Wolna elekcja

Wprowadzenie

Elekcje w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przed Henrykiem Walezym

Początków idei elekcyjności tronu w Polsce historycy doszukują się w okresie rozbicia dzielnicowego (1138‑1320) podczas walk o tron krakowski, gdy władcy zabiegali o uzyskanie aprobaty tamtejszego możnowładztwa. Kolejny etap miał miejsce po wymarciu dynastii Piastów w 1370 roku. Andegawenowie, a później Jagiellonowie usiłowali zapewnić sukcesję swoim dzieciom, zaś polscy możni walczyli o gwarancje dla swoich praw uzyskanych od poprzedników.

Praktycznie przez cały okres jagielloński w Polsce mieliśmy do czynienia z tronem elekcyjnym, a szczególnie istotne okazały się zabiegi Władysława Jagiełły z końcowych lat jego panowania. Chodziło bowiem o zagwarantowanie objęcia tronu przez dziecko (królewicz, późniejszy król Władysław Warneńczyk, miał kilka lat). Powstawały wątpliwości, czy można polegać na przysiędze niepełnoletniego i jak zagwarantować sobie ewentualne jej powtórzenie po uzyskaniu pełnoletniości.

R1EP6PqbccB4c

Na ilustracji widnieje portret mężczyzny ukazany od ramion w górę. Ma ciemne, kręcone włosy do ramion, brodę oraz duże oczy ciemnego koloru. Na głowie ma duży, złoto‑czerwony diadem. Ubrany w metalową, srebrną zbroje. Na lewym ramieniu ma nałożony czerwony płaszcz.

Ra0nElFG54MgU

Obraz przedstawia scenę przed wejściem do katedry. Z lewej strony wejście, a przed nim, na schodach, stoi mężczyzna w złoto‑bordowej szacie i mitrze. Wokół niego kapłani, a przed nim, tłum mężczyzn ubranych w kolorowe, eleganckie szaty. Mężczyźni idą po czerwonym dywanie. Jeden z mężczyzn, mający na głowie hełm, trzyma w dłoniach miecz oraz czerwoną flagę ze złotym orłem.

Jagiellońskie sposoby na zapewnienie sobie elekcyjnego tronu w Polsce

Dla utrwalenia swoich praw dynastycznych Jagiellonowie wykorzystywali chęć podtrzymania związku Korony z Litwą. W Wielkim Księstwie bowiem tron mieli zapewniony. Korona chciała jednak mieć wpływ na to, kto z rodu zostanie królem. Panowie litewscy, mimo każdorazowych protestów Polaków, zapewne z inspiracji swoich dynastów, ale też dla podkreślenia swojej odrębności, obwoływali samodzielnie władcę. Prowadziło to niekiedy nawet do czasowego rozdziału władzy, jak podczas krótkich rządów Jana Olbrachta i Aleksandra.

Kolejny kryzys miał miejsce, gdy ambitny król Zygmunt przeforsował, za namową żony Bony, ogłoszenie małoletniego syna Zygmunta Augusta wielkim księciem litewskim (1529 r.), a później jego koronację w 1530 r. przez prymasa Jana Łaskiego. Polska miała od tego momentu dwóch królów: 'Starego' (stąd przydomek) i młodego. Po tzw. rokoszurokoszrokoszu lwowskim ('wojnie kokoszej') w 1537 r. król musiał jednak przyrzec oburzonej szlachcie, że nigdy nie powtórzy się próba elekcji za życia monarchy (elekcja 'vivente rege').

RTwFHU3GqJIDb

Zdjęcie przedstawia złotą zbroję rycerską, wraz z hełmem. Tło jednolite, niebieskie.

RXnpq3BmOxlIt

Na ilustracji widnieją dwie postacie. Po prawej stronie znajduje się ksiądz. W prawej ręce trzyma stempel, a  lewej list. Na obrazie podaje to drugiemu mężczyźnie, który siedzi przed nim na tronie. Mężczyzna siedzący na tronie trzyma insygnie królewskie, a na głowie ma koronę. Przed nimi widnieje herb. W tle żółta, ceglana ściana z dwoma, małymi, podłużnymi oknami. Na podłodze biało‑czarne kafle.

