Problem ukraiński jest jednym z najważniejszych nie tylko w XVII stuleciu, ale także w całej historii Polski – to słowa krakowskiego historyka Mariusza Markiewicza. Nie sposób się z nim nie zgodzić. Problem narodził się w XVII w., ale trwał aż do połowy XX w. i był jedną z najistotniejszych przyczyn utraty suwerenności przez oba narody […]. Wielu historyków jest zgodnych także w tej kwestii, że sprawa ukraińska, czyli wybuch wojny domowej, doprowadziła do kryzysu Rzeczypospolitej Obojga Narodów i do jej likwidacji. Co zatem tak bardzo poróżniło Polaków i Ukraińców? Czy istniały możliwości rozwiązania konfliktu, które satysfakcjonowałoby obie strony? A jeśli tak, dlaczego z nich nie skorzystano, skoro sprawa wzajemnych relacji miała tak istotny wpływ na losy narodów Rzeczypospolitej? M. Markiewicz sformułował swoją opinię w 2004 r., ale pytania o dawne relacje polsko‑ruskie (ukraińskie) wciąż wydają się aktualne.