Pojęcie narodu zmieniało się na przestrzeni dziejów. Wiek XIX przyniósł istotną zmianę w rozumieniu tego pojęcia. Kwestia przynależności narodowej stała się przedmiotem zainteresowania nie tylko elit, lecz także szerokich kręgów ogółu. Podobne procesy zachodziły w całej Europie, choć przebiegały różnie, zależnie od sytuacji politycznej. Były narody, które rozwijały się w państwach istniejących od dawna, jak np. Francuzi, Szwedzi i Rosjanie. Były takie, które właśnie zrealizowały swoje aspiracje państwowe – Grecy, Włosi czy Niemcy. Ale też takie, które miały długie i wciąż żywe tradycje państwowe, jednak nie miały w XIX w. niezależnego państwa, jak Polacy. Były wreszcie takie, które nie miały żadnych tradycji suwerenności, była ona krótkotrwała bądź sięgała odległych czasów, jak w przypadku Żydów. Do tej przedostatniej grupy należały m.in. ludy dawnej Rzeczypospolitej: Litwini oraz Rusini (Białorusini i Ukraińcy). Lord John Acton, przedstawiciel narodu rozwijającego się w ramach państwa, zauważył: państwo może czasem stworzyć naród, ale jest czymś sprzecznym z naturą, gdy naród stwarza państwo. Historia pokazała, jak bardzo się mylił.