Ważne daty

Polska w XIX wieku

W życiu muzycznym w Polsce dziewiętnastego wieku uczestniczyło wielu kompozytorów i wirtuozów polskich. Prawdą jest, że rozwój kultury hamowała ówczesna rusyfikacja i germanizacja, a w skutek upadku powstania listopadowego zamknięto nawet warszawskie Konserwatorium. Wymusiło to na młodych ludziach obdarzonych nieprzeciętnymi umiejętnościami muzycznymi wyjazdy za granicę na studia. W 1835 r. udało się przywrócić Konserwatorium, lecz jedynie w postaci szkoły śpiewu. Ważnym jest fakt, że powszechny dostęp do muzyki nie sprawiał wówczas zbyt wielu trudności – mieszkańcy dużych miast mogli zapoznawać się z nutami, a opery przedstawiane w warszawskim Teatrze Wielkim nie odbiegały znacząco od repertuaru europejskich scen.

Jedną z najwybitniejszych osobowości muzycznych XIX w. wśród rodzimych artystów był Henryk Wieniawski – wirtuoz skrzypiec, kompozytor i pedagog, który rozsławił Polskę w świecie. Na dzisiejszej lekcji poznacie najważniejsze wydarzenia z życia artysty oraz utwory zajmujące szczególne miejsce w jego twórczości.

Henryk Wieniawski

Henryk Wieniawski urodził się 10 lipca 1835 r. w Lublinie. Jego ojciec, Tadeusz, był chirurgiem, zaś matka Regina – pianistką. Dom państwa Wieniawskich był często odwiedzany przez wybitnych artystów, co oddziaływało na twórcze pierwiastki zarówno Henryka, jak i jego dwóch braci – Juliana, który wyrósł na prozaika i komediopisarza oraz Józefa, który związał swoją przyszłość z grą na fortepianie, dyrygenturą i kompozycją.

R11VAYnW3X2Oo

Ilustracja interaktywna przedstawia; Rynek Lublina nr 17. Fotografia przedstawia rząd kolorowych kamienic. Pierwsza jest różowa, z białym płotem przed wejściem. Pozostałe są w różnych odcieniach żółci. Przed kamienicami widać wybrukowany rynek i spacerujące gołębie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Już matka Henryka zwróciła uwagę, że jest on niezwykle wrażliwym dzieckiem o bardzo dużym talencie. Została jego pierwszą nauczycielką. Następnie w świat muzyki wprowadzali go: Jan Hornziel i Stanisław Serwaczyński. Pod wpływem licznych opinii i wskazówek dotyczących dalszej edukacji ośmioletniego Henryka Wieniawskiego, rodzice zdecydowali się wysłać go do zagranicznego konserwatorium. Stanęli przed wyborem dwóch szkół: w Lipsku lub w Paryżu. Ostatecznie wybrali Konserwatorium Paryskie. Po trzech latach ukończył je z najwyższym odznaczeniem. Był najmłodszym absolwentem w historii uczelni.

Ilustracja interaktywna przedstawia; Rynek Lublina nr 17. Fotografia przedstawia rząd kolorowych kamienic. Pierwsza jest różowa, z białym płotem przed wejściem. Pozostałe są w różnych odcieniach żółci. Przed kamienicami widać wybrukowany rynek i spacerujące gołębie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Już matka Henryka zwróciła uwagę, że jest on niezwykle wrażliwym dzieckiem o bardzo dużym talencie. Została jego pierwszą nauczycielką. Następnie w świat muzyki wprowadzali go: Jan Hornziel i Stanisław Serwaczyński. Pod wpływem licznych opinii i wskazówek dotyczących dalszej edukacji ośmioletniego Henryka Wieniawskiego, rodzice zdecydowali się wysłać go do zagranicznego konserwatorium. Stanęli przed wyborem dwóch szkół: w Lipsku lub w Paryżu. Ostatecznie wybrali Konserwatorium Paryskie. Po trzech latach ukończył je z najwyższym odznaczeniem. Był najmłodszym absolwentem w historii uczelni.

