R1dtn2WIwRlwi
Ilustracja przedstawia grupę ludzi zebranych w stodole. Kilka osób siedzi w kręgu na sianie. Dziecko w czerwonej koszulce trzyma w ręku rozłożoną książkę. Pozostali słuchają. W oddaleniu trójka dzieci ukryta w sianie, przysłuchuje się zza stojącego wozu drabiniastego.

Uwłaszczenie chłopów pod zaborami

Grigorij Miasojedow, Czytanie manifestu 1861, 1873 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

W systemie feudalnym własność miała charakter podzielony: pan miał własność zwierzchnią z prawem sprzedaży lub podziału nieruchomości, a chłopi jedynie prawo użytkowania ziemi w zamian za powinności na rzecz dworu – pańszczyznę lub najem przymusowy. Uwłaszczenie, w istocie polegające na przekazaniu chłopom pełnych praw własności do ziemi, upraszczało prawo własnościowe i pozwalało chłopom np. zaciągać kredyty pod zastaw ziemi. Umożliwiało też komasację rozproszonych działek i zerwanie z dotychczasową praktyką wspólnej uprawy ziemi przez całą gromadę wiejską. Do tej pory do robót polowych szła cała wieś, a jej mieszkańcy wspólnie podejmowali decyzję, na którym polu siane będą zboża jare, na którym ozime, a które będzie ugorować.

Pod koniec XVIII w. uwłaszczenie było procesem związanym z rewolucją przemysłową, niezbędnym do tego, aby wdrażać gospodarkę kapitalistyczną. Chłopi uwolnieni od przywiązania do ziemi i ponoszonych na rzecz panów obciążeń mogli lepiej zadbać o swoją ziemię, a także zasilać rozwijający się przemysł. Na ziemiach polskich po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów temat zmniejszenia powinności chłopów oraz nadania im wolności osobistej wiązał się z zagadnieniem walki o niepodległość – pierwsze próby podejmował już Tadeusz Kościuszko, wydając Uniwersał połaniecki. Ale konkretne reformy wdrożyły już władze zaborcze w XIX w.

R1cHmUTClOzJ31
Linia chronologiczna przedstawia następujące wydarzenia. 1807 Zniesienie poddaństwa w zaborze pruskim. 1815 Kongres wiedeński. 1816 Przeprowadzenie uwłaszczenia chłopów w zaborze pruskim. 1830 Powstanie listopadowe. 1832 Ograniczenie autonomii Królestwa Kongresowego. 1848 Przeprowadzenie uwłaszczenia w zaborze austriackim. 1863 Powstanie styczniowe. Lata 1848‑1849 Wiosna Ludów.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Twoje cele
  • Wyjaśnisz, na czym polegał proces uwłaszczania chłopów.

  • Scharakteryzujesz podobieństwa i różnice w procesie uwłaszczania chłopów na terenie trzech zaborów.

  • Omówisz następstwa reform uwłaszczeniowych w różnych zaborach.