Stanisław Wokulski, bohater powieści Lalka, żyje w drugiej połowie XIX wieku. Bohater ma za sobą udział w zrywie narodowościowym, którego klęskę okupił zesłaniem na Sybir. Właściciel magazynu bławatno‑galanteryjnego myśli w sposób pragmatycznypragmatycznypragmatyczny, podejmuje różnego typu przedsięwzięcia, porusza się swobodnie w świecie ludzi interesów. Uwiera go jednak bieda i niesprawiedliwość społeczna, czuje się w obowiązku, by pomagać innym. Czy te cechy wystarczą, by nazwać Wokulskiego prawdziwym pozytywistą?

Prus pisze powieść w czasach, kiedy ideały literatury tendencyjnej zaczęły blednąć. Rodzą się zręby twardego kapitalizmu, a hasła pierwszej połowy XIX wieku, głoszące równość i wolność obywateli, schodzą na dalszy plan. W Europie jest niespokojnie, o czym w Pamiętniku starego subiekta pisze Rzecki. Autor nie daje nam jednoznacznej odpowiedzi, jaka jest epoka, w której żyją bohaterowie jego powieści, i czy pozytywistyczne myślenie miało szanse powodzenia. Pokazuje natomiast ludzi, którym przyszło żyć w trudnych czasach i mierzyć się z wyzwaniami nowoczesności, choć sami zostali wychowani w świecie romantycznych ideałów.