Współrzędne geograficzne – ćwiczenia
Dzisiejszy świat jest pełen technicznych rozwiązań, które ułatwiają życie i wyręczają człowieka w wielu czynnościach. Przekonaj się, że umiejętność samodzielnego obliczania, w jakim miejscu na kuli ziemskiej znajduje się dowolny obiekt, daje dużo radości i satysfakcji. Poza tym wcale nie jest to trudne. Umiejętność ta była kiedyś niezbędna żeglarzom i podróżnikom. Dołącz do nich.
![Dwie ilustracje przedstawiające kule ziemskie. Pierwsza kula ziemska prezentuje sposób obliczania długości geograficznej. Trójwymiarowo pokazano kąt pomiędzy południkami. Południki zero i osiemdziesiąt stopni to płaszczyzny, pomiędzy którymi zaznaczony jest kąt. Od płaszczyzny południka zero narysowana jest strzałka w prawo i w lewo. Na prawo to półkula wschodnia. Długość geograficzna wschodnia. Na lewo to półkula zachodnia. Długość geograficzna zachodnia. Druga kula ziemska to opis szerokości geograficznej. Trójwymiarowa kula przecięta jest poziomą płaszczyzną równika na dwie równe części. Od linii równika strzałka skierowana w górę wskazuje półkulę północną. Skierowana w dół – półkulę południową. Od równika w górę to szerokość geograficzna północna. Od równika w dół to szerokość geograficzna południowa.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RzzCDAUMasqFL/12/fnHPcdVWlgebBkLGJRXZTBABNhujxppn.png)
co to jest biegun, południk, równik, równoleżnik, zwrotnik i koło podbiegunowe;
jakie są definicje długości geograficznej i szerokości geograficznej;
jak obliczyć rozciągłość południkową i rozciągłość równoleżnikową.
precyzyjnie określać współrzędne geograficzne;
dokładnie obliczać rozciągłość południkową i równoleżnikową.
1. Określanie długości i szerokości geograficznej – ćwiczenia doskonalące
Układ południków i równoleżników (w tym także bieguny i równik) przedstawiony na modelu Ziemi, czyli globusie, nazywany jest siatką geograficznąsiatką geograficzną. Jeżeli zastosujemy specjalne metody matematyczne, to siatkę tę uda się przedstawić na płaszczyźnie. Wtedy będziemy ją nazywać siatką kartograficznąsiatką kartograficzną i może się ona stać podstawą do wykreślania map.
![Ilustracja przedstawia globus, czyli model Ziemi z rozmieszczonymi na nim kontynentami. Na globusie wyrysowana jest siatka południków i równoleżników – to siatka geograficzna. Dokoła globusa owinięta jest płaska powierzchnia, na którą rzutowane są południki i równoleżniki z globusa. Na tej płaskiej powierzchni tworzą one siatkę kartograficzną. Na dole umieszczona jest ta płaska powierzchnia po rozwinięciu – tworzy mapę świata z rozmieszczonymi kontynentami. Układ południków i równoleżników to siatka kartograficzna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1IW7DUlkkUqy/8/25EzlwNvLGkw206erKheMV1Qsbv4bCHl.png)
Jest wiele metod ułatwiających zapamiętanie, która ze współrzędnych jest szerokością, a która długością geograficzną. Jeżeli po poprzedniej lekcji nadal masz z tym kłopoty, podpowiemy ci, jak zapamiętać, co jest czym.
Pierwszym ze sposobów jest skojarzenie długości i szerokości geograficznej z długością i szerokością paska od spodni. Spójrz na rysunek. Pomiar długości i szerokości paska odpowiada długości i szerokości geograficznej.
![Ilustracja przedstawia kulę ziemską. Na powierzchni kuli ziemskiej jasno szare kontury kontynentów. W połowie kuli, od lewej do prawej, znajduje się szeroki pasek od spodni. Pasek koloru brązowego. Na środku paska srebrna klamra. Poniżej czarna strzałka równolegle narysowana do paska. Lewy grot wskazuje na lewo, zachód. Prawy grot strzałki na prawo, wschód. Poniżej napis: długość. Na prawo, na pasku, linia pionowa. Linia mieści się pomiędzy górną i dolną granicą paska. Groty linii skierowane do góry i do dołu. Groty wskazują brzegi paska. Na prawo napis: szerokość.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RgTbJeEzMJfRv/9/1dsFOgqMTfKk6RcH14IcX3JQ5Oetq7Vc.png)
Kolejnym sposobem na rozróżnienie długości od szerokości geograficznej jest obserwacja konturu Morza Śródziemnego, nad którym powstawały zręby myśli geograficznej Europejczyków i Arabów. Zwróć uwagę, który kierunek można by uznać za długość, a który za szerokość tego morza. W analogicznych kierunkach dokonujemy pomiaru długości i szerokości geograficznej.