Kolegiata w Łasku była szczególnie chętnie obdarowywana przez prymasa Jana Łaskiego. W jego testamencie wspomina się o donacjidonacjadonacji w postaci wyposażenia w paramenty (sprzęt potrzebny do liturgii) i kosztowności. W 1523 r. podarował on kościołowi trzy bogate księgi zachowane do dzisiaj: antyfonarzantyfonarzantyfonarz w kościele w Łasku oraz graduał i psałterz w Archiwum Państwowym w Łodzi. Niestety zostały one częściowo uszkodzone i wycięto z nich niektóre z cenniejszych kart.

R1SQMqyStT4FB

Obraz przedstawia grupę osób, która znajduje się u dołu kamiennych schodów, które są częściowo pokryte czerwonym dywanem. Na środku siedzi, ubrany w czarną szatę, człowiek na krześle. Po jego prawej stronie stoi mężczyzna z brodą, ubrany w bordowo‑złotą szatę i mitrę, a po lewej kobieta w dużej, biało‑czarnej sukni. W tle kilka kolejnych osób, ubranych w eleganckie, kolorowe szaty. Obok stojącej kobiety, na ziemi, leży ciemny pies. Po lewej stronie obrazu oraz z tyłu widoczne są mury budynku. Za murem widoczne niebo przysłonione białymi chmurami.

Pierwsze 'wolne elekcje' – dynastia a swoboda wyboru

Schyłek rządów Zygmunta Augusta pełen był ważnych reform realizujących hasła ruchu egzekucyjnegoruch egzekucyjnyruchu egzekucyjnego. Jedną z nich było przelanie na Koronę (w czasie sejmu w 1564 r.) prawa do dziedzicznego sprawowania władzy w Wielkim Księstwie Litewskim. Oznaczało to w praktyce wprowadzenie elekcyjności na Litwie.

Należy jednak pamiętać, że szlachta wykazywała duże przywiązanie do idei dynastyczności. Andegaweni na polskim tronie czerpali znaczącą część swojego autorytetu z tego, że po kądzieli (czyli w linii żeńskiej) byli Piastami. Ludwik Węgierski był siostrzeńcem Kazimierza Wielkiego, a Jadwiga wnuczką Władysława Łokietka. Po śmierci Jadwigi Władysław Jagiełło usiłował podtrzymać związki z Piastami m.in. przez małżeństwo z Anną Cylejską, wnuczką Kazimierza Wielkiego.

Pierwszym królem elekcyjnym był Henryk Walezy (1573–1574) z dynastii Walezjuszy, brat króla Francji Karola IX, król Polski od 1573 r. Na wieść o śmierci swego brata, króla Francji, uciekł z kraju w czerwcu 1574 r. by objąć tron francuski jako Henryk III. Pierwsi królowie elekcyjni tylko pozornie wybierani byli bez odniesień dynastycznych. Henryk Walezy miał poślubić siostrę ostatniego Jagiellona, Annę, a odmowa realizacji tej obietnicy spowodowała bardziej zdecydowane działania szlachty. W drugiej wolnej elekcji (1575‑1576) zdecydowano, że małżeństwo z Anną wpisane zostanie kolejnemu kandydatowi w pacta conventa.pacta conventapacta conventa. Praktycznie na króla wybrano Annę i jej małżonka
- Stefana Batorego. Również wybór kolejnego władcy, Zygmunta Wazy w 1587 r., możliwy był dzięki związkom rodzinnym Wazów z Jagiellonami.

R17k0J7MQlVOO

Obraz przedstawia kobietę w średnim wieku. Ma ona wysokie czoło, cienkie brwi i szpiczasty nos. Na głowie ma dużą, wysadzaną kamieniami, złotą koronę, z której spływa złoty welon. Przy szyi ma gruby naszyjnik. Ubrana jest w zabudowaną, biało‑złotą suknię, która jest zdobiona kolorowymi kamieniami. W dłoniach trzyma złote berło i jabłko. W tle, za kobietą, rdzawe płótno, a także dwa herby: czerwony z białym orłem i złoty z zielonym wężem. U dołu obrazu prostokąt, a na nim złote napisy w języku łacińskim.

