W XVII w. Rzeczpospolita musiała się zmierzyć z poważnym konfliktem wewnętrznym, który w połowie tego stulecia zamienił się w regularną i kilkuletnią wojnę – z powstaniem kozackim pod wodzą hetmana Bohdana Chmielnickiego. Kozacy, dotychczasowi sojusznicy, wspierający wcześniej państwo polskie w licznych zbrojnych interwencjach, teraz stali się groźnym przeciwnikiem.

A płaszczyzn do wzajemnych oskarżeń było wiele, przede wszystkim chodziło o łamanie gwarantowanych Kozakom przez polskich władców swobód i praw. Szlachta Rzeczypospolitej próbowała rozciągnąć na Kozaków swoją władzę i zrównać ich z chłopstwem. Polskie władze dążyły z kolei do ograniczania liczby Kozaków rejestrowych, którzy byli zwolnieni z ponoszenia ciężarów na rzecz państwa oraz spod nadzoru królewskich urzędników, a którym za służbę trzeba było wypłacać żołd. Gdy na początku XVII w. doszło do konfliktu między Kościołem unickim a Cerkwią prawosławną, Kozacy poparli tę drugą i zostali jej obrońcami. Do tego czuli się ignorowani przez Rzeczpospolitą, niereagującą zwykle na zgłaszane przez nich skargi na polskich urzędników i magnatów.