W drugiej połowie XVIII w. doszło do znacznych zmian w mentalności szlachty. Racjonalizm i idee oświeceniowe uwidoczniały się zwłaszcza w postawach szlachty wychowanej w Szkole Rycerskiej i szkołach zreformowanych przez Komisję Edukacji Narodowej. Równie silne, szczególnie na prowincji, były promujące szlacheckie wolności i republikanizm ideały sarmackie.

W październiku 1788 r. do Warszawy na sejm, który przeszedł do historii pod nazwą Sejmu Wielkiego lub Sejmu Czteroletniego (1788–1792), ściągnęli zarówno ludzie zachłyśnięci nowymi ideami, jak i osoby przywiązane do tradycji i wartości kultywowanych od stuleci. Większość z nich była świadoma, że sejm może być ostatnią szansą na uratowanie Rzeczpospolitej przed ostatecznym upadkiem.