29 lutego 1768 r. w miejscowości Bar na Podolu szlachta zawiązała konfederację (związek) w obronie wiary i wolności. Jej głównym celem było zniesienie praw politycznych, które sejm w tym samym roku przyznał niekatolikom. Ponadto postulowała zniesienie gwarancji rosyjskich dla polskiego ustroju, wycofanie reform wprowadzonych przez Czartoryskich i odsunięcie od władzy Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wystąpienie szlachty przeciwko królowi i Rosji przerodziło się w czteroletnią wojnę domową, która zakończyła się klęską konfederatów i I rozbiorem Polski.

Część historyków uważa konfederację barską za zryw fanatyków religijnych, żądnych zemsty na królu i Familii, oraz za awanturników. Inni widzą w niej pierwszą polską insurekcję narodową, swoiste „otrząśnięcie się” szlachty, która odtąd nie tylko manifestowała swój patriotyzm, ale także wzięła odpowiedzialność za państwo. Konfederacja powinna być również rozpatrywana jako porażka Rosji, która przystając na rozbiór, przyznała, że straciła kontrolę nad Rzeczpospolitą.