Zmiany w zachowaniu dzieci i młodzieży będące wynikiem przeżywania silnego lęku
Strach i lęk są niezbędne w życiu człowieka, ponieważ pełnią rolę sygnalizacyjną, mobilizacyjną i motywacyjną. Strach związany jest z sytuacją bezpośredniego zagrożenia, lęk z kolei stanowi reakcję na przewidywane zagrożenie.
Różne rodzaje lęków są typowe dla danej fazy rozwojowej dziecka i mają charakter przemijający. Należą do nich:
lęk przed nieznajomymi – 6‑9 miesiąc życia
lęk przed separacją – 8‑24 miesiąc życia
lęk przed wyimaginowanymi postaciami/potworami, duchami, ciemnością, burzą – 3‑6 rok życia
lęk przed ciężką chorobą, śmiercią, katastrofą, która może dotknąć jego lub bliskie mu osoby – 6‑12 rok życia
lęk przed zwierzętami – 7‑10 rok życia
lęk przed niepowodzeniami, oceną, krytyką, upokorzeniem, ośmieszeniem – 11‑17 rok życia
O patologicznym charakterze odczuwanego lęku świadczy jego nasilenie (nadmierne i nieproporcjonalne do wywołującego go bodźca), utrudniający funkcjonowanie charakter oraz utrzymywanie się w czasie. Towarzyszą mu objawy somatyczne (fizjologiczne), psychologiczne, społeczne i behawioralne.
W zaburzeniach lękowych wiodącym objawem jest lęk, który jest nadmierny w stosunku do sytuacji, nie znajduje racjonalnego wytłumaczenia i nie jest kontrolowany. Można wyróżnić 3 główne obszary, w których lęk ma swoje odbicie:
psychiczny – odczuwanie nerwowości, niepokoju, drażliwości, poczucia zagrożenia, trudność w odprężeniu się, zmęczenie, obecność negatywnych myśli, obaw, przekonań o zagrożeniach, ruminacji (uciążliwych, nawracających myśli o charakterze lękowym, które znacząco angażują procesy uwagi), koszmary senne;
fizjologiczno‑somatyczny – odczuwanie objawów ze strony wielu układów biologicznych:
układu krążenia (uczucie kołatania, tachykardia),
układu oddechowego (skrócony, szybki oddech, niemożność nabrania głębokiego oddechu, dławienie się),
układu pokarmowego (bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka, uczucie „guli w gardle”),
układu ruchu (drżenie mięśni, drętwienia, skurcze i bóle mięśni),
objawów skórnych (gęsia skórka, zaczerwienienia, bladość, wykwity na skórze, wysypka),
innych objawów, jak bóle i zawroty głowy, omdlewanie, zaburzenia równowagi, suchość w jamie ustnej, osłabienie, pobudzenie, trudności z zasypianiem, nadmierne pocenie się;
behawioralny – wycofanie się z relacji społecznych, nadmierna zależność od innych, unikanie sytuacji związanych z niebezpieczeństwem lub przeciwnie, poszukiwanie takich sytuacji.