III część Dziadów od niemal dwustu lat odgrywa w kulturze polskiej szczególną rolę. Dziełu Mickiewicza nadaje się niekiedy znaczenie wychodzące daleko poza literaturę – bywa traktowane jako tekst polityczny, historiozoficzny, religijny, a nawet proroczy, choć ta interpretacja natrafia na opory niektórych czytelników. Wątpliwości budzi na przykład zaproponowana przez poetę wizja dziejów Polski. Już pierwsi odbiorcy utworu podejmowali polemikę z mesjanizmem. Juliusz Słowacki z ironią pisał w Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu:

Do dziś toczą się żywe dyskusje wokół idei posłannictwa narodu, sensowności polskiego cierpienia czy obowiązku poświęcania się dla ojczyzny. Co jednak ważniejsze, klęska Konrada otwiera perspektywę, którą objawi Widzenie Księdza Piotra.