Najważniejszymi czynnikami konsolidującymi Polaków były te, które odróżniały ich od zaborców, czyli tradycja polskiej państwowości i idea niepodległości kultywowane przez szlachtę, katolicyzm (Prusacy w większości byli protestantami, a Rosjanie – prawosławnymi), język i kultura polska oraz polska inteligencja, coraz bardziej wyróżniająca się jako grupa społeczna. Różnice te zostały zresztą wyraźnie wyartykułowane przez samych zaborców podczas działań zmierzających do rusyfikacji i germanizacji Polaków. Jednak prowadzone przez lata działania władz zaborczych, a także codzienne życie Polaków w trzech państwach, z ich odmiennymi systemami prawnymi i gospodarką, nie ułatwiały budowania i podtrzymywania poczucia jedności narodowej.