Epoka imperiów europejskich, które więziły narody mimo ich rosnących aspiracji do samostanowienia, dobiegnie końca za mniej niż sto lat. Książę Adam Czartoryski jako przyjaciel, doradca i minister spraw zagranicznych Rosji proponował Aleksandrowi I, aby stanął on na czele tego procesu. Przez wspieranie samostanowienia m.in. Polaków, Czechów, Bułgarów i Serbów Rosja osłabiłaby Austrię, Prusy i Imperium Osmańskie, a z Europy Środkowej i Bałkanów uczyniłaby strefę swoich wpływów.

Car uznał ten plan za zbyt ryzykowny. Wolał utrzymywać dotychczasowy porządek w Europie z pomocą Prus i Austrii. Kiedy koncepcję Czartoryskiego podobnie potraktowały Anglia i Francja, książę przedstawił ją Turcji. Czartoryski zabiegał też o poparcie na dworach królewskich. Inną drogę obrali polscy republikanie z emigracyjnego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (TDP). Oni także byli zwolennikami samostanowienia narodów, ale drogę do niego widzieli w obaleniu wszystkich monarchów. Intuicja jednych i drugich wyprzedzała czas zaledwie o kilkadziesiąt lat.