Pytanie o źródła przewagi Europejczyków nad innymi kulturami, o to, dlaczego właśnie Europa nadała światu jego dzisiejszy kształt, jest jednym z najczęściej zadawanych, a zarazem budzących największe kontrowersje. Dawniejsza historiografia miała charakter europocentryczny: kultury pozaeuropejskie traktowano jako gorsze lub co najmniej zacofane, w Europejczykach widziano zaś siłę cywilizującą „dzikich”. Pojęcie „brzemię białego człowieka”, spopularyzowane przez pisarza Rudyarda Kiplinga, oznaczało obowiązek cywilizowania „dzikich”, spoczywający na stojących na wyższym poziomie rozwoju Europejczykach. Obecnie, wraz z rosnącą świadomością społeczną na temat różnorodności perspektyw widzenia świata, stosowanie tych pojęć jest niedopuszczalne. W XIX wieku i na początku XX wieku były one jednak popularnymi sloganami, używanymi do uzasadnienia kolonializmu.

Indie, liczące na początku XVII w. 100–125 mln mieszkańców, były podzielone politycznie i religijnie. Jednak podział na wiele państw i podziały religijne towarzyszą prawie całym dziejom Europy. Chiny początku ery nowożytnej były największym państwem świata. Zamieszkane pod koniec XVI w. przez ponad 75 mln mieszkańców, sprawowały zwierzchnictwo nad Wietnamem, Koreą, Tybetem i częścią Mongolii.  Położona na wschód od Chin Japonia znana była Europejczykom dzięki fantastycznym wzmiankom w traktacie Marco Polo. Formalnie Kraj Kwitnącej Wiśni był cesarstwem, ale w rzeczywistości rządziły nim wielkie rody książęce, których przedstawiciele dzierżyli na zasadzie lenna (jap. han) wielkie połacie kraju.