R3y1JX043CCmZ

Na ilustracji widoczne są dwie osoby. Po lewej stronie mężczyzna, a po prawej kobieta. Mężczyzna ubrany w długą, czerwoną szatę odsłaniającą żółte, płaskie buty. Na głowie ma dużą, czarną czapkę z dużym piórem. Kobieta ubrana w długą, biało‑złotą szatę. Na jej głowie został przypięty biały welon. Nad nimi widoczne są trzy herby. Po lewej stronie widnieje herb przypominjący trzy zęby na niebieskim tle, po środku biały orzeł na czerwonym tle, a po prawej stronie biały rycerz na koniu na czerwonym tle. Tło całej ilustracji żółte.

RnjwKsWSLPYDu

Obraz przedstawia trzyosobową rodzinę. Z lewej strony, na czerwonym, wysokim krześle, siedzi kobieta w czarnym nakryciu głowy, zielonej sukni i czarnym płaszczu. Na jej kolanach siedzi chłopiec w biało‑szarym stroju. Obok krzesła stroi mężczyzna w ciemnych szatach. Podpiera on prawą rękę o ramię krzesła. Z prawej strony obrazu, zza kotary, zaglądają do środka dwaj mężczyźni w srebrnych zbrojach.

'Wolne elekcje' w Polsce XVII wieku

Pierwsze trzy wolne elekcje wywołały wielkie napięcie społeczne, a dwukrotnie doprowadziły nawet do wojny. Po wyborze Stefana Batorego, popierający kandydaturę cesarza Maksymiliana II Gdańsk musiano siłą zmusić do ustępstw.
Kolejna elekcja w 1587 r., w czasie której wybrano Zygmunta III Wazę, zakończyła się słynną bitwą pod Byczyną (1588), w której Jan Zamoyski jako hetman wielki koronny wziął do niewoli niefortunnego kontrkandydata na króla, arcyksięcia Maksymiliana Habsburga.

R1FZjXKF6dXA5

Obraz przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Ma on brązowe, krótkie włosy i bródkę w tym samym kolorze. Na głowie ma czarną czapkę i ubrany jest w czarną marynarkę z wysoko postawionym, białym kołnierzem. Na marynarce założone ma ciemnobrązowe futro, a na szyi zawieszony złoty łańcuch. Tło ciemne, jednolite.

RXFCE0wwzHoNo

Ilustracja przedstawia panoramę miasta. W centralnej części ilustracji miasto ciągnące się przez całą długość obrazu. Wysokość zabudowań jest w miarę równa, a całe miasto otoczone zostało murami. Przed murami woda, a dalej, u dołu obrazu, wzgórze, na którym znajdują się sylwetki kobiet i mężczyzn ubranych w kolorowe stroje. W górnej części obrazu, nad miastem, z lewej strony obrazu, czerwony herb z białym orłem. Obok, na środku, biała wstążka z ozdobnym napisem „Dantzig”. Obok, w prawym górnym rogu, biały herb z dwoma czerwonymi krzyżami ułożonymi jeden pod drugim.

RTUza7nbbzOuN

Czarno‑biała ilustracja przedstawiająca mężczyzn na koniach. Mężczyźni, zebrani w dwóch grupach, znajdują się z lewej i prawej strony ilustracji. Część z mężczyzn trzyma powiewające flagi. W tle zarys murów obronnych i zamku.

R1JvXWamP0LfI

Na czarno‑białej ilustracji widać kilkadziesiąt osób. Dwóch mężczyzn konno na środku obrazu. Po prawej oraz lewej stronie widać wojsko. Wszyscy ubrani są w długie, ozdobne szaty. Część z nich trzyma w dłoniach broń. Niektórzy stoją, a inni klęczą lub pochylają się, przykładając do twarzy broń. Za nimi mury budynku oraz wejście do niego.

Rv5ObplNYs4iB

Na czarno‑białej ilustracji mężczyźni stojący w dwóch grupach. Mężczyzna w centrum, znajdujący się po prawej stronie, trzyma w dłoni podłużny miecz. Ubrany jest w zbroję, rajstopy oraz pelerynę. Na głowie ma kapelusz. Za nim niewyraźne sylwetki kolejnych mężczyzn. Na przeciwko niego stoi 5 innych mężczyzn i się mu przygląda. Ubrani są w długie, luźne szaty oraz peleryny. W tle widać drzewo oraz niebo.

R1DVETQ4uKjnr

Obraz przedstawia starszego, siwego mężczyznę z krótką brodą i wąsami. Wpatruje się prosto w widza. Ubrany jest w szarą szatę, kolorowy pas, czerwono‑czarny płaszcz. W prawej dłoni trzyma złoto‑czarne berło, a lewą rękę ułożył na uchwycie miecza, który został przymocowany do jego pasa. Tło ciemne, jednolite.

Na tym tle elekcje, które odbywały się w następnym stuleciu, przebiegały spokojniej. Kolejni Wazowie (Władysław IV i Jan Kazimierz) na polskim tronie wybrani zostali bez specjalnych problemów, co z pewnością ułatwiały sentymenty dynastyczne. Pierwszą zatem elekcją spoza 'dynastii' okazał się wybór Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669), choć podkreślano przy tym, że wybrano 'Piasta'. Rozumiano przez to krajana, Polaka, ale odniesienie do rodzimej dynastii było wymowne. Podobną retoryką posługiwano się przy wyborze Jana Sobieskiego (1674). Dopiero przy wyborze elektora saskiego Fryderyka Augusta Wettyna (jako król Polski August II 'Sas') w 1697 r. nie posłużono się argumentami dynastycznymi.

R9xvT9NlLWAV5

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Ma bujne, długie, jasnobrązowe, kręcone włosy, opadające swobodnie na ramiona. Ma cienki wąs i duży nos. Ubrany jest w zielono‑złotą szatę, na której, przy szyi, umieszczoną ma białą, koronkową chustę. Tło ciemne, jednolite.

RfFKxFu4FoPrU

Obraz przedstawia grupę ośmiu osób ubranych w stroje rzymskie. W centralnej części obrazu, na podwyższeniu, siedzi para w średnim wieku: z lewej strony mężczyzna, a z prawej kobieta. Mężczyzna ubrany jest w niebiesko‑pomarańczową szatę, a swoją prawą rękę podpiera o laskę. Obok niego kobieta w wysoko upiętych włosach ubrana w biało‑niebieską suknię i niebieską pelerynę. Przy niej, na ziemi, siedzi młoda kobieta w jasnych włosach upiętych w kok, która ubrana jest w niebieską suknię. Trzyma na kolanach małą dziewczynkę w jasnej sukience i wianku z kwiatów. Dziewczynka opiera się o kolano siedzącej w centrum kobiety. Dalej, z prawej strony, siedzi kolejna młoda kobieta. Również ma jasne, upięte w kok, włosy. Ubrana jest w białą suknię i niebieską pelerynę. Siedzi ona na czerwono‑złotym krześle. Z lewej strony obrazu, obok mężczyzny z laską siedzi młody mężczyzna w długich, ciemnych włosach. Ubrany jest w czarno‑złotą zbroję i czerwoną pelerynę. Dalej stoi mężczyzna w krótkich, brązowych włosach, który ubrany jest w złotą zbroję. Dalej, najbardziej z prawej strony, stoi młody chłopiec w srebrnej zbroi i oplecionym przez ciało biało‑czarnym futrze. W tle widoczne są białe kolumny, złote sukna i murowany balkon.

RUisd7yv8Jmxz

Obraz przedstawia stojącego mężczyznę w średnim wieku. Ma on długie, kręcone, siwe włosy opadające swobodnie na ramiona. Ubrany jest w srebrną zbroję, a na prawym ramieniu zawieszony ma niebieską pelerynę z wykończeniami z białego futra. Prawą dłoń opiera o laskę. Wpatruje się w lewą stronę. Za nim, z prawej strony obrazu, na stole, leży miecz, złota korona oraz jabłko królewskie. W tle czerwono‑złote sukna.

Elekcje w XVIII wieku – czy jeszcze 'wolne'?

Elekcje w wieku XVIII trudno było nazwać w pełni wolnymi. Wszystkie one wywoływały bardziej lub mniej oficjalne interwencje wojskowe państw sąsiednich. Stanisław Leszczyński narzucony został Polsce przez młodego szwedzkiego władcę Karola XII, który najpierw doprowadził do fikcyjnej detronizacji Augusta II, później wymusił na nim 'dobrowolną abdykację'. Między tymi wydarzeniami przeprowadził wybór własnego kandydata – wojewody poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego (formalnie był to 'anty‑król').

Podczas kolejnych elekcji po śmierci Augusta II Mocnego sytuacja jedynie się pogarszała. W 1733 r. Stanisław Leszczyński, tym razem już legalnie wybrany zdecydowaną większością głosów, zastąpiony został przez Augusta III, zawdzięczającego swój awans interwencji militarnej Rosji.

Wreszcie Stanisław Poniatowski zdobył tron dzięki wojskowemu naciskowi zgromadzonych oddziałów carycy Katarzyny II.

R1aeKPde14dOK

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Ma on krótkie, brązowe włosy i wąsy podkręcone na końcach. Ubrany jest w zbroję, a na ramionach zawieszoną ma czerwoną pelerynę z licznymi złotymi zdobieniami. Tło ciemne, jednolite.

RgnTMwma0qaiy

Czarno‑biała grafika przedstawia wnętrze kościoła. W centralnej części, na podwyższeniu, do którego prowadzą schody, stoją mężczyźni w długich szatach i mitrach. Między nimi klęczy mężczyzna w długiej pelerynie. Jeden z kapłanów zakłada na głowę klęczącego mężczyzny koronę. Wokół, przed podwyższeniem, stoją mężczyźni przyglądający się wydarzeniu. Grafika oprawiona jest w ramę. Na samej górze biały pas, a na nim napisy w języku łacińskim. Poniżej, na środku, znajduje się owalny portret młodego mężczyzny w czapce z piórem. Przy portrecie siedzi małe dziecko. Z prawej i lewej strony obrazu dwa owale, które przedstawiają piętrowy budynek ze skośnym dachem oraz zebranych ludzi w sali. U dołu ramy, na środku herb, a nad nim korona. Pod nim prostokąt z nieczytelnymi napisami.

RIuRiw6GbMWdO

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jest on ukazany od pasa w górę. Ma białą perukę ściśle przylegającą do głowy z lokami po bokach. Ma białą koszulę ze stójką i koronkowymi rękawami, a na niej zbroję oraz niebieski surdut z wieloma złotymi zdobieniami. Prawą rękę opiera o biodro, a lewą opiera o  brązową, długą batutę. Tło jasne, jednolite.

R1BlqKFGucSUA

Obraz przedstawia tłum ludzi zgromadzonych na płaskim placu. W centralnej części znajdują się, w pólokręgu, rzędy siedzących osób ubranych w kolorowe stroje. Z prawej strony duży, żółty namiot. W dolnej części obrazu wzgórze, a na nim stoją i siedzą ludzie w kolorowych strojach. Niektórzy jadą na koniach. Z lewej strony duże, zielone drzewo. W tle panorama odległego miasta i lasy. Niebo błękitne, częściowo przysłonięte przez białe chmury kłębiaste.

Wolna elekcja stała się fikcją i zdecydowano się ją znieść poprzez wprowadzenie Konstytucji 3 maja.

Zmiany ustrojowe a problem wolnej elekcji

Rywalizacja obcych mocarstw, osłabiające kraj walki wewnętrzne, wreszcie bezpośrednie interwencje wojsk zagranicznych - wszystko to było dostrzegane przez polskich polityków i powodowało, że sprawa elekcyjności tronu stała się jedną z najważniejszych kwestii wszelkich programów naprawczych państwa. Uważano, że aby zmienić ustrój państwa, konieczne byłoby zniesienie zasady wolnej elekcji. Przeświadczenie takie mieli nie tylko reformatorzy, ale i obrońcy obowiązującego systemu.

We wszystkich programach naprawczych Rzeczpospolitej Obojga Narodów pojawiał się postulat wprowadzenia dziedziczenia tronu. Natomiast apologeciapologetaapologeci demokracji szlacheckiej walczyli z absolutum dominiumtlybdiOZIO_000tp001absolutum dominium, które oczywiście zaczynało się od dziedzicznego tronu.

W najważniejszym akcie naprawczym okresu staropolskiego, tzn. w Konstytucji 3 maja, odnajdujemy taki właśnie sposób widzenia odnowy Rzeczypospolitej. Wolną elekcję znoszono w Polsce w momencie, kiedy Stany Zjednoczone w swojej konstytucji wprowadzały wybieralny urząd prezydenta.

System elekcyjny i dziedziczny w Europie – przykład wyboru cesarza

Elekcyjność tronu była powszechnie stosowaną praktyką. Zasada taka obowiązywała przede wszystkim w krajach Europy Środkowej, ale najważniejszą monarchią elekcyjną było Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego. Złota bulla Karola IV z 1356 r. stanowiła, że cesarzy wybiera 7 elektorów. Trzech duchownych (arcybiskupów: Moguncji, Kolonii, i Trewiru) oraz 4 świeckich (palatyn reński, książę Saksonii, margrabia brandenburski oraz król czeski).

R7CQkqiK7zMsF

Grafika przedstawia mężczyzn siedzących w rzędzie. Wszyscy ubrani są w długie, ciemne szaty, a część z nich ma na głowach czerwone i pomarańczowe piuski. Mężczyźni zwracają się do siebie nawzajem i unoszą dłonie. Nad nimi łuki, pomiędzy którymi znajdują się małe herby: biały z czerwonym krzyżem, czerwony z białym kołem, czarny z żółtym lwem, biały w żółte pasy, biały z czerwonym orłem, czerwony z białym orłem. U góry i na dole grafiki czarne, ozdobne napisy w języku łacińskim.

R19V7kZ0pr6gY

Zdjęcie przedstawia kamienicę. Elewacja budynku jest żółta, a na niej znajdują się liczne, brązowe zdobienia. Kamienica składa się z czterech pięter, a także skośnego, czerwonego dachu, w którym umieszczone zostały okna sugerujące trzy dodatkowe piętra. Kamienica znajduje się pomiędzy dwoma jasnymi budynkami. Przed kamienicą wybetonowana droga, po której chodzą przechodnie.

ROdXyYw6f6FZR

Czarno‑biała rycina przedstawia grupę osób w pomieszczeniu. W górnej części grafiki, na podwyższeniu, siedzi mężczyzna w zbroi i pelerynie. W prawej dłoni trzyma berło, a w lewej jabłko. Przy nim stoi kobieta w luźnej, długiej szacie, która nakłada siedzącemu na tronie mężczyźnie koronę. Nad nimi baldachim, przy którym znajdują się trzy rzeźby małych aniołów. Przed królem, w dolnej części ryciny, z lewej strony, znajduje się dwóch żołnierzy ubranych w zbroje. Na głowach mają hełmy. Jeden z żołnierzy stoi, a drugi klęczy. Obok nich, na środku, klęczy półnagi mężczyzna w pelerynie i wianku z liści laurowych. Unosi prawą rękę do góry. Z prawej strony grafiki stoi kolejny żołnierz ubrany podobnie do pozostałych, a także dwie kobiety w luźnych szatach, które klęczą i patrzą na koronowanego mężczyznę. Obok kobiet, na ziemi, leży globus, rolki papieru oraz otwarta księga.

Cesarz po wyborze podpisywał tzw. kapitulacje cesarskie, stanowiące dokument podobny do polskich 'pacta conventa' [czyt.: pakta konwenta]. Z powodu rozłamu religijnego spowodowanego wystąpieniem Martina Lutra, od końca XV w. do chwili likwidacji Cesarstwa w 1806 r., układ głosów w kolegium elektorskim zapewniał koronę dynastii habsburskiej. Jedynym odstępstwem był wybór w 1742 r. Karola VII z rodziny bawarskich Wittelsbachów.

System elekcyjny i dziedziczny w Europie – kraje Europy Środkowej (Czechy, Węgry)

Podobny jak w Polsce, system elekcyjny obowiązywał w Czechach i na Węgrzech. W królestwie Korony Świętego Wacława (Czechy), tak jak w Rzeczypospolitej, starano się wybierać władcę spośród członków panującej dynastii. To dlatego podczas słynnego zjazdu w Wiedniu w roku 1515 porozumienie odnośnie tronu czeskiego między Habsburgami i Jagiellonami sprowadzało się w praktyce do zobowiązania się Zygmunta Starego, że w przypadku wymarcia linii jego starszego brata Władysława, nie wysunie kandydatury swoich potomków w walce wyborczej o tron czeski.
Dopiero po klęsce Czechów, zbuntowanych przeciwko prawowitemu królowi (bitwa pod Białą Górą w 1620 r.), Ferdynand II cofnął stanom czeskim przywilej swobodnej elekcji władcy i wprowadził dziedziczność w linii męskiej Habsburgów. Zatem śmierć ostatniego monarchy z tej rodziny, Karola VI (1740 r.) spowodowała wybór Wittelsbacha - Karola VII (1741 r.).

R1PEMx2d99DBp

Obraz przedstawia pole bitwy. Jest to płaska przestrzeń otoczona zielonymi lasami. Na polanie znajdują się ustawione w szeregach oddziały wojsk. U dołu obrazu widoczny jest fragment wzgórza, po którym idą i jadą na koniach kolejni żołnierze. W górnej części obrazu, na środku, znajduje się biały prostokąt z niewyraźnym teksem. Za prostokątem widoczny jest anioł w czerwonej szacie.

R1Z0HOv8Nn7ft

Obraz przedstawia płaską przestrzeń, na której znajdują się ustawione w grupach oddziały wojsk. Większość z żołnierzy znajduje się na koniach. Z prawej strony obrazu widoczne są dwie armaty, a z jednej z nich wystrzeliwuje kula. W lewym dolnym rogu, na wzniesieniu, znajduje się oddział żołnierzy na koniach, na czele którego stoi mężczyzna ubrany w zbroję. Siedzi na czarnym koniu, który stoi na tylnych nogach. Nad polem unosi się szary dym. Niebo niebieskie, częściowo przysłonięte przez białe chmury kłębiaste.

RUm1t0FYmkXvP

Obraz przedstawia płaskie pole, na którym znajdują się zgrupowane oddziały wojsk. Część żołnierzy znajduje się na koniach, a inni trzymają wzniesione ku górze dzidy. Obraz utrzymany jest w ciemnej kolorystyce.

RilCfCngGDdvY

Obraz przedstawia rynek miasta. Na środku znajduje się podwyższenie, na którym stoi krzyż, a także czterech mężczyzn. Jeden z nich klęczy, a inny unosi nad jego głową miecz. W tle kamienice, a w oknach sylwetki widzów ubranych w kolorowe stroje. Wokół podwyższenia zgromadzony tłum, który trzyma w dłoniach kusze i dzidy. Część osób, znajdujących się z lewej strony obrazu, siedzi na koniach. Wszyscy na placu ubrani są w kolorowe stroje.

Rip8l3rOVrFvH

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Ma on długie, kręcone, siwe włosy. Ubrany jest w ciemną marynarkę z koronkowymi, białymi rękawami. Pod szyją ma zawiązaną białą, haftowaną chustę. Na ramionach zawieszony ma gruby, złoty łańcuch, a na głowie duży, czarny kapelusz z zielonym piórem. Tło ciemne, jednolite.

R13fIYTNOgBNE

Obraz przedstawia młodego mężczyznę w ciemnych, krótkich włosach i wąsie. Ubrany jest w srebrną zbroję i czerwony płaszcz z biało‑czarnym futrem przy szyi i rękawach. Przy szyi przymocowany ma duży, biały, haftowany kołnierz, a na ramionach zawieszony gruby, złoty łańcuch. Na głowie ma złotą koronę. W prawej dłoni trzyma złote berło, a w lewej jabłko królewskie. Obok niego, z prawej strony obrazu, stół przykryty czerwonym suknem, a na nim miecz oraz czerwono‑biała czapka. Za mężczyzną, z lewej strony fragment czerwonej, związanej kurtyny, a za nią żółta ściana.

R192V9Ph62ZB1

Obraz przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Ma krótkie, brązowe włosy i wąsy oraz brodę. Ubrany jest w srebrną zbroję, a przy szyi ma biały kołnierz. Lewą rękę opiera o hełm, który leży na stole znajdującym się z prawej strony obrazu. Za stołem biała kolumna.