![Ilustracja przedstawia mapę. Powierzchnia lądów jest zaznaczona na biało. Kontury mapy czarne. Kolor niebieski to obszary pokryte wodą. Większa część mapy przedstawia Europę. Na dole mapy widoczne pionowe i poziome linie. Pionowa linia jest różowa. Górny grot strzałki sięga północnej części Włoch. Na dole grot strzałki sięga do północnego wybrzeża Afryki. Pionowa linia wskazuje rozciągłość Morza Śródziemnego na północ i południe. Wzdłuż linii napis: szerokość. Pozioma linia jest zielona. Lewy grot strzałki zielonej linii sięga zachodniego krańca Morza Śródziemnego. Prawy grot zielonej poziomej linii sięga drugiego końca Morza Śródziemnego – wschodniego. Wzdłuż tej linii napis: długość. Cała mapa pokryta jest siatką południków i równoleżników.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rv7CiLYHZsscB/9/35IWbyI8bsxPgnzDgbbqfE6PSwW3P7VL.png)
Jest także sposób fonetyczny na zapamiętanie różnicy między długością a szerokością geograficzną. Litera oraz głoska „ł” występuje zarówno w słowie „długość”, jak i w słowie „południk”. Nie ma w nich natomiast litery oraz głoski „r”, która występuje zarówno w słowach „szerokość”, „równoleżnik”, jak i „równik”.
Zanim przystąpisz do ćwiczeń, przyjrzyj się poniższym rysunkom i przypomnij sobie, jak brzmią definicje długości i szerokości geograficznej.
![Ilustracja przedstawia kulę ziemską. Ilustracja przedstawia sposób określania długości geograficznej. W sposób trójwymiarowy przedstawiony jest kąt pomiędzy południkami. Południki zero i osiemdziesiąt stopni to płaszczyzny pomiędzy którymi zaznaczony jest kąt. Od płaszczyzny południka zero narysowana jest strzałka w prawo i w lewo. Strzałka to czarna pozioma linia wygięta w kształcie łuku.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R104D29fJxh6b/8/12SgMdGe3IveaU7bJZ9hBxRJB3V0MdCx.png)
![Ilustracja przedstawia sposób określania szerokości geograficznej. Ilustracja przedstawia kulę ziemską. Trójwymiarowa kula przecięta jest poziomą płaszczyzną równika na dwie równe części. Od linii równika strzałka skierowana w górę wskazuje półkulę północną. Strzałka w kształcie łuku pomiędzy płaszczyzną równika a płaszczyzną bieguna opisana jest: szerokość geograficzna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RGauWkDgpChbQ/8/2i8mhtJQ1cvBTJLXWiKPc6Rn8l9FeUA1.png)
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RB4vkyYBfAUtn/8/1VOclPyjBVBs2b9uHnymMlyVfkmOy5zB.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DEoZaR7W3
Za pomocą współrzędnych geograficznych możemy bezbłędnie określić położenie wybranego punktu na kuli ziemskiej. Skorzystaj z map kontynentów i z dokładnością do 1° podaj współrzędne geograficzne miast.
Nowy Orlean
Paryż
Auckland
Na podstawie podanych współrzędnych możemy stwierdzić, o jaki punkt powierzchni Ziemi chodzi. Odczytaj nazwy miejscowości lub miejsc, które mają następujące współrzędne geograficzne.
38°S, 145°E
21°N, 106°E
51°N, 0°
0°, 78°W
90°N
Korzystając z zamieszczonej poniżej mapy, odczytaj długość i szerokość geograficzną hiszpańskiego miasta Malaga z dokładnością do 1'. Dla ułatwienia na mapie zostały dodane oznaczenia dziesiątek minut.
![Ilustracja przedstawia mapę w kształcie prostokąta. Prostokąt ułożony poziomo. Środek mapy w kolorze niebieskim to Morze Alborańskie. Wzdłuż dolnej krawędzi mapy wybrzeże Afryki. Linia brzegowa Afryki na mapie znajduje się około dwa centymetry od krawędzi mapy. Wzdłuż zmiennej linii brzegowej zaznaczone są największe miasta. Nazwy miast w języku hiszpańskim. W prawym dolnym rogu państwo Algieria. Lewą stronę mapy zajmuje wysunięta na północ część lądu. Na wysuniętej części znajdują się miasta Tanger, Ceuta oraz Tetuan. Wzdłuż górnej krawędzi mapy rozciąga się wybrzeże Hiszpanii. Lewa strona mapy to wysunięta część lądu w kierunku południowym. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Siatka opisana jest na brzegach mapy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rm7lGPDF3LELW/8/1QE5XQtOhTUhJgzsywcWcru9VMnDWJWi.png)
Odszukaj na mapie Australii Przylądek Jork i odczytaj jego szerokość geograficzną z dokładnością do 1°.
Odszukaj na mapie Australii Przylądek Południowo‑Wschodni i odczytaj jego szerokość geograficzną z dokładnością do 1°.
Odszukaj na mapie Australii Przylądek Byrona i odczytaj jego długość geograficzną z dokładnością do 1°.
Odszukaj na mapie Australii Przylądek Steep Point i odczytaj jego długość geograficzną z dokładnością do 1°.
Współcześnie istniejące elektroniczne narzędzia i cały system z nimi związany umożliwiają bardzo łatwe i precyzyjne określenie współrzędnych geograficznych dowolnego miejsca na Ziemi. Można tego dokonać za pomocą GPSGPS (ang. Global Positioning System).
Grupa przyjaciół spędzała wakacje na Krecie. Przylecieli tam samolotem, a dalej w podróż ruszyli wynajętym jachtem. Kiedy wyruszali z portu, ich odbiornik GPS wskazywał 35°20'N i 25°08'E. W następnym porcie, do którego zawinęli, odczyt GPS wynosił 35°25'N i 24°29'E. Kolejnym portem, w którym się zatrzymali, było miasto o współrzędnych 35°31'N i 24°01'E. Cel ich podróży to niewielkie miasteczko leżące na 35°30'N i 23°38'E. Korzystając z poniższej mapy, wskaż miejscowości, które grupa turystów odwiedziła. W odpowiedzi, jeśli to możliwe, użyj polskich nazw tych miejscowości.
![Ilustracja przedstawia mapę wyspy Kreta. Wyspa znajduje się w środkowej części mapy. Kreta rozciąga się w poziomie od lewej do prawej krawędzi mapy. Kształt wyspy to wydłużony poziomo pas o szerokości około dwa centymetry i długości około dziesięć centymetrów. Poniżej mapy legenda. Wzdłuż mapy, na białej ramce, naniesione są współrzędne geograficzne. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Równoleżniki i południki ułożone są prostopadle do siebie. Powierzchnię wyspy pokrywają głównie kolory żółty, pomarańczowy i zielony. Kolor pomarańczowy to najwyższe wzniesienia na wyspie. Wokół wyspy kolor niebieski. Poniżej wyspy, w kierunku południa, znajduje się Morze Libijskie. Powyżej wyspy, w kierunku północnym, znajduje się Morze Kreteńskie. Legenda poniżej mapy zawiera informacje dotyczące miejscowości, liczby mieszkańców, sposobu transportu oraz inne symbole. Lewa strona legendy to prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielony na kilka kolorów. U dołu niebieski, środek zielony, powyżej żółty i na górze pomarańczowy. Kolory zielone, żółte i czerwone wskazują wzniesienie w metrach nad poziomem morza. Kolory niebieskie pokazują głębokości morza. Na prawo geometryczne symbole wskazują miasta i liczbę mieszkańców. Kwadrat to Irakilo z liczbą mieszkańców ponad sto tysięcy. Poniżej mniejsze kułeczka z mniejszą liczbą mieszkańców. Na prawo trzy rodzaje poziomych czerwonych linii. To drogi główne dwujezdniowe, jednojezdniowe, oraz drugorzędne. Trzecia kolumna na prawo pozostałe symbole. Żółty kwadrat z czarnym samolotem wewnątrz to symbol lotniska. Zielona gwiazdka to osobliwości przyrody.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RgE6I9OqU9pkY/8/23sEhhH6qqSgvDS0uWMqjc9j4rCsHDGs.png)
2. Rozciągłość południkowa i równoleżnikowa – ćwiczenia doskonalące
Umiejętność precyzyjnego określania współrzędnych geograficznych pozwala nam także na dokładne wyliczenie rozciągłości południkowej i równoleżnikowej. Obie te umiejętności powinny zostać opanowane na poprzedniej lekcji. Teraz wystarczy je przećwiczyć, udoskonalić i utrwalić.
Odczytaj w przybliżeniu do 1° szerokość geograficzną północnego i południowego krańca podanych poniżej obszarów, po czym oblicz ich rozciągłość południkową liczoną w stopniach i w kilometrach przy założeniu, że 1° szerokości geograficznej to 111 km.
Australia
Grenlandia
Afryka
Odczytaj w przybliżeniu do 1° długość geograficzną zachodniego i wschodniego krańca podanych obszarów, po czym oblicz ich rozciągłość równoleżnikową liczoną w stopniach.
Australia
Grenlandia
Afryka
Wybierz dowolny kraj europejski, dla którego możesz znaleźć wystarczająco dokładną mapę. Odczytaj z dokładnością do 1' długość geograficzną zachodniego i wschodniego krańca jego terytorium i z tą samą dokładnością szerokość geograficzną północnego i południowego krańca. Oblicz z dokładnością do 1' rozciągłość równoleżnikową i południkową terytorium tego państwa.
Podsumowanie
Zarówno na siatce geograficznej, jak i na siatce kartograficznej można odczytać obie współrzędne geograficzne umożliwiające lokalizację każdego punktu na powierzchni Ziemi.
Współrzędne geograficzne można odczytać z mapy lub za pomocą urządzeń GPS.
Zastanów się i odpowiedz:
W jakich okolicznościach przydaje się umiejętność odczytywania współrzędnych geograficznych?
W jaki sposób udało ci się zapamiętać, która ze współrzędnych jest szerokością, a która długością geograficzną?
Zapoznaj się z następującymi hasłami ze słowniczka:
GPSGPS
siatka geograficznasiatka geograficzna
siatka kartograficznasiatka kartograficzna
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Miejsce Ziemi we Wszechświecie. Kształt i wymiary ZiemiMiejsce Ziemi we Wszechświecie. Kształt i wymiary Ziemi
Współrzędne geograficzneWspółrzędne geograficzne
Słowniczek
(ang. Global Positioning System) najczęściej stosowany system nawigacji satelitarnej; został stworzony przez Departament Obrony USA i obejmuje swoim zasięgiem całą Ziemię; kilkadziesiąt specjalnych satelitów umożliwia namierzenie każdego z odbiorników GPS na Ziemi; porównanie i przeliczenie sygnałów z co najmniej czterech satelitów umożliwia bardzo precyzyjne określenie współrzędnych geograficznych odbiornika; najogólniej ujmując, jego działanie jest następujące: użytkownicy muszą zaopatrzyć się w odbiornik GPS (np. urządzenia nawigacji samochodowej), który łączy się podczas podróży z dostępnymi w danej chwili satelitami i ustala swoje położenie; system GPS posiada precyzyjną informację o wzajemnym położeniu wszystkich swoich satelitów; szybkość rozchodzenia się fal radiowych jest znana, w związku z czym, jeżeli użytkownik przemieści się do nowego miejsca, urządzenie połączy się ponownie z systemem satelitarnym i zmierzy opóźnienie czasowe z ogromną dokładnością; w ten sposób kolejne pomiary aktualizują nowe położenie, precyzują kierunek przemieszczania się, podają prędkość przemieszczania i wysokość względem poziomu morza
układ południków i równoleżników na kuli ziemskiej lub na globusie
układ południków i równoleżników na mapie
Zadania
Wybierz z listy współrzędne geograficzne wskazujące dwa południki z półkuli wschodniej.
- 65°40'E
- 195°56'E
- 29°W
- 29°E
Spośród podanych współrzędnych geograficznych wybierz te, które w przybliżeniu określają położenie Londynu.
- 0°, 51°W
- 51°N, 0°
- 0°, 51°N
Oceń, która z przytoczonych poniżej metod umożliwi ci określenie swojej pozycji na kuli ziemskiej.
Prawda | Fałsz | |
Siatka kartograficzna na mapie, której użyję podczas podróży, umożliwi mi określenie pozycji na kuli ziemskiej. | □ | □ |
Przy pomocy kompasu dowiem się, jaka jest moja pozycja na kuli ziemskiej. | □ | □ |
Odbiornik GPS określi moją pozycję na Ziemi. | □ | □ |
Za pomocą taśmy mierniczej mogę określić swoją pozycję na Ziemi. | □ | □ |
Najdalej wysunięte przylądki Ameryki Południowej na stałym lądzie to: na północy – Przylądek Gallinas (12°25'N), na południu – Przylądek Froward (55°56'S), na zachodzie – Przylądek Pariñas (81°19'W) i na wschodzie – Przylądek Branco (34°47'W). Oblicz rozciągłość południkową i równoleżnikową tego kontynentu.
- rozciągłość południkowa 68°21'
- rozciągłość równoleżnikowa 68°19'
- rozciągłość południkowa 43°29'
- rozciągłość równoleżnikowa 46°32'
Różnica szerokości geograficznych między najdalej wysuniętymi na północ i południe punktami badanego obszaru to
- rozciągłość równoleżnikowa.
- rozciągłość południkowa.
- rozciągłość szerokości.