W poezji nowoczesnej istotne są samoświadomość i autorefleksja poetów. Funkcja poetów w społeczeństwie i w kulturze im samym nie wydaje się już tak oczywista, jak kiedyś, dlatego starają się oni uzasadnić ją przed sobą i czytelnikami. Wyrazem tego są liczne programy poetyckie, deklaracje, manifesty, a nawet programowy brak programów (jak u skamandrytów). Równocześnie nowoczesne dzieła poetyckie stają się przedmiotem licznych interpretacji i komentarzy. Niejednoznaczność wynika z odejścia nowoczesnych poetów od klasycznych, tradycyjnych zasad i rygorów w poezji. Najczęściej nie są to wiersze równe, rytmiczne, rymowane, lecz pełne zawiłości, nieregularnych wersów, niedopowiedzeń czy gier słownych.
Napięcie między tekstem literackim a wypowiedziami interpretacyjnymi czy krytycznymi stawało się w XX w. coraz wyraźniejsze. Wiersze zaczęły prowokać do refleksji zarówno zwykłych czytelników, jak i badaczy literatury oraz samych poetów. Czytelnicy poszukują dziś w poezji odzwierciedlenia własnych problemów, czasami identyfikują się z postawami i poglądami autorów, innym zaś razem podejmują z nimi polemikę. Poeci prowadzą ze sobą dialogi literackie, filozoficzne, światopoglądowe. Ich poetycka konwersacja toczy się w przestrzeni geograficznej – jako konsekwencja przekładów z jednego języka na inny, oraz czasowej – gdy kolejne pokolenia objaśniają dorobek twórców sobie współczesnych i wcześniejszych. Zarówno w pierwszych dziesięcioleciach XX w., jak i wiek później poeta i czytelnik prowadzą żywy dialog.