R1YEbTE5PyKCt

Czarno‑biała rycina przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Ma on krótkie włosy, brodę oraz wąsy. Ubrany jest w zbroję oraz biały kołnierz. W prawej dłoni trzyma kij. W tle fragment muru. U dołu ryciny napisy w języku łacińskim.

R1YtP0l8x3mHj

Czarno‑biała rycina przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Ma on krótkie, falowane włosy, a także wąsy i bródkę. Ubrany jest w zbroję i biały kołnierz. Portret jest ujęty w owalu, wokół którego znajduje się tekst w języku łacińskim. Pod ryciną, na białym tle, ozdobny tekst w języku łacińskim.

Także Węgrzy po wymarciu rodzimej dynastii Arpadów mieli prawo wybierać władcę, czemu dali wyraz podczas elekcji po tragicznej śmierci Ludwika Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem (1526 r.). Mimo wcześniejszych ustaleń między Habsburgami i Jagiellonami, samodzielnie wybrali Jana Zapolyę i koronowali go na króla. Podobnie stało się po jego śmierci, gdy w wyniku elekcji władzę powierzono Janowi Zygmuntowi, małoletniemu potomkowi Zapolyi i Izabeli Jagiellonki.

R1J9vYNocaBJg

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Ma mały, brązowy wąs i ubrany jest w białą koszulę ze stójką, zdobioną złotem. Na koszuli ma czarną marynarkę, a na ramionach zawieszony złoty łańcuch. Na głowie ma czarną czapkę ze złotymi zdobieniami i zielonym piórem. Tło zielone. U góry obrazu, nad głową mężczyzny, złote napisy w języku łacińskim.

RrH18wgDLPovA

Czarno‑biała rycina przedstawiająca starszego mężczyznę siedzącego na tronie. Ma on dłuższe, siwe włosy. Ubrany jest w długą szatę, a na głowie ma koronę. W prawej dłoni trzyma berło, a w lewej jabłko. Za nim ozdobne sukno, a nad nim baldachim. Nad i pod ryciną teksty w języku łacińskim.

R5ApRNX1Kud1y

Czarno‑biała ilustracja przedstawiająca młodego mężczyznę ukazanego od ramion w górę. Ma on dłuższe, falowane włosy i prosto ściętą grzywkę. Ubrany jest w zbroję i biały kołnierz. Tło ciemne, jednolite. Portret jest owalny, a wokół niego znajdują się napisy w języku łacińskim.

RzkNPPNvn8QMb

Kolorowa miniatura przedstawia sceny rodzajowe. W dolnej części grafiki, na środku, mężczyzna w białym turbanie i czerwono‑niebieskiej szacie siedzi na tronie. Przyjmuje od stojącego przed nim mężczyzny złotą koronę. Za nim, z lewej strony miniatury, czterech mężczyzn w kolorowych szatach i wysokich czapkach z piórami. Z prawej strony dwóch mężczyzn w długich, ciemnych szatach i wysokich czapkach z piórami. W prawym górnym rogu miniatury mężczyźni w białych turbanach i kolorowych szatach. W lewym górnym rogu mężczyźni w wysokich, białych czapkach z piórami i kolorowych strojach. Tło miniatury różnokolorowe: przeważają odcienie niebieskiego i żółci.

System elekcyjny i dziedziczny w innych krajach Europy

Przykłady Polski, Cesarstwa, Czech i Węgier pokazują, że wybory władcy nie były czymś wyjątkowym w Europie. Warto też wskazać, że zasadę taką umacniał system wyłaniania dostojników w Kościele – poczynając od papieża, a na biskupach wybieranych przez kapituły kończąc.

Także władze miejskie wyłaniane były w mniej lub bardziej demokratycznych wyborach. Działo się tak nawet w potężnych państwach‑miastach, jak Wenecja i Genua, które dożywotnio wybierały swoich dożów.

Nawet w monarchiach dziedzicznych bywały sytuacje, że w przypadku wygaśnięcia dynastii sięgano po elekcję jako element kreowania kolejnej dynastii. Tak było w Rosji po wymarciu rodu Rurykowiczów, kiedy zgromadzenie stanów (w Rosji nazywane soborem ziemskim) wybrało nowego cara Michała Romanowa, który zapoczątkował też nową dynastię. Bywało tak również w takich krajach, jak Dania, Szwecja czy Niderlandy.