Powrót do klasycznych źródeł

Klasycyzm to styl w architekturze, sztuce, muzyce i literaturze odwołujący się do antyku. Odrodzenie starożytnej kultury Grecji i Rzymu miało miejsce już w renesansie. Wpływ tradycji antycznych widać także w manieryzmie, baroku i rokoku, jednak rozkwit klasycyzmu nastąpił w XVIII w. i trwał aż do początków XIX w.

W epoce oświecenia przyczyną powrotu do klasycznych źródeł były wykopaliska archeologiczne przeprowadzone w XVIII w. we Włoszech. W 1706 r. odkryto pozostałości miasta Herkulanum, a w latach 40. Pompei, co wywarło duży wpływ na architekturę i sztukę. Oprócz tego sporo podróżowano, co również było okazją do poznawania antycznych zabytków. 
Klasycystyczna architektura, wzorowana na budowlach greckich i rzymskich, charakteryzowała się symetrią i harmonią. Budowle wznoszone były na planie koła bądź prostokąta, w fasadachfasadafasadach dominowały linie proste. Stosowano kolumnady i kolumnowe portykiportykportyki. Kościoły często przykrywane były kopułamikopułakopułami. W tym stylu stawiano przede wszystkim rezydencje i gmachy użyteczności publicznej, np. teatry, szpitale, szkoły. Porządek i harmonia obecne były również w projektowanych ogrodach i parkach. W poszczególnych państwach istniały różne odmiany klasycyzmu: styl Ludwika XVIstyl Ludwika XVIstyl Ludwika XVI (z klasyczną prostotą form pałacyku Petit Trianon w Wersalu, ale i eleganckimi, kosztownie zdobionymi meblami), wyrafinowany, ograniczający dekoracje i bardziej skromny styl gustawiańskistyl gustawiańskistyl gustawiański, zawdzięczający swoją nazwę królowi szwedzkiemu Gustawowi III, czy panujący w Anglii styl georgiańskistyl georgiańskistyl georgiański.

Malarze tworzący w stylu klasycystycznym inspirowali się rzeźbą antyczną. Istotne były idealne proporcje i dążenie do realizmu. Bardzo ceniono rysunek i grafikę. Cechy charakterystyczne malarstwa klasycystycznego to: statyka, fotograficzna wręcz dokładność, brak śladów pędzla, unikanie kontrastów. Dominowała tematyka mitologiczna, historyczna i alegoryczna. Chętnie malowano portrety i przedstawiano sceny umoralniające. Najwybitniejsi przedstawiciele nurtu klasycystycznego to Jacques–Louis David, Jean‑Auguste‑Dominique Ingres, Bernardo Bellotto (Canaletto).

R1bU6AGrNiLgN

Ilustracja przedstawia scenę batalistyczną rozgrywającą się pod murami warownej twierdzy. Na tle zamku obronnego, z wieżyczkami i murem z niewielkimi okienkami znajdują się tysiące żołnierzy. Na pierwszym planie dziewczyna ubrana w powłóczystą suknię, rozpościera dwie ręce tak jakby chciała chronić osoby, które znajdują się obok niej. Pod jej stopami kobieta w sukni z odkrytą piersią, pochyla się nad trójką nagich dzieci, leżących na ziemi. Obok niej inna kobieta z dzieckiem na ręku, klęcząc trzyma za nogę nagiego wojownika w hełmie, który w jednym ręku trzyma miecz, a w drugim tarczę. Po prawej wojownik z tarczą i włócznią wymierzoną w przeciwnika, gotuje się do uderzenia. Za postaciami pierwszoplanowymi kłębowisko ciał ludzkich, dzieci, kobiet i antycznych żołnierzy w większości okrywających swoje nagie ciała, jedynie pasem drapowanej tkaniny. W tyle las włóczni, których groty zwrócone do góry widoczne są nad zebranymi.

Klasycyzm obecny był także w literaturze i muzyce. Rozkwit literatury klasycystycznej miał miejsce już w XVII w., zwłaszcza we Francji za panowania Ludwika XIV. Powstały wtedy tragedie Jeana Baptiste’a Racine’a, Pierre’a Corneille’a, komedie Moliera czy proza moralistyczna Blaise’a Pascala. W Polsce klasycyzm rozwinął się najpełniej w epoce stanisławowskiej. Najsłynniejszym przedstawicielem tego okresu jest Ignacy Krasicki. Cenione były jego bajki, przypowieści i satyry, natomiast sporo kontrowersji wzbudził poemat heroikomiczny Monachomachia, kpiący z polskich zakonników. Popularnością cieszyła się też poezja miłosna Franciszka Karpińskiego. Bardzo rozwinęła się dramaturgia. Na potrzeby Teatru Narodowego powstawały m.in. komedie Fircyk w zalotach Franciszka Zabłockiego czy Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza.

W muzyce klasycyzm pojawił się dopiero w drugiej połowie XVIII w. i zakończył wraz z powstaniem pieśni romantycznych Franza Schuberta w 1814 r. Stolicą muzyki klasycznej był Wiedeń. Tu tworzyli najwybitniejsi przedstawiciele epoki: Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven. Królowały wtedy takie formy muzyczne jak opery, symfonie, sonaty i koncerty. W Polsce w tym czasie muzyka symfoniczna dopiero się rozwijała. Zaczęły też powstawać pierwsze opery, np. Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale z muzyką Jana Stefaniego. Najpopularniejsi twórcy tamtego okresu to m.in. kompozytor i twórca pierwszej polskiej opery Nędza uszczęśliwiona Maciej Kamieński, kompozytor i pianista Franciszek Lessel oraz pianistka Maria Szymanowska.

SentymentalizmsentymentalizmSentymentalizm i preromantyzmpreromantyzmpreromantyzm w literaturze

1

RIWolKUIrVFAG

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku w peruce z białych włosów, ubranego w czarny płaszcz, spod którego widać mankiety białej koszuli z bufiastymi rękawami. Mężczyzna siedzi przy stole, prawy łokieć ma oparty o blat stołu, na którym leżą kartki papieru, a głowę opiera na dłoni. Lewą ręką trzyma w pasie, podpierając sie pod bok.

RGZ9MY1mS9JTc

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku widocznego z prawego półprofilu. Mężczyzna ma na głowie peruke z siwych włosów utrefionych nad uszami w drobne loczki i zebranych w kitkę na karku. Mężczyzna ma owalna, nieco pucułowatą twarz, długi, duży nos, ciemne brwi, wydatne usta, dołek w podbródku. Ubrany jest w czerwony płaszcz, podszyty futrem, na szyi ma białą apaszkę, tak zwany fular.

Głośny był spór klasyków z romantykami, który miał miejsce w Europie w latach 30. XIX w. Zapoczątkowała go premiera sztuki Hernani autorstwa Wiktora Hugo w 1829 r. Skandal wzbudziło nowatorskie podejście do dramatu – zastosowanie m.in. zwykłego języka czy zaburzenie kompozycji.

Na Wyspach Brytyjskich gusta nowej epoki zapowiadała już twórczość anglikańskiego pastora Laurence’a Sterne’a, którego Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy z 1768 r. różniła się od tradycyjnych relacji z wojażywojażwojaży koncentracją na osobie narratora oraz swobodnym tokiem opowiadania. Jeszcze wyraźniej nowe trendy zapowiadały Pieśni Osjana, wydawane w latach 60. przez Szkota Jamesa Macphersona. Celtyckie pieśni, przechowane przez górali, rozbudował on w wielki narodowy epos, którego autorstwo przypisał legendarnemu średniowiecznemu bardowi Osjanowi. Utwór czytano w całej Europie, uważając go za oryginał, a pod wpływem lektury wzrosło zainteresowanie kulturą wieków średnich. U schyłku XVIII w. popularność zdobyła powieść grozy, zwana gotycką, której akcja, osnuta zwykle wokół tajemniczych zbrodni, rozgrywała się w scenerii starych zamków nawiedzanych przez upiory.

1

R1cS5NWiXdzvJ

Ilustracja przedstawia popiersie starszego mężczyzny z krótkimi włosami, zaczesanymi do tyłu. Mężczyzna ma owalna twarz, długi nos z lekkim garbem, podkrążone duże, piwne oczy, ciemne brwi, wydatne usta, wysokie czoło z widocznymi zmarszczkami. Ubrany jest w płaszcz dwurzędowy z wykładanym szerokim kołnierzem, pod płaszczem biała koszula i biała apaszka na szyi, tak zwany fular. Na ramionach zarzucona zielona peleryna podszyta od spodu czerwonym welurem.

Rb9ZionUfFoVT

Ilustracja przedstawia młodzieńca pozującego lewym półprofilem. Mężczyzna ma ciemne, krótkie włosy zaczesane do tyłu. Niskie czoło, ciemne, wąskie brwi i duże, piwne oczy oraz długi, wąski nos i pełne usta. Postać ma na sobie czerwoną pelerynę spod której wystaje niewielki, biały kołnierzyk pod szyją.

W literaturze niemieckiej wyrazicielami nowej wrażliwości stali się pisarze pokolenia „burzy i naporu” (niem. Sturm und Drang). Bohaterami sztuk i powieści, takich jak Zbójcy Fryderyka Schillera czy Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga von Goethego, czynili oni buntowników wikłających się w konflikty z otoczeniem lub geniuszy, których talent nie mógł się rozwinąć w bezdusznym społeczeństwie. Ich utwory przeciwstawiały się sztywnym konwencjom literackim klasycyzmu zgodnie z teorią pastora i filozofa Johanna Gottfrieda von Herdera, postulującego „poezję naturalną”, której pierwowzorami miały być eposy Homera i Osjana oraz pieśni ludowe o rodowodzie średniowiecznym lub starszym. Najwybitniejszym kontynuatorem myśli Herdera był Fryderyk Schlegel, który wskazywał, że pod względem kulturowym Europa dzieli się na dwie strefy o bardzo różnym dziedzictwie: Południe wciąż pozostaje pod wpływem starożytności śródziemnomorskiej, Północ zaś ma własną tradycję, związaną ze średniowieczem i rodzimymi kulturami z czasów przedchrześcijańskich. Bunt sentymentalistów i preromantyków nie od razu zaowocował zerwaniem z estetyką klasycystyczną, której apogeum przypadło na okres rewolucji francuskiej i panowanie Napoleona. Powstał jednak grunt pod typowe dla romantyzmu dowartościowanie artysty oraz zainteresowanie kulturą ludową i średniowieczem, kojarzonym do tej pory wyłącznie z ciemnotą. Stąd także powrót do form gotyckich w architekturze i rzemiośle.

Idealistyczna filozofia niemiecka

1

R1LXH69ZuRELn

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku z dłuższymi włosami ulokowanymi w drobne loki nad uszami i związane w kitkę na karku. Mężczyzna ma trójkątną twarz z wąskim podbródkiem z charakterystycznym dołkiem. Wysokie czoło z widocznymi zakolami, duże oczy, wąski, długi nos, wydatne usta. Mężczyzna ubrany jest w marynarkę, pod nią kamizelkę i białą koszulę z żabotem. W prawej dłoni trzyma otwartą książkę.

Rg9kG1JtpI7gc

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku z zaczesanymi do tyłu dłuższymi włosami. Duże oczy, prosty, długi nos, wydatne usta, wystający podbródek, ciemny surdut zapinany na dwa rzędy guzików, pod nim koszula i paszka zawiązana na szyi, tak zwany fular.

Na przełomie XVIII i XIX w. na filozofię europejską, a zwłaszcza niemiecką, przemożny wpływ wywarły prace Immanuela Kanta, który w swojej teorii poznania pogodził zasady racjonalizmu i empiryzmu, uznawane dotąd za sprzeczne. Jeszcze ważniejsze okazało się przeprowadzone przezeń rozróżnienie rozumu czystego, odpowiedzialnego za zmysłowe i intelektualne poznanie zjawisk fizycznych, od rozumu praktycznego, czyli poczucia moralnego, którym kieruje się człowiek w swym postępowaniu i wyborach etycznych.

Późniejsi niemieccy myśliciele badali przede wszystkim świat wewnętrzny człowieka, a ich filozofię nazwano idealistyczną, gdyż jej podstawą było przekonanie, że świat kształtują idee, w odróżnieniu od przedmiotów materialnych doskonałe i niezniszczalne; stąd też najskuteczniejszym narzędziem poznania jest spekulacja logiczna. Pierwszy z twórców tego kierunku Johann Gottlieb Fichte zasłynął jako autor Mów do narodu niemieckiego, wzywających do odnowy moralnej w duchu patriotycznympatriotyzmpatriotycznym, które wygłosił w okupowanym przez wojska napoleońskie Berlinie. Myśl Fichtego wywarła znaczący wpływ nie tylko na jego rodaków, lecz także na polskich i rosyjskich pisarzy epoki romantyzmu.

RQzKKYNVpx8km1

Ilustracja przedstawia portret starszego mężczyzny z siwymi bokobrodami oraz siwymi, prostymi, przerzedzonymi włosami opadającymi prostymi pasmami na wysokie czoło z zakolami i zasłaniające uszy. Mężczyzna ma twarz pooraną zmarszczkami, podkrążone oczy z workami pod nimi, Długi, duży nos, wąskie usta. Na sobie ma płaszcz z szerokim kołnierzem z futra, pod szyją białą apaszkę, tak zwany fular.

Największą sławę wśród niemieckich idealistów zdobył jednak Georg Wilhelm Friedrich Hegel, wykładający filozofię na uniwersytetach w Heidelbergu i Berlinie. Uważał on, że wszelkie zjawiska są przejawami pierwotnych względem nich i kształtujących je idei (np. idei wolności), które przynależą do rozumu absolutnego, nazywanego też duchem dziejów. Idee nie są jednak niezmienne, jak twierdzili Platon i jego naśladowcy, lecz ewoluują i dlatego aby poznać zasady procesu historycznego, trzeba zrozumieć prawidła rozwoju myśli. Te ostatnie Hegel opisywał jako dialektykę ścierania się tezy z przeciwną jej antytezą, wskutek czego zostają one zniesione, a ich miejsce zajmuje synteza, czyli nowa wartość, która łączyła cechy obu pierwotnych, nie była jednak żadną z nich.

W dziedzinie polityki wywody Hegla prowadziły do wniosku, że państwo stanowi najwyższe wcielenie ducha, a istotą prawdziwej, rozumnej wolności jest posłuszeństwo wobec prawa. Koncepcje te były skrajnie odmienne niż opinie angielskich liberałówliberalizmliberałów w rodzaju Locke’a albo utylitarystówutylitaryzmutylitarystów z Jeremym Benthamem na czele, wedle których państwo i społeczeństwo są tworzone przez jednostki i winny być podporządkowane ich interesom. Powodem popularności Hegla było to, że usiłował on tłumaczyć w sposób racjonalny historię, zwłaszcza zaś burzliwe wydarzenia epoki rewolucyjnej, napoleońskiej i powiedeńskiej. Z jego dorobku czerpali zarówno konserwatywni starohegliści – wierni poglądom mistrza, ale odtwórczy względem jego dzieł – jak i podejmujący śmiałą ich reinterpretację radykalnie lewicowi młodohegliści, atakujący religię, stosunki społeczne i samo państwo. Wśród tych ostatnich największą sławę zyskali Karol Marks i Fryderyk Engels, którzy wizję dialektycznego rozwoju dziejów uczynili podstawą swej doktryny.

RUgTy2WTKuLzw

Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę siedzącego na fotelu z podłokietnikami. Mężczyzna ma siwe długie włosy, sięgające za uszy, czarne wąsy, które łączą się z siwą równo przystrzyżoną, brodą średniej długości. Mężczyzna ubrany jest w czarny surdut i spodnie, białą koszulę i kamizelkę. Na szyi na łańcuszku wisi monokl, rodzaj okularów na jedno oko z jednym szkłem.

RvW0yM7gSIIfG

Ilustracja przedstawia portret starszego mężczyzny pozującego lewym półprofilem. Mężczyzna ma dłuższe włosy zaczesane gładko do tyłu. Głęboko osadzone oczy, prosty nos, sumiaste, długie wąsy oraz długa broda w nieładzie. Ubrany jest w marynarkę i kamizelkę w pepitkę oraz białą koszulę.

Atmosfera epoki romantycznej

Mesjanizm

Panowaniu romantyzmu w kulturze towarzyszyło przeczucie zbliżającego się przełomu, który miał przynieść radykalną odmianę losu ludzkości. Europejczycy pierwszych dekad XIX w., którzy nierzadko na własne oczy oglądali wielkie przemiany społeczne i polityczne (najpierw rewolucję francuską, następnie zaś wojny i upadek Napoleona), nie wierzyli w trwałość odbudowanego po kongresie wiedeńskim ancien régime’u, uważanego przez wielu za anachroniczny. Jednocześnie procesy historyczne starano się tłumaczyć czymś więcej niż tylko zbiegiem okoliczności, doszukując się w nich inspiracji metafizycznej (stąd filozofia Hegla, choć skrajnie racjonalna, była zjawiskiem typowym dla swoich czasów), a wielkim bohaterom epoki przypisywano rolę mesjaszamesjaszmesjasza, wskazującego drogę ku lepszej przyszłości. Radykałowie, odrzucający religię i Kościół, za takich mężów opatrznościowych uważali najpierw przywódców rewolucyjnych, a nawet samą Republikę Francuską, później zaś Napoleona Bonapartego, który ich zdaniem niósł narodom wyzwolenie od władców absolutnych lub zaborców. Z kolei po klęsce cesarza Francuzów w 1815 r. wielu Polaków przeniosło swe mesjańskie nadzieje na imperatora Aleksandra I, twórcę Królestwa Polskiego.

Na ziemiach polskich spór klasycyzm – romantyzm dotyczył literatury, ale u jego podstaw leżała też sprawa narodowa. Przebiegał między „starymi”, czyli pokoleniem urodzonym jeszcze w niepodległej Rzeczypospolitej, a „młodymi”, zafascynowanymi romantyczną twórczością Schillera, Byrona czy Goethego. Pierwszych reprezentowali m.in. Jan ŚniadeckiŚniadeckiJan Śniadecki i Franciszek DmochowskiDmochowskiFranciszek Dmochowski, drugich – Adam Mickiewicz czy Maurycy MochnackiMochnackiMaurycy Mochnacki. Klasycy byli zwolennikami cara Aleksandra I i jego polityki, romantycy wręcz przeciwnie – interesowała ich tylko wolna i niepodległa ojczyzna.

RXQkvhOwcOGNl

Ilustracja przedstawia młodzieńca siedzącego do widza lewym profilem. Mężczyzna ma nieco dłuższe, ciemne włosy z długimi bokobrodami. Nos długi, prosty, oczy piwne, brwi ciemne, linia szczęki mocno zaznaczona. Podbródek podpiera lewą dłonią, prawą dłoń trzyma schowaną za poły koszuli na wysokości serca. Ubrany jest w białą koszulę z szerokim, wykładanym kołnierzem, z długimi rękawami, które mężczyzna ma niedbale podwinięte. Wokół szyi apaszka w kolorze czerwonym, fantazyjnie zawiązana. Na ramionach ma pelerynę ze zwierzęcego futra, Mężczyzna siedzi na skale, patrzy w dal, za nim zachodzące słońce oraz wysokogórski krajobraz.

RkiYyyF8rKQfq

Ilustracja przedstawia młodego mężczyznę z dłuższymi włosami zaczesanymi do tyłu, odkrywającymi wysokie czoło. Nos długi, prosty, trójkątny podbródek, duże, wyraziste oczy. Mężczyzna ubrany jest w białą koszulę z bardzo szerokim wykładanym kołnierzem, spiętym pod szyją spinką. Na koszuli narzutka ze zdobioną lamówką.

RuZ1TGA4mqv4P

Ilustracja przedstawia młodego mężczyznę pozującego lewym profilem. Mężczyzna ma jasne, króciutkie włosy z długimi bokobrodami, które łączą się z szerokim zarostem okalającym twarz oraz niewielkie, jasne wąsy. Ubrany jest w czarną marynarkę, pod szyją widoczny wąski, biały kołnierzyk. Ręce ma założone na piersiach.

RlTCnJywJMfAm1

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku, z dłuższymi włosami zaczesanymi na bok, brodą, bokobrodami oraz wąsami. Mężczyzna ma wysokie czoło , głęboko osadzone oczy, długi, prosty nos. Ubrany jest w marynarkę, koszulę oraz fular, apaszkę pod szyją.

Cechy mesjańskie przypisywano także artystom, którzy – tak jak Bóg – tworzą z niczego nowe światy (wprawdzie tylko na papierze i za pomocą pióra) oraz mają szczególny kontakt z duchową sferą rzeczywistości. Wśród polskich poetów romantycznych najwyższe uznanie zdobyli trzej wieszczowie, przez których – jak sądzono – przemawia duch narodu: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i Zygmunt Krasiński. Dla tego ostatniego historia literatury okazała się jednak niezbyt łaskawa. Swą pozycję na parnasieparnasparnasie utracił on po opublikowaniu na początku XX w. późno odkrytych pism Cypriana Kamila Norwida (zresztą przyjaciela Krasińskiego, otrzymującego od niego niewielkie wsparcie materialne), lekceważonego przez swych współczesnych.

Rolę mesjasza wyznaczano również całym narodom. Według Hegla pod względem zasług dla dziejowego rozwoju ducha prym wiedli starożytni Grecy i Rzymianie, później zaś przede wszystkim Germanie. W Polsce mesjanizmmesjanizmmesjanizm miał długą tradycję, już w połowie XVII w. Rzeczpospolitą uznawano za przedmurze chrześcijaństwa, w tym też duchu utrzymane były proroctwa księdza Marka Jandołowicza, duchowego przywódcy konfederacji barskiej. Romantycy nawiązali więc do istniejącego już przekonania, iż naród polski ma do wypełnienia misję dziejową, a ponoszone przezeń cierpienia w obronie religii i wolności przyczyniają się do odkupienia całego świata. Z kolei we wschodnim imperium tamtejsi radykałowie, utraciwszy po Wiośnie Ludów wiarę w zwycięstwo rewolucji na Zachodzie, twierdzili, że lud rosyjski, żyjący w archaicznych wspólnotach wiejskich i nieznający prywatnej własności ziemi, przechował ideę pierwotnej komuny. Dlatego to od Rosjan oczekiwali oni wskazania innym narodom drogi ku szczęściu na ziemi. Jednak większość socjalistów w innych krajach mesjasza upatrywała na ogół w najniższej klasie społecznej, za jaką uważano proletariat.

R2MZFvGg7ra7b

Ilustracja przedstawia grupę ludzi stojących, klęczących i wyciągających ręce do czegoś/kogoś znajdującego się poza kadrem. Na przodzie stoi starszy mężczyzna o szpakowatych włosach zaczesanych do tylu, ubrany w długi, czarny płaszcz sięgający ziemi. Mężczyzna w prawym ręku trzyma długą laskę. Patrzy w górę, w niebo. Osoby znajdujące się za nim to w większości mężczyźni, część ubrana jest w eleganckie płaszcze, część w surduty i koszule, jeden mężczyzna z długą, siwą brodą ubrany po chłopsku, w rozchełstaną koszulę. W tłumie stoi jasnowłose dziecko.

Idea narodowa

Konsekwencją dowartościowania kultury ludowej, traktowanej jako źródło poznania przeszłości, było powstanie etnografiietnografiaetnografii. Do pierwszego pokolenia badaczy niemieckich zwyczajów, podań i pieśni ludowych należeli bracia Jacob Ludwig i Wilhelm Grimmowie, a w ich ślady poszli wkrótce m.in. Elias Lönnrot, wydając legendy z terenu Finlandii i Karelii w zbiorze Kalewala, oraz František Palacký, który rozpoczął podobną pracę w Czechach.

R15sd7f9CGDpM1

Ilustracja przedstawia stronę tytułową książki, na której widnieje napis w języku niemieckim. Napis otoczony jest okrągłą ramką w kształcie wieńca z różnych roślin i kwiatów.

Polskim pionierem etnografii był Zorian Dołęga Chodakowski, ale największe zasługi na tym polu położył w drugiej połowie stulecia Oskar Kolberg, który w swym wielotomowym dziele Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce zachował dla przyszłych pokoleń informacje o folklorze ze wszystkich ziem polskich. Zainteresowanie ludem sprzyjało rozbudzeniu poczucia wspólnoty narodowej, za której fundament zaczęto uważać wspólny język. Był to zarazem pierwszy krok na drodze do pokonania bariery kulturowej, która oddzielała europejskie arystokratyczne i burżuazyjne elity, przywiązane do obyczajów i rozrywek uważanych za im właściwe, od warstw niższych, które dotychczas traktowano z nieufnością i obawą jako ogniska potencjalnych buntów. Ale na całkowite zasypanie tej przepaści dzielącej społeczeństwa trzeba było poczekać do drugiej połowy XIX w., kiedy to więzi etniczne stopniowo cementowały się dzięki powszechnemu szkolnictwu oraz ogólnonarodowemu poborowi do armii.

Słownik

Słowa kluczowe

Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Wolfgang von Goethe, bracia Grimm, romantyzm, klasycyzm, mesjanizm, kongres wiedeński

Bibliografia

P. Franaszek, Wielka Historia Świata, t. 8, Świat w XVIII wieku, Warszawa 2006.