XIX‑wieczny realizm wciąż jeszcze pozostaje punktem odniesienia dla współczesnej twórczości literackiej i artystycznej, paradoksalnie także wtedy, gdy kwestionuje ona lub odrzuca jego zasady. Literatura i sztuka straciły wiarę w możliwość wiernego naśladowania rzeczywistości. Zadają pytania o to, czym jest rzeczywistość, w jakim stopniu można ją poznać i czy da się ją przedstawić w dziele. Pisarze i artyści nie zrezygnowali jednak z ambicji mówienia o świecie. Bacznie go obserwują i chcą ukazać w swojej twórczości, nawet wówczas, gdy obraz świata deformują lub stosują metaforyczne skróty. Współcześni czytelnicy i widzowie, podobnie jak ci XIX‑wieczni, czekają na dzieła mówiące o rzeczywistości, choć wielu z nich ma świadomość, że trudno dziś wrócić do realizmu w takiej postaci, jaką przybrał on pod piórem Bolesława Prusa lub pod pędzlem Aleksandra Gierymskiego.