Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa – to znane szlacheckie powiedzenie opisujące pierwsze półwiecze XVIII w. chwaliło beztroskę i dobrobyt owych czasów. Wydaje się ono sprzeczne ze współczesną interpretacją dziejów, gdyż okres panowania królów z saskiej dynastii Wettynów (1697–1763) uznawany jest dość powszechnie za praprzyczynę kryzysu i późniejszego rozpadu państwa. To jednak pozorna sprzeczność.

Gdyby przyjąć perspektywę XVIII‑wieczną, należy pamiętać, że poprzednie stulecie, pełne wojen i klęsk żywiołowych, znacząco zubożyło społeczeństwo. W tej sytuacji stosunkowo długi okres pokoju po 1717 r. został przez mieszkańców Rzeczypospolitej doceniony. Szlachta płaciła niskie podatki, jej przedstawiciele wiedli w miarę spokojne życie, a Rzeczpospolita wydawała im się wieczna. Ksiądz Jędrzej Kitowicz, znany pamiętnikarz z epoki, w Opisie obyczajów za panowania Augusta III nakreślił potomnym obraz najwspanialszego okresu w dziejach kraju.

Z drugiej strony – z czego drobna szlachta zwykle nie zdawała sobie sprawy – dramatycznie narastały zagrożenia zewnętrzne. Stosunkowo młode, istniejące od 1701 r., Królestwo Prus szybko się modernizowało, a po zdobyciu w 1742 r. Śląska otaczało Polskę od zachodu i północy. Wyniesiona do roli imperium przez cara Piotra I Rosja zyskała szeroki dostęp do Bałtyku, dzięki czemu wchodziła w coraz bliższy kontakt z Europą Zachodnią. Trwająca przy anachronicznej strukturze społecznej, konserwatywna i słaba militarnie Rzeczpospolita stawała się łakomym kąskiem dla sąsiadów.