z lewej siwy mężczyzna. Inni zgromadzeni przyglądają się starszemu mężczyźnie. Jeden z mężczyzn siedzących przed nim spisuje to co widzi w Notecie. Przed nimi na ziemi siedzi także chłopiec oraz mężczyzna z długą brodą ubrany w czarne szaty i wysoką czarną czapkę. Henryk Rodakowski (1823–1894), Portret gen. Henryka Dembińskiego, 1852 r. Obraz Rodakowskiego powstał specjalnie na okoliczność dorocznego Salonu paryskiego w 1852 r. Dzieło wzbudziło podziw widzów, w tym wybitnego malarza francuskiego, romantyka Eugene’a Delacroix. Rodakowski stworzył portret gen. Henryka Dembińskiego, weterana wojen napoleońskich oraz dowódcy z czasów powstania listopadowego. Malarz nawiązał do barokowej konwencji przedstawiania wodzów w namiotach, na polach bitewnych. Postać generała emanuje dostojeństwem i powagą. Wbrew dawnej konwencji generał nie został jednak przedstawiony jako dumny zwycięzca. Dembiński na portrecie pędzla Rodakowskiego jest zamyślony i zafrasowany. Jego poza odwołuje się tym samym do romantycznego toposu „przegranego wodza”. Obraz przedstawia starszego mężczyznę z krótką siwą brodą i krótkich włosach siedzącego na kamiennym siedzisku okrytym czerwonym materiałem w polowym namiocie. Ma on na sobie czarny wojskowy mundur i futro dzikiego zwierzęcia. Prawą ręką podpiera głowę, a w lewej trzyma rękojeść szabli. Po lewej stronie na beczce leży papierowa mapa. Artur Grottger (1837–1867), Rok 1863 – Pożegnanie i Powitanie dyptyk, 1865–1866 r. Artur Grottger zasłynął głównie jako artysta, który w poruszający sposób ukazywał sceny z czasów powstania styczniowego (1863‑1864). Dyptyk Pożegnanie i Powitanie przedstawia przełomowe wydarzenia w życiu anonimowego powstańca oraz jego ukochanej. Pierwsza scena odnosi się do początku powstania. Pobożna kobieta błogosławi bohaterskiego ukochanego, młodego szlachcica który wyrusza walczyć o niepodległość kraju. Druga scena ukazuje powstańca, który wraca do domu po zakończeniu walk. Zarówno on jak i wiernie oczekująca na powrót ukochanego dziewczyna przeżywają żałobę z powodu upadku nadziei na odrodzenie wolnej Ojczyzny. Ważną rolę w dziele Grottgera odgrywa krajobraz,który podkreśla melancholię ukazanej sytuacji. Dworek stanowi odwołanie do idei „prywatnej ojczyzny”, gdzie można pielęgnować wartości patriotyczne w warunkach narodowej niewoli. Obraz przedstawia klęczącego mężczyznę ubranego w strój wojskowy, płaszcz i czapkę. Do pasa ma przypiętą szablę. Przed nim stoi kobieta w czarnej sukni i spiętych ciemnych włosach, która przypina mu do czapki kotylion. Stoją oni na schodach dworu. Obok kobiety znajduje się kamienna kolumna porośnięta bluszczem. W oddali przez ogród w stronę bramy odchodzą żołnierze. Artur Grottger (1837–1867), Rok 1863 – Pożegnanie i Powitanie dyptyk, 1865–1866 r. Artur Grottger zasłynął głównie jako artysta, który w poruszający sposób ukazywał sceny z czasów powstania styczniowego (1863‑1864). Dyptyk Pożegnanie i Powitanie przedstawia przełomowe wydarzenia w życiu anonimowego powstańca oraz jego ukochanej. Pierwsza scena odnosi się do początku powstania. Pobożna kobieta błogosławi bohaterskiego ukochanego, młodego szlachcica który wyrusza walczyć o niepodległość kraju. Druga scena ukazuje powstańca, który wraca do domu po zakończeniu walk. Zarówno on jak i wiernie oczekująca na powrót ukochanego dziewczyna przeżywają żałobę z powodu upadku nadziei na odrodzenie wolnej Ojczyzny. Ważną rolę w dziele Grottgera odgrywa krajobraz,który podkreśla melancholię ukazanej sytuacji. Dworek stanowi odwołanie do idei „prywatnej ojczyzny”, gdzie można pielęgnować wartości patriotyczne w warunkach narodowej niewoli. Obraz przedstawia klęczącego mężczyznę ubranego w czarny mundur. Całuje on rękę kobiety ubranje w białą suknię. Kobieta drugą rękę trzyma na piersi i zamyślona odwraca wzrok od mężczyzny. Na ziemi leży wojskowa czapka mężczyzny. Oboje stoją w ogrodzie. W oddali za drzewami znajduje się mały domek. Artur Grottger, Modlitwa wieczorna rolnika, 1865 r. Obraz ukazuje rolnika, który na dźwięk kościelnych dzwonów przerwał pracę, aby odmówić wieczorną modlitwę Anioł Pański. Dzieło Grottgera nawiązuje do twórczości wybitnego przedstawiciela niemieckiego romantyzmu, Caspara Davida Friedricha, którą cechował melancholijny i uduchowiony nastrój oraz podziw wobec piękna przyrody. Ukazana tyłem do widza postać chłopa zdaje się tworzyć jedność z krajobrazem. Wybór rolnika jako bohatera obrazu stanowi charakterystyczny dla romantyzmu przejaw fascynacji artysty kulturą ludową, bagatelizowaną przez twórców poprzednich epok. Jednocześnie autor kreuje wzorzec osobowy przedstawiciela ludu: pełnego powagi, silnego, pobożnego i pracowitego. Obraz przedstawia młodego mężczyznę stojącego na wzgórzu i wpatrującego się w dal na zachód słońca. Obok niego stoi drewniana orka. Niebo pokryte jest chmurami. W oddali znajdują się inne wzgórza. Maksymilian Piotrowski (1813–1875), Śmierć Wandy, 1859 r. Postać Wandy, córki mitycznego króla Kraka, urosła w XIX w. do rangi czołowych bohaterek narodowych. Z legendą o bohaterskiej Wandzie, która wolała utopić się w rzece niż wpaść w ręce germańskiego napastnika, Rytogara, wiąże się świętojański obyczaj puszczania wianków na Wiśle. Piotrowski, zgodnie z konwencją romantyzmu niemieckiego, przedstawia scenę samobójstwa Wandy w sposób niezwykle dramatyczny. Dziewczyna otoczona swoją świtą oddaje klejnoty oraz drogocenne szaty, aby rzucić się w nurt Wisły w pobliżu grodu wawelskiego. Wanda urasta tutaj do rangi monumentalnej bohaterki i jako taka stanowić ma wzorzec bezgranicznego poświęcenia dla Ojczyzny. Niemal religijny kult legendarnej Wandy miał integrować zniewolony naród polski pod trzema zaborami. Obraz przedstawia kobietę w białej sukni i białym welonie. Ma ona rude włosy. Na głowie ma wianek z gałązek oliwnych. Rozkłada ręce na boki i patrzy w niebo. Pod jej nogami siedzą i płaczą dwie inne kobiety, trzecia stoi za nią i odwraca wzrok. Siedzące kobiety trzymają ją za białą suknie, same są ubrane w kolorowe suknie. W oddali znajduje się miasto na wzgórzu, które jest otoczone murem.