Językiem romantyzmu był wiersz, ale za jego pośrednictwem komunikowały się przede wszystkim elity. Pozytywistyczni twórcy poezję zastąpili prozą, by mieć jak najszerszy zasięg. Pozytywizm chciał budować społeczeństwo wolnych i równych ludzi. Popularny w pozytywizmie kierunek – realizm, zwracał m.in. uwagę na upokorzenie jednych kosztem wywyższania innych. Była to też istota pozytywistycznego programu politycznego na osiągniecie niepodległości, który zakładał, że najpierw trzeba zbudować silne i dobrze wyedukowane społeczeństwo (praca u podstaw), by potem walczyć o niepodległą ojczyznę. Nie było to łatwe. Polska nauka w drugiej połowie XIX wieku w zasadzie nie istniała. W tym okresie działały tylko cztery polskojęzyczne uczelnie wyższe w autonomicznej Galicji. W zaborach pruskim i rosyjskim polscy naukowcy prowadzili badania w języku niemieckim lub rosyjskim i ku chwale obu zaborców.