Po burzliwej epoce wojen napoleońskich Europa na niemal sto lat stała się koalicją państw konserwatywnych, tłumiących bunty narodowe i społeczne. Krytyczna analiza roli carskiej Rosji w tym procesie historycznym pojawiła się na kartach wielu dzieł filozoficznych i literackich powstałych w XIX wieku.

Martwe dusze to dzieło, w którym system skorumpowanej machiny biurokratycznej Rosji oraz despotyczne państwo zarządzane przez zdemoralizowanych urzędników zostały ukazane z perspektywy urodzonego krętacza i życiowego lawiranta Cziczikowa. Mimo że Gogol spalił drugą część manuskryptu, który nazywał poematem, jest to dzieło pełne. Ukazana w nim panorama życia społecznego stanowi  portret zarówno zbiorowego, jak i jednostkowego bohatera.