1

1. Już matka Henryka zwróciła uwagę, że jest on niezwykle wrażliwym dzieckiem o bardzo dużym talencie. Została jego pierwszą nauczycielką. Następnie w świat muzyki wprowadzali go: Jan Hornziel i Stanisław Serwaczyński. Pod wpływem licznych opinii i wskazówek dotyczących dalszej edukacji ośmioletniego Henryka Wieniawskiego, rodzice zdecydowali się wysłać go do zagranicznego konserwatorium. Stanęli przed wyborem dwóch szkół: w Lipsku lub w Paryżu. Ostatecznie wybrali Konserwatorium Paryskie. Po trzech latach ukończył je z najwyższym odznaczeniem. Był najmłodszym absolwentem w historii uczelni.

Henryk Wieniawski zaczął komponować w wieku 11 lat. Skomponował wówczas Wielki kaprys fantastyczny op. 1 w formie wariacji na temat własny. Zadedykował go swojemu nauczycielowi Lambertowi Massarta’owi, do którego był bardzo przywiązany. Utwór docenionano nie tylko we Francji, ale i poza jej granicami.

Pierwsze kompozycje

RhzkyrXlk70xq

Ilustracja interaktywna przedstawia Henryka Wieniawskiego z bratem. Jest to czarno-biały portret, na którym znajduje się dwóch chłopców. Po prawej stronie starszy, po lewej młodszy. Obaj ubrani są w marynarki i białe koszule. Mają dłuższe włosy siegające ucha. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W późniejszym czasie – również w Paryżu – Wieniawski pobierał lekcje w zakresie kompozycji. W roku 1850 – wraz z bratem, który uczył się w paryskim Konserwatorium – udał się w około pięcioletnią podróż artystyczną po Polsce, Rosji i Niemczech. W tym czasie powstało kilka znaczących utworów, opartych na rosyjskich melodiach, tj. Souvenir de Moscou, op. 6, czy Le Carnaval russe op. 11.

Ilustracja interaktywna przedstawia Henryka Wieniawskiego z bratem. Jest to czarno-biały portret, na którym znajduje się dwóch chłopców. Po prawej stronie starszy, po lewej młodszy. Obaj ubrani są w marynarki i białe koszule. Mają dłuższe włosy siegające ucha. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W późniejszym czasie – również w Paryżu – Wieniawski pobierał lekcje w zakresie kompozycji. W roku 1850 – wraz z bratem, który uczył się w paryskim Konserwatorium – udał się w około pięcioletnią podróż artystyczną po Polsce, Rosji i Niemczech. W tym czasie powstało kilka znaczących utworów, opartych na rosyjskich melodiach, tj. Souvenir de Moscou, op. 6, czy Le Carnaval russe op. 11.

1

1. W późniejszym czasie – również w Paryżu – Wieniawski pobierał lekcje w zakresie kompozycji. W roku 1850 – wraz z bratem, który uczył się w paryskim Konserwatorium – udał się w około pięcioletnią podróż artystyczną po Polsce, Rosji i Niemczech. W tym czasie powstało kilka znaczących utworów, opartych na rosyjskich melodiach, tj. Souvenir de Moscou, op. 6, czy Le Carnaval russe op. 11. Wysłuchajmy teraz fragmentu pierwszego z nich, czyli Pamiątki z Moskwy.

Po 1855 r. Wieniawski udał się w samotną trasę koncertową. Występował w Holandii, Belgii, Francji, Niemczech. Niemieckie recenzje koncertów nie zawsze były przychylne zarówno jego grze, jak i kompozycjom. Zarzucano mu w nich zbyt dużo wirtuozerii i jednocześnie zbyt mało emocjonalności. W opozycji do nich stały recenzje francuskie, wychwalające zdolności skrzypka.

Podróżowanie wiązało się głównie z obowiązkami koncertowymi, a co za tym następowało – z wysokimi honorariami. Kompozytor często pomagał potrzebującym, ale także – niestety – miał skłonność do hazardu. Wielokrotnie żartował, że czeka na dzień, w którym wygra ogromną sumę pieniędzy. Jak mówił – pozwoliłoby mu to zaprzestać koncertowania, dzięki czemu skupiłby się na komponowaniu utworów i muzykowaniu w domu.

W sierpniu 1860 r. wziął ślub z Izabelą Hampton – Angielką. To właśnie jej zadedykował miniaturę Legenda op. 17 – utwór o prostej budowie, którego głębia emocjonalna wykracza poza utarte schematy. Każdy element dzieła jest w nim przesycony rozmaitymi uczuciami, tj. np.: tęsknota, ból, żarliwa miłość. Posłuchajcie.

Choć Izabela bardzo kochała Henryka, jej ojciec początkowo nie zgadzał się na zamążpójście. Twierdził, że zawód muzyka nie daje życiowej stabilności. Ostatecznie przekonał go sam Wieniawski, wykupując polisę ubezpieczeniową na życie i obiecując podjęcie stałej pracy. W efekcie młode małżeństwo przeniosło się do Petersburga, w którym spędziło kolejne 12 lat.

Schyłek życia

W Petersburgu był nadwornym solistą. Ponadto zaangażował się w pracę pedagogiczną w nowo otwartym konserwatorium petersburgskim, gdzie prowadził klasę skrzypiec. Stałą posadę starał się łączyć z aktywnym życiem koncertującego artysty, wyjeżdżając poza granice Rosji. Po dwunastu latach zrezygnował z pracy na dworze w Petersburgu i wyjechał na tournée wraz ze swoim przyjacielem, pianistą i kompozytorem, Antonim Rubinsteinem. Cenił on w grze Wieniawskiego najróżniejsze odcienie uczuć, polski temperament połączony z francuską delikatnością. W Stanach Zjednoczonych dali razem kilkaset koncertów, zbierając przy tym znakomite recenzje.

Po powrocie z Ameryki Północnej Wieniawski objął stanowisko profesora w Konserwatorium w Brukseli. Tam też zainicjonawał muzyczne wieczory kameralne o nazwie Union Instrumentale, podczas których występowali uzdolnieni muzycy. Nieustannie łączył obowiązki pedagogiczne z instensywnym życiem koncertowym. W latach 70. XIX w. przemieszczanie się pomiędzy miastami pochłaniało wiele czasu i energii. Podróże często były wielogodzinne, a to wzmagało nieregularny tryb życia, jaki prowadził Wieniawski. Ostatecznie doprowadziło to do wycieńczenia organizmu.

R1bCjT3rVx3ak

Ilustracja interaktywna przedstawia: Henryk Wieniawski z żoną. Ilustracja jest czarno biała. Przedstawia siedzącą na wysokim krześle kobietę i siedzącego obok niej na balustradzie mężczyznę. Kobieta na podpięte włosy i ubrana jest w długą suknię. Mężczyzna wygląda na zamyślonego, ubrany jest w czarny płaszcz. Rękę podparł o oparcie krzesła. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Henryk Wieniawski zmarł 31 marca 1880 r. w Moskwie, podczas podróży artystycznej po Rosji. Miał sześcioro dzieci, a najmłodsza – Henrietta – urodziła się rok przed jego śmiercią.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Henryk Wieniawski z żoną. Ilustracja jest czarno biała. Przedstawia siedzącą na wysokim krześle kobietę i siedzącego obok niej na balustradzie mężczyznę. Kobieta na podpięte włosy i ubrana jest w długą suknię. Mężczyzna wygląda na zamyślonego, ubrany jest w czarny płaszcz. Rękę podparł o oparcie krzesła. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Henryk Wieniawski zmarł 31 marca 1880 r. w Moskwie, podczas podróży artystycznej po Rosji. Miał sześcioro dzieci, a najmłodsza – Henrietta – urodziła się rok przed jego śmiercią.

1

1. Henryk Wieniawski zmarł 31 marca 1880 r. w Moskwie, podczas podróży artystycznej po Rosji. Miał sześcioro dzieci, a najmłodsza – Henrietta – urodziła się rok przed jego śmiercią.

Polski Paganini

Twórczość Henryka Wieniawskiego to przede wszystkim utwory skrzypcowe solo lub z towarzyszeniem fortepianu, orkiestry. Prawie wszystkie jego kompozycje zostały wydane za życia. Zaczął je publikować w latach pięćdziesiątych. Bardzo dbał przy tym o to, by wydanie odpowiadało jego oczekiwaniom. Często odsyłał projekty wydawców, wprowadzając przy tym wiele korekt, a nawet – sugerując im brak profesjonalizmu.

Kompozycje pisane były w związku ze wspomnianą już działalnością koncertową Wieniawskiego. Wiele z nich służyło popisowi wirtuozerii technicznej – nie bez powodu bowiem nazywany był polskim Paganinim. Jego utwory nasycone są problemami technicznymi. Jako wykonawca mistrzowsko doprowadzał do współdziałania strony emocjonalnej i technicznej dzieła. Ceniono go również za liryzm, który uszlachetniał brzmienie każdej frazy.

Skomponował łącznie około 50 utworów, z czego aż sześć mazurków. Powszechnie panuje przekonanie, że Wieniawski podniósł mazurki do apoteozy. Wśród najważniejszych znajduje się Souvenir de Posen op. 3, czyli Pamiątka z Poznania. Kompozycja powstała w Poznaniu w 1854 r. Jest to tzw. mazurek charakterystyczny, czyli mazurek stylizowany, będący dźwiękową kroniką podróży. Utwór ma prostą budowę, wyróżnia się żywiołową narracją, flażoletami oraz wysokimi rejestrami wybranych strun. Zaznaczają się w nim indywidualne cechy stylu kompozytorskiego.

R9m0xLGzowA1L

Ilustracja interaktywna przedstawia grającego na pianinie mężczyznę. Zgromadzony wokół pianina tłum słucha. Mężczyźni ubrani są we fraki, kobiety w długie suknie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kompozytor bardzo często wykorzystywał w swoich utworach elementy folkloru. Kolejnym przykładem mazurka charakterystycznego może być Obertas – utwór powstały w czasie pobytu w Petersburgu. Został wydany wraz z mazurkiem Dudziarz pod wspólnym tytułem Deux mazourkas caractéristiques op. 19. W Obertasie kompozytor wyraźnie podkreślił typowo ludowe kwinty w partii akompaniamentu.

Ilustracja interaktywna przedstawia grającego na pianinie mężczyznę. Zgromadzony wokół pianina tłum słucha. Mężczyźni ubrani są we fraki, kobiety w długie suknie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kompozytor bardzo często wykorzystywał w swoich utworach elementy folkloru. Kolejnym przykładem mazurka charakterystycznego może być Obertas – utwór powstały w czasie pobytu w Petersburgu. Został wydany wraz z mazurkiem Dudziarz pod wspólnym tytułem Deux mazourkas caractéristiques op. 19. W Obertasie kompozytor wyraźnie podkreślił typowo ludowe kwinty w partii akompaniamentu.

1

1. Kompozytor bardzo często wykorzystywał w swoich utworach elementy folkloru. Kolejnym przykładem mazurka charakterystycznego może być Obertas – utwór powstały w czasie pobytu w Petersburgu. Został wydany wraz z mazurkiem Dudziarz pod wspólnym tytułem Deux mazourkas caractéristiques op. 19. W Obertasie kompozytor wyraźnie podkreślił typowo ludowe kwinty w partii akompaniamentu.

Dorobek Henryka Wieniawskiego

R908SXczjQhhm1

Ilustracja przedstawia pierwszą stronę koncertu „II Koncertu Skrzypcowego d-moll” (partia skrzypiec solo).

Oprócz mazurków, Wieniawski skomponował także cztery polonezyPolonezpolonezy. Jest pierwszym kompozytorem, który wprowadził ten taniec do literatury skrzypcowej. Za chwilę wysłuchacie Poloneza D‑dur op. 4 – najtrudniejszy utwór lat młodzieńczych. Dedykowany jest Karolowi Lipińskiemu, którego artysta poznał w 1848 r. Kompozycja była poprawiana kilkakrotnie, co z pewnością związane było z brakiem znajomości zasad kontrapunktu i harmonii. Ostatecznie powstała w dwóch wersjach – na skrzypce z towarzyszeniem fortepianu oraz na skrzypce z towarzyszeniem orkiestry. Ma budowę repryzową i obfituje w kontrasty wyrazowe, agogiczne. Środkowa część jest liryczna z elementami wirtuozowskimi, będąc tym samym odwrotnością części skrajnych. Wysłuchajcie teraz fragmentu tego utworu.

Ważnymi dziełami w twórczości Wieniawskiego były jego dwa koncerty skrzypcowe: pierwszy – fis‑moll oraz drugi – d‑moll.

I Koncert skrzypcowy miał swoją premierę w 1853 r. w Lipsku. Kompozycja zachowana jest w  stylu epoki. Jest w niej jednak kilka nowatorskich rozwiązań – w części pierwszej kadencja staje się nierozłącznym współczynnikiem, zaś w drugiej narracja przypomina średniowieczną muzykę, natomiast w części finałowej pojawia się szereg motywów pochodzących z węgierskich melodii ludowych

Arcydziełem kompozycji wiolinistycznych XIX w. jest przede wszystkim II Koncert skrzypcowy d‑moll. Prace nad nim twórca rozpoczął trzy lata po premierze I Koncertu, a zakończył dopiero u schyłku lat sześćdziesiątych. W porównaniu do poprzedniego – jest dojrzalszy i przy tym prostszy technicznie. Części następują w niej attaccaAttaccaattacca. Pierwsza część pozbawiona jest przetworzeniaPrzetworzenieprzetworzenia i repryzyRepryzarepryzy, co jest wynikiem zastosowania typowo romantycznego rozumienia form. Romans, czyli część druga – koresponduje z materiałem melodycznym części poprzedniej, natomiast finał koncertu zawiera trzy tematy wnoszące cygański folklor i  materiał tematyczny części pierwszej. Za chwilę wysłuchacie pierwszej części koncertu – Allegro moderato, którą rozpoczyna orkiestrowy wstęp zawierający jedynie zarys tematów rozwiniętych następnie w partii solisty.

Oprócz wymienionych dzieł Wieniawski skomponował także m.in.: 4 cykle wariacji, kaprysy, miniatury skrzypcowe, w tym popularne Scherzo‑Tarantela. Wydano także Szkołę gry skrzypcowej, w której umieszczono etiudy‑kaprysy na skrzypce solo, dwoje skrzypiec.

Podsumowanie

Jak już wspomniano – polski Paganini pisał utwory w nawiązaniu do swojej aktywności koncertowej. Jego życie było niekończącym się pasmem podróży artystycznych, dzięki czemu popularyzował polską kulturę muzyczną. Niestety, podróże te odcisnęły swoje piętno na stanie jego zdrowia. Jako skrzypek uznany był za swoją wirtuozerię, umiejętność wydobycia najgłębszych pokładów liryzmu muzyki, bogate brzmienie oraz bezbłędne prowadzenie linii frazy. Wiele jego dzieł zaginęło, a te, które zostały wydane, od zawsze wywoływały wśród krytyków muzycznych rozmaite opinie. Należy jednak pamiętać, że jego twórczość mistrzowsko ukazuje narodowy pierwiastek oraz łączy wirtuozerię z romantyczną ekspresją.

R1eAWR2smAkWI

Ilustracja interaktywna przedstawia Grób Henryka Wieniawskiego. Grób jest jasny i strzelisty. Z przodu widać popiersie artysty, na dole stoją żółte kwiaty. Otoczony jest zielenią. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wiele kompozycji Wieniawskiego na stałe weszło do repertuaru wybitnych skrzypków. Od 1935 r. organizowany jest Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego, odbywający się w Poznaniu. Dzięki temu jego muzyka wciąż pozostaje żywa.

Ilustracja interaktywna przedstawia Grób Henryka Wieniawskiego. Grób jest jasny i strzelisty. Z przodu widać popiersie artysty, na dole stoją żółte kwiaty. Otoczony jest zielenią. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wiele kompozycji Wieniawskiego na stałe weszło do repertuaru wybitnych skrzypków. Od 1935 r. organizowany jest Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego, odbywający się w Poznaniu. Dzięki temu jego muzyka wciąż pozostaje żywa.

1

1. Wiele kompozycji Wieniawskiego na stałe weszło do repertuaru wybitnych skrzypków. Od 1935 r. organizowany jest Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego, odbywający się w Poznaniu. Dzięki temu jego muzyka wciąż pozostaje żywa.

Zadania

R1SNBLlBTRwlK

Ćwiczenie 6

Jakie imię nosił brat Henryka Wieniawskiego?

Jakie imię nosił brat Henryka Wieniawskiego?

Kogo widzimy na załączonym obrazku ? Zaznacz prawidłową odpowiedź.

• Henryka Wieniawskiego wraz z bratem Józefem
• Henryka Wieniawskiego wraz ze swoim pierwszym uczniem
• Młodego Henryka Wieniawskiego wraz z Antonim Rubinsteinem

Słownik pojęć

Źródło:

enycklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna