Ważne daty

Krzysztof Penderecki

RDEHDTG4OeTOC

Ilustracja interaktywna przedstawia czarno-białe zdjęcie Krzysztofa Pendereckiego. Mężyczyzna stoi z uniesionymi rękami, dyrygując. W jednej ręce trzyma batutę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Krzysztof Penderecki – kompozytor, dyrygent, rektor, zdobywca najwyższych odznaczeń oraz nagród, twórca, którego melomani na całym świecie wymieniają jednym tchem pośród najwybitniejszych Polaków. Jest kompozytorem, który przeszedł drogę od awangardy do postmodernizmu nigdy nie tracąc zainteresowania w oczach wykonawców, krytyków i rzeszy odbiorców jego muzyki, a przy tym zachowując niepowtarzalny idiom twórcy.

Ilustracja interaktywna przedstawia czarno-białe zdjęcie Krzysztofa Pendereckiego. Mężyczyzna stoi z uniesionymi rękami, dyrygując. W jednej ręce trzyma batutę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Krzysztof Penderecki – kompozytor, dyrygent, rektor, zdobywca najwyższych odznaczeń oraz nagród, twórca, którego melomani na całym świecie wymieniają jednym tchem pośród najwybitniejszych Polaków. Jest kompozytorem, który przeszedł drogę od awangardy do postmodernizmu nigdy nie tracąc zainteresowania w oczach wykonawców, krytyków i rzeszy odbiorców jego muzyki, a przy tym zachowując niepowtarzalny idiom twórcy.

1

1. Krzysztof Penderecki – kompozytor, dyrygent, rektor, zdobywca najwyższych odznaczeń oraz nagród, twórca, którego melomani na całym świecie wymieniają jednym tchem pośród najwybitniejszych Polaków. Jest kompozytorem, który przeszedł drogę od awangardy do postmodernizmu nigdy nie tracąc zainteresowania w oczach wykonawców, krytyków i rzeszy odbiorców jego muzyki, a przy tym zachowując niepowtarzalny idiom twórcy.

Penderecki urodził się 23 listopada 1933 roku w Dębicy. Pierwsze lekcje kompozycji pobierał u Franciszka Skołyszewskiego. Podczas studiów kompozytorskich w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej kształcił się pod kierunkiem Artura Malawskiego i Stanisława Wiechowicza. Twórca zadebiutował w wieku 26 lat podczas Festiwalu Warszawska Jesień w 1959 roku gdzie prawykonane zostały Strofy na sopran, głos recytujący i 10 instrumentów. Ów debiut zapewnił młodemu Krzysztofowi Pendereckiemu dodatkowo rozgłos za sprawą konkursu Związku Kompozytorów Polskich, w którym to Strofy otrzymały pierwszą nagrodę. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego gdyby nie fakt, że Penderecki wysłał na konkurs jeszcze dwa inne utwory (Emanacje i Psalmy Dawida), którym przyznano ex aequo drugie miejsce. W efekcie cała pula nagród przypadła jednemu twórcy. Od tego momentu kariera kompozytorska Pendereckiego nabiera ogromnego rozpędu. Mimo trudnej sytuacji Polski w tym czasie i ograniczonych możliwości prezentowania twórczości polskich artystów zagranicą, Penderecki szybko zyskuje międzynarodowy rozgłos. Jest twórcą, który uosabia nowoczesność, awangardowość, nowatorstwo. Szokuje swoimi kompozycjami, które dostarczają mu zarówno rzeszę zwolenników jak i przeciwników, nierzadko również wśród wykonawców. Głównym idiomem charakteryzującym utwory tamtego czasu jest sonoryzm, a zatem rozszerzony sposób myślenia o barwie, brzmieniu, technikach wydobycia dźwięku, fakturze muzycznej. Elementy charakterystyczne dla epok minionych, takie jak: harmonia, melodyka, przewidywalna narracja zostają odrzucone na rzecz zupełnie nowego spojrzenia na muzykę. Kompozytor nieustannie eksperymentuje, stosuje indywidualne techniki notacyjne, wyraźnie sygnalizuje w swoich utworach upodobanie do instrumentów smyczkowych. Dzieła takie jak I Kwartet smyczkowy (1960), Ofiarom Hiroszimy - Tren (1961), Polymorphia (1961) stają się swego rodzaju traktatami rozpatrującymi o nowoczesnym wykorzystaniu tego instrumentarium.

R1GHhIUbvZzuH1

Fotografia przedstawia objaśnienie znaków zawartych w partyturze Krzysztofa Pendereckiego „Ofiarom Hiroszimy – Tren”. Znajdują się one w dwóch kolumnach, kolumna lewa opisuje je w języku polskim, prawa w angielskim.

RLWEwp6MZ6pnB1

Fotografia przedstawia fragment partytury utworu Krzysztofa Pendereckiego „Ofiarom Hiroszimy – Tren”

Styl i najważniejsze utwory

W formacji instrumentów smyczkowych Penderecki bardzo chętnie wykorzystuje konstrukcje klasteroweKlasterklasterowe, a więc masy dźwiękowe, które tworzy się za pomocą współbrzmienia wszystkich dźwięków pomiędzy wyznaczonym dźwiękiem najniższym i najwyższym, co więcej, oprócz skali chromatycznej wykorzystuje również odległości mniejsze od półtonu, a zatem mikrotony.

Rjet5ZT2aEUN0

Ilustracja interaktywna to fragment rękopisu „Kosmogonii” Krzysztofa Pendereckiego. Grafika przedstawia zbiór kolorowych linii i figur geometrycznych połączonych w całość. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W krąg działań kompozytorskich zostają wciągnięte liczne niestandardowe efekty takie jak: sul ponticello (gra smyczkiem przy podstawku), sul tasto (pociąganie smyczkiem w okolicach gryfu), stukanie, drapanie palcami po pudle rezonansowym i wiele innych. Penderecki poszerza możliwości wykonawcze niemal wszystkich grup instrumentalnych.

Ilustracja interaktywna to fragment rękopisu „Kosmogonii” Krzysztofa Pendereckiego. Grafika przedstawia zbiór kolorowych linii i figur geometrycznych połączonych w całość. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W krąg działań kompozytorskich zostają wciągnięte liczne niestandardowe efekty takie jak: sul ponticello (gra smyczkiem przy podstawku), sul tasto (pociąganie smyczkiem w okolicach gryfu), stukanie, drapanie palcami po pudle rezonansowym i wiele innych. Penderecki poszerza możliwości wykonawcze niemal wszystkich grup instrumentalnych.

1

1. W krąg działań kompozytorskich zostają wciągnięte liczne niestandardowe efekty takie jak: sul ponticello (gra smyczkiem przy podstawku), sul tasto (pociąganie smyczkiem w okolicach gryfu), stukanie, drapanie palcami po pudle rezonansowym i wiele innych. Penderecki poszerza możliwości wykonawcze niemal wszystkich grup instrumentalnych.

Poza upodobaniem do sonorystykiSonorystykasonorystyki wykazuje również zainteresowania techniką serialną, wykorzystującą serię 12 dźwięków. Chętnie poszerza tradycyjny skład wykonawczy utworu o rzadko wykorzystywane instrumenty oraz przedmioty codziennego użytku np. maszyna do pisania, piła, syrena alarmowa, boobam (instrument perkusyjny, membranofon), dzwony katedry gotyckiej. Kompozycje orkiestrowe takie jak Wymiary czasu i ciszy (1960), Fluorescencje (1962), De natura sonoris I (1966) spotykają się z ogromnym zainteresowaniem jego twórczością, którą określa się mianem muzyki świeżej, odkrywczej i wielobarwnej. Dokonania te postrzegane są w ówczesnym świecie muzycznym jako cechy indywidualne dla polskiej awangardy muzycznej. Mówi się nawet o polskiej szkole kompozytorskiej.

W 1966 roku powstaje Pasja według św. Łukasza napisana dla uczczenia 700‑lecia katedry w Münster. Do utworu Penderecki włączył skomponowane w 1962 roku Stabat Mater na trzy chóry mieszane. Pasja staje się momentem przełomowym w karierze kompozytora. Awangardowa domena rezygnacji z osiągnięć przeszłości ustępuje na rzecz zwrotowi ku tradycji. W utworze widać czytelne nawiązania do chorału, polifonii. Klasterowe współbrzmienia, operowanie mikrotonami, znaczące rozszerzenie ekspresji wokalnej o krzyki, glissandaGlissandoglissanda, technikę mormoracyjnąTechnika mormoracyjnatechnikę mormoracyjną (bocca chiusa).

Rf7R9DJWifoFL

Ilustracja przedstawia Krzysztofa Pendereckiego z partyturą „Pasji według św. Łukasza”. Na czarno- białym zdjęciu widać mężczyznę opartego jedną ręka o stół. Przed nim leżą rozrzucone notatki. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Stosowanie dźwięków o nieokreślonej wysokości kompozytor „rozświetla” konsonansowymi współbrzmieniami o konstrukcji tercjowej. Tak wtedy, jak i w przyszłości nigdy nie zrezygnuje ze zdobyczy i doświadczeń awangardy i sonoryzmu, jednak będzie je traktować jako technikę, nie zaś wartość samą w sobie.

Ilustracja przedstawia Krzysztofa Pendereckiego z partyturą „Pasji według św. Łukasza”. Na czarno- białym zdjęciu widać mężczyznę opartego jedną ręka o stół. Przed nim leżą rozrzucone notatki. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Stosowanie dźwięków o nieokreślonej wysokości kompozytor „rozświetla” konsonansowymi współbrzmieniami o konstrukcji tercjowej. Tak wtedy, jak i w przyszłości nigdy nie zrezygnuje ze zdobyczy i doświadczeń awangardy i sonoryzmu, jednak będzie je traktować jako technikę, nie zaś wartość samą w sobie.

1

1. Stosowanie dźwięków o nieokreślonej wysokości kompozytor „rozświetla” konsonansowymi współbrzmieniami o konstrukcji tercjowej. Tak wtedy, jak i w przyszłości nigdy nie zrezygnuje ze zdobyczy i doświadczeń awangardy i sonoryzmu, jednak będzie je traktować jako technikę, nie zaś wartość samą w sobie.

Pasja Krzysztofa Pendereckiego to również początek jego upodobań do monumentalnych form wokalno‑instrumentalnych. Na zamówienie Opery w Hamburgu kompozytor pisze swoją pierwszą operę Diabły z Loudun (1968‑69), która temat czerpie z powieści Aldousa Huxleya o tym samym tytule oraz opracowanego na jego podstawie dramatu Nowy Wspaniały Świat Johna Whitinga. Po dwóch dniach od hamburskiej premiery kompozycja zabrzmiała w Stuttgarcie. Druga prezentacja utworu stała się sukcesem choć przebiegła w atmosferze skandalu. Po latach Penderecki w Rozmowach lusławickich z Mieczysławem Tomaszewskim tak opisywał szok wywołany inscenizacją autorstwa reżysera Günthera Rennera: „Rennert tak porozbierał zakonnice, że biskup napisał protest. Oczekiwał, że Diabły zostaną zdjęte z afisza. Mnie to wtedy bardzo zbulwersowało. Byłem dumny z tego, że biskup mi nie pozwala…”.

Ra5h8jxe5G0W2

Ilustracja przedstawia polską premierę „Diabłów z Loudun” w Teatrze Wielkim w Warszawie. Na czarno- białym zdjęciu widać cztery postacie. Dwie po lewej stronie milczące, i dwie po prawej zwrócone w swoją stronę. Postacie posiadają charakterystyczne nakrycia głowy i kostiumy teatralne. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Penderecki szokował. Chciał szokować. Był twórcą zdeterminowanym i pewnym swojej artystycznej drogi. Mimo postępujących zmian w podejściu do własnej estetyki muzycznej już w drugiej połowie lat 60. sam kompozytor stawia punkt graniczny odejścia od awangardy w 1973 roku, kiedy to tworzy swoją I Symfonię. W tej odmienionej perspektywie stylistycznej zauważyć można powrót do tradycyjnych schematów formalnych, sięganie po tradycyjne gatunki oraz nawiązanie do tradycji muzycznej. Po dziewięciu latach od premiery Diabłów z Loudun powstała kolejna opera Krzysztofa Pendereckiego – Raj utracony (1978), zaś na przestrzeni kolejnych 13 lat Czarna maska (1986) i Ubu Rex (1991).

Ilustracja przedstawia polską premierę „Diabłów z Loudun” w Teatrze Wielkim w Warszawie. Na czarno- białym zdjęciu widać cztery postacie. Dwie po lewej stronie milczące, i dwie po prawej zwrócone w swoją stronę. Postacie posiadają charakterystyczne nakrycia głowy i kostiumy teatralne. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Penderecki szokował. Chciał szokować. Był twórcą zdeterminowanym i pewnym swojej artystycznej drogi. Mimo postępujących zmian w podejściu do własnej estetyki muzycznej już w drugiej połowie lat 60. sam kompozytor stawia punkt graniczny odejścia od awangardy w 1973 roku, kiedy to tworzy swoją I Symfonię. W tej odmienionej perspektywie stylistycznej zauważyć można powrót do tradycyjnych schematów formalnych, sięganie po tradycyjne gatunki oraz nawiązanie do tradycji muzycznej. Po dziewięciu latach od premiery Diabłów z Loudun powstała kolejna opera Krzysztofa Pendereckiego – Raj utracony (1978), zaś na przestrzeni kolejnych 13 lat Czarna maska (1986) i Ubu Rex (1991).

1

1. Penderecki szokował. Chciał szokować. Był twórcą zdeterminowanym i pewnym swojej artystycznej drogi. Mimo postępujących zmian w podejściu do własnej estetyki muzycznej już w drugiej połowie lat 60. sam kompozytor stawia punkt graniczny odejścia od awangardy w 1973 roku, kiedy to tworzy swoją I Symfonię. W tej odmienionej perspektywie stylistycznej zauważyć można powrót do tradycyjnych schematów formalnych, sięganie po tradycyjne gatunki oraz nawiązanie do tradycji muzycznej. Po dziewięciu latach od premiery Diabłów z Loudun powstała kolejna opera Krzysztofa Pendereckiego – Raj utracony (1978), zaś na przestrzeni kolejnych 13 lat Czarna maska (1986) i Ubu Rex (1991).

Twórczość

Utwory Krzysztofa Pendereckiego wykonują najwybitniejsi artyści na świecie. Na szczególną uwagę zasługuje postać wirtuoza, wiolonczelisty i dyrygenta Mścisława Rostropowicza. Artystów łączyła wieloletnia przyjaźń, która zaowocowała m.in. prawykonaniem dedykowanych Rostropowiczowi II Koncertu wiolonczelowego (1982) oraz kompozycji solowej Per Slava (1986).

Krzysztof Penderecki za pomocą swoich kompozycji wielokrotnie wskazuje na rolę twórcy jako uczestnika wydarzeń historii narodu i świata. Działo się tak choćby we wspomnianym już utworze Tren poświęconym pamięci ofiar bomby atomowej zrzuconej przez Amerykanów na Hiroszimę w 1945 roku, Dies Irae (Oratorium Oświęcimskie, 1967) upamiętniającym ofiary faszyzmu w Auschwitz, Lacrimosa (1980) powstałej na prośbę Lecha Wałęsy dla uczczenia poległych stoczniowców, Agnus Dei (1981) napisane pod wpływem silnych przeżyć kompozytora po śmierci kardynała Stefana Wyszyńskiego, Siedmiu Bramach Jerozolimy (1996) zamówione na rocznicę 3000 lat Jerozolimy, czy Preludium (2009) dla pokoju z okazji 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej.

Faza przemian prowadzi kompozytora na przełomie wieków w stronę powrotu do melodyki, ekspresji, emocjonalności, które wpisują twórczość mistrza w nurt neoromantyzmu. Ów duch nowego romantyzmu jest silnie odczuwalny w treściach muzycznych utworów, ale daje się również zauważyć w tytułach kolejno powstających kompozycji Pendereckiego: VIII Symfonia - Pieśni Przemijania (2005), Powiało na mnie morze snów…, Pieśni zadumy i nostalgii (2010).

R16qdgo3IRVPu

Ilustracja przedstawia Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lutosławicach. Na zdjęciu widać prosty, niski budynek otoczony drzewami. Niebo jest bardzo zachmurzone. Do budynku prowadzi szeroka, piaskowa droga. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Od ponad czterdziestu lat Krzysztof Penderecki sadzi arboretum, ogród pełen drzew w swoim zabytkowym dworku w Lusławicach. Drzewa mistrza budzą się do życia i wzrastają podobnie jak jego kolejne kompozycje. Penderecki zgłębia istnienie dźwięku i przyrody, poszukuje analogii pomiędzy naturą a muzyką. Wskazuje na to, że zarówno drzewa jak i sztuka muszą być zakorzenione w ziemi‑tradycji i tylko wtedy są w stanie sięgać nieba, w myśl jego słów: „Bez korzeni nie ostoi się żadna twórczość”.

Ilustracja przedstawia Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lutosławicach. Na zdjęciu widać prosty, niski budynek otoczony drzewami. Niebo jest bardzo zachmurzone. Do budynku prowadzi szeroka, piaskowa droga. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Od ponad czterdziestu lat Krzysztof Penderecki sadzi arboretum, ogród pełen drzew w swoim zabytkowym dworku w Lusławicach. Drzewa mistrza budzą się do życia i wzrastają podobnie jak jego kolejne kompozycje. Penderecki zgłębia istnienie dźwięku i przyrody, poszukuje analogii pomiędzy naturą a muzyką. Wskazuje na to, że zarówno drzewa jak i sztuka muszą być zakorzenione w ziemi‑tradycji i tylko wtedy są w stanie sięgać nieba, w myśl jego słów: „Bez korzeni nie ostoi się żadna twórczość”.

1

1. Od ponad czterdziestu lat Krzysztof Penderecki sadzi arboretum, ogród pełen drzew w swoim zabytkowym dworku w Lusławicach. Drzewa mistrza budzą się do życia i wzrastają podobnie jak jego kolejne kompozycje. Penderecki zgłębia istnienie dźwięku i przyrody, poszukuje analogii pomiędzy naturą a muzyką. Wskazuje na to, że zarówno drzewa jak i sztuka muszą być zakorzenione w ziemi‑tradycji i tylko wtedy są w stanie sięgać nieba, w myśl jego słów: „Bez korzeni nie ostoi się żadna twórczość”.

Zadania

Rd1nerLcMHlek

Ćwiczenie 3

W swoich utworach Krzysztof Penderecki rozszerza koloryt brzmieniowy za pomocą rzadko spotykanych instrumentów. Wskaż jeden z nich. Możliwe odpowiedzi: 1. boobam, 2. lira korbowa, 3. fale Martenota.

W swoich utworach Krzysztof Penderecki rozszerza koloryt brzmieniowy za pomocą rzadko spotykanych instrumentów. Wskaż jeden z nich. Możliwe odpowiedzi: 1. boobam, 2. lira korbowa, 3. fale Martenota.

W swoich utworach Krzysztof Penderecki rozszerza koloryt brzmieniowy za pomocą rzadko spotykanych instrumentów. Wskaż jeden z nich:

• 1
• 2
• 3

RBiFABf08JAfc1

Zapis partyturowy 1

Rf6wlcvTqgdnF1

Zapis partyturowy 2

RcKA0uipqLWnc1

Zapis partyturowy 3

R1XZ08QrfAQof

Ćwiczenie 7

Omów znaczenie i zadania Europejskiego Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lutosławicach.

Omów znaczenie i zadania Europejskiego Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lutosławicach.

Która z poniższych fotografii przedstawia Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach?

• 1
• 2
• 3